Τα πανηγύρια στην Ικαρία, στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς, έχουν τις ρίζες τους πίσω στον 17ο αιώνα όταν γίνονταν από προσφορές για τον εορτασμό των αγίων και για τη μνημόνευση νεκρών μελών της κοινότητας.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα τα πανηγύρια έχουν κοινωφελή χαρακτήρα και γίνονται ανήμερα της γιορτής των αγίων, στους οποίους είναι αφιερωμένες οι εκκλησίες των χωριών, ενοριακές ή ξωκλήσια. λαμβάνουν χώρα στην αυλή της εκκλησίας ή στην πολιτιστική αίθουσα του χωριού ή στην πλατεία του χωριού. Γίνονταν πρωί, μετά την λειτουργία της εκκλησίας και κρατούσαν συνήθως μέχρι να νυχτώσει, τώρα πια κυρίως γίνονται μετά τη δύση του ήλιου.
Διοργανωτής του πανηγυριού κάθε χωριού είναι ο πολιτιστικός σύλλογος του και σε κάθε χωριό υπάρχει αίθουσα με κουζίνα, τουαλέτα, βοηθητικούς χώρους, στην οποία πραγματοποιούνται εργασίες πριν, μετά και κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, κυρίως για την προετοιμασία του φαγητού. Η αίθουσα δεν χρησιμοποιείται μόνο για τα πανηγύρια αλλά και για όλες τις κοινές, συλλογικές δράσεις του χωριού.
Τα μέλη του συλλόγου μαζεύονται λίγες μέρες πριν το πανηγύρι και σχεδιάζουν οτιδήποτε χρειάζεται για την πραγματοποίησή του, φαγητό, μουσική, εργασίες, καθαριότητες, στήσιμο, μαγείρεμα. Το βασικό φαγητό που σερβίρεται είναι η πρόθεση – ζωμός από κατσίκι – , βραστό και ψητό κρέας, χωριάτικη σαλάτα, τηγανητές πατάτες και κόκκινο κρασί. Για το φαγητό υπάρχει αντίτιμο, τα χρήματα που συλλέγονται, αφού πληρωθούν τα έξοδα, διατίθενται για κοινωφελείς σκοπούς, επισκευές δρόμων, πλακοστρώσεις, χωματουργικές εργασίες, οικονομική στήριξη ιατρικά ασθενών χωριανών κ.α. Μετά το πέρας του πανηγυριού, την επόμενη μέρα, ο σύλλογος του χωριού αναλαμβάνει και την καθαριότητα, το μάζεμα του χώρου. Έπειτα ανακοινώνεται σε ευκρινή σημεία ο οικονομικός απολογισμός, έσοδα-έξοδα-κέρδος.
Το Ικαριώτικο Πανηγύρι είναι η σπουδαιότερη έκφανση γλεντιού στην Ικαρία και φυσικά ποτέ δεν έλειπε η μουσική. Παλαιότερα έπαιζε ένας μουσικός, συνήθως αυτοδίδακτος (ή παιχνιδιάρης) με κάποιον να τον συνοδεύει, έπαιζε λύρα ή βιολί ή και τσαμπουνοφυλάκα (τσαμπούνα- άσκαυλος). Τώρα πια τη μουσική αναλαμβάνουν τοπικές ορχήστρες και αποτελούνται από πολλά μουσικά όργανα, βιολί, μπουζούκι, κιθάρα κτλ. Οι ρυθμοί που ακούγονται είναι κυρίως, εκτός από τον Ικαριώτικο, παραδοσιακοί νησιώτικοι, συρτοί, ευρωπαϊκοί (μεσοπόλεμος) φοξ τροτ, πολκα, βαλς κτλ, τσιφτετέλια, ζεϊμπέκικα ,ρεμπέτικο. Στο χορό έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν όλοι, ανεξαιρέτως, ενώ παλαιότερα (μεταπολεμικά) ο βιολιτζής καλούσε στο χορό με σειρά τις οικογένειες ή παρέες.
Τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια στα πανηγύρια έχουν προστεθεί και οι λαχνοί. Διατίθενται με ένα μικρό αντίτιμο και ακουλουθεί κλήρωση δώρων κατά τη διάρκεια του πανηγυριού.
Πολλά έχουν αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων για τα Ικαριώτικα Πανηγύρια, το πιο ουσιώδες όμως χαρακτηριστικό τους είναι η συλλογικότητα, η ένωση για κοινό σκοπό. Οι χωριανοί και όσοι εργάζονται για τη διοργάνωση του πανηγυριού το κάνουν εντελώς εθελοντικά, ώστε να μαζέψουν ένα χρηματικό ποσό για να το διαθέσουν σε κοινωφελείς σκοπούς, είτε που έχουν εξ αρχής αποφασιστεί από την κοινότητα, είτε που προκύπτουν στο μέλλον. Η μαζική συνεστίαση και το γλέντι που ακολουθεί έχουν ξεκάθαρα συλλογικό και ενωτικό χαρακτήρα. Σε κοινωνικό επίπεδο, το Ικαριώτικο Πανηγύρι είναι μέσο κοινωνικοποίησης, χωριανοί παλιοί και νέοι μαζεύονται, τρώνε μαζί, γνωρίζονται καλύτερα, συζητούν, γλεντούν.
Τα τελευταία χρόνια το ικαριώτικο πανηγύρι είναι ιδιαίτερα δημοφιλές και αποτελεί κύριο λόγο επίσκεψης στο νησί, αποτελώντας βασικό στοιχείο τουρισμού και εσόδων.
Φέτος παρατηρήθηκε σε κάποια πανηγύρια ένα τελείως νέο στοιχείο. Για την είσοδο στο χώρο που γίνεται το πανηγύρι υπήρχε η υποχρεωτικότητα αγοράς εισιτηρίου, το οποίο εξαργυρωνόταν στο ταμείο με την αγορά φαγητού, ως ελάχιστη κατανάλωση. Για αυτό το εισιτήριο υπάρχουν πολλές αντιδράσεις και διχασμός για το αν είναι αποδεκτό ή όχι και για το κατά πόσο αποτελεί στοιχείο αλλοίωσης της παράδοσης και της ικαριώτικης κουλτούρας.
