Table of Contents
Εξήντα χρόνια κλείνουν σήμερα από τον θάνατο του αγωνιστή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη. Παρά το γεγονός ότι κανένα δικαστήριο δεν δικαίωσε την μνήμη του, ο κόσμος δεν ξεχνά…
Στις 22 Μαΐου του 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης, δέχεται το δολοφονικό χτύπημα και πέντε μέρες αργότερα ξεψυχά στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν.
Η μοιραία ομιλία στη Θεσσαλονίκη
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ένα από τα πλέον δημοφιλή στελέχη της Αριστεράς της μετεμφυλιακής περιόδου, βρίσκεται στις 22 Μαΐου του 1963 στην Θεσσαλονίκη για να μιλήσει σε εκδήλωση για τον πυρηνικό αφοπολισμό. Οι πληροφορίες που έχουν τα μέλη της οργάνωσης της ΕΔΑ της Θεσσαλονίκης, είναι ότι θα δεχτούν χτύπημα από παρακρατικούς φασίστες και έτσι αποφασίζουν την ομιλία να την οργανώσουν σε εσωτερικό χώρο αντί για εξωτερικό που ήταν αρχικά σχεδιασμένο.
Οι παρακρατικοί όντως χτύπησαν, αλλά ο στόχος τους δεν ήταν να τρομοκρατήσουν τα μέλη και τους φίλους της ΕΔΑ, μια συνηθισμένη πρακτική της περιόδου σε αγαστή συνεργασία με τις κρατικές αρχές, αλλά να δολοφονήσουν τον ηγέτη της Αριστεράς.
Όταν ο Λαμπράκης με τον Τσαρουχά – βουλευτή της ΕΔΑ – , έμπαιναν στο κτίριο οι παρακρατικοί με τον μανδύα των αγανακτισμένων πολιτών τους προπηλάκισαν ενώ εκτόξευαν απειλές και πέτρες. Η αστυνομία παρακολουθούσε απαθής.
Είναι ενδεικτικό ότι, στο τέλος της ομιλίας του και αφού είχε ήδη προπηλακιστεί πηγαίνοντας στον χώρο της εκδήλωσης, ο Γρηγόρης Λαμπράκης είπε από το μικρόφωνο:
«Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου».
Έχοντας λάβει τις απαραίτητες διαβεβαιώσεις από τον μοίραρχο Παπατριανταφύλλου ότι ο χώρος έχει αδειάσει από τους παρακρατικούς αλλά και αφού διαμαρτυρήθηκε έντονα στον συνταγματάρχη Καμουτσή για την ασυδοσία τους, ο Λαμπράκης ξεκίνησε μαζί και με άλλους υποστηρικτές του να περάσουν απέναντι τον δρόμο για το ξενοδοχείο.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης δέχθηκε δολοφονική επίθεση σε κεντρικό δρόμο της πόλης από τρίκυκλο, στο οποίο επέβαιναν οι ακροδεξιοί Σπύρος Γκοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης. Τραυματίστηκε πολύ σοβαρά και πέθανε πέντε μέρες αργότερα στο νοσοκομείο, όπου τον είχαν μεταφέρει.
Ποιοι ήταν πίσω από την επίθεση
Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Μανώλης Εμμανουηλίδης ήταν οι φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, ωστόσο πίσω από αυτούς υπήρχε ένα δίκτυο με άνωθεν εντολές πριν και πάνω από εκείνους.
Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις δυνάμεις ασφαλείας της Θεσσαλονίκης και των παρακρατικών ομάδων της πόλης ήταν ο Ξενοφών Γιοσμάς ή «Φον Γιοσμάς», όπως είναι γνωστότερος. Ο Γιοσμάς υπήρξε δωσίλογος, συνεργάτης των ναζί και μέγας αντικομμουνιστής.
Στα χρόνια μετά τον εμφύλιο ίδρυσε την αντικομμουνιστική, παρακρατική οργάνωση «Καρφίτσα», στην οποία στρατολόγησε κατά κύριο λόγο παλιούς του συντρόφους από την περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Ήταν συνεργάτης των αρχών ασφαλείας της Θεσσαλονίκης και προσωπικός φίλος του στρατηγού Κωνσταντίνου Μήτσου, γενικού επιθεωρητή Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδος.
Το 1960 ίδρυσε τον «Σύνδεσμο Αγωνιστών και Θυμάτων Εθνικής Αντιστάσεως Βορείου Ελλάδος» , έμβλημα του οποίου ήταν ο γερμανικός «Σιδηρούς Σταυρός». Ο Σύνδεσμος αυτός ήταν σε αγαστή συνεργασία με τις αρχές ασφαλείας της πόλης. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μέλη της οργάνωσης χρησιμοποιήθηκαν ως υποστήριξη στο έργο της Χωροφυλακής, όπως στην περίπτωση της επίσκεψης του προέδρου Ντε Γκωλ το 1963 στη Θεσσαλονίκη αλλά και στην Εργατική Πρωτομαγιά του 1962. Κυβέρνηση ήταν η ΕΡΕ ενώ ακόμα το παλάτι είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα.
Η δίκη παρωδία
Η δίκη κράτησε 67 ημέρες. Σε όλη τη διάρκειά της, οι μάρτυρες άλλαζαν τις καταθέσεις τους ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που παραδέχτηκαν ότι είχαν δεχθεί απειλές πριν από την κατάθεσή τους στο δικαστήριο. Παράλληλα, αποδεικτικά στοιχεία της δολοφονίας, όπως ο λοστός με τον οποίο επιτέθηκε ο Εμμανουηλίδης στον Λαμπράκη, εξαφανίστηκαν.
Συνολικά, οι κατηγορούμενοι για τη δολοφονία Λαμπράκη ανήλθαν στους 31 και, παρά την εισήγηση του εισαγγελέα Παύλου Δελαπόρτα να κριθούν ένοχοι οι 18, τελικά καταδικάστηκαν μόνο οι εννέα.
Ο εισαγγελέας Δελαπόρτας, ο οποίος θα γραφόταν στην Ιστορία ως ο δικαστικός λειτουργός που δεν φοβήθηκε μπροστά στο παρακράτος, ζήτησε την ενοχή των ανωτάτων αξιωματικών, σημειώνοντας:
«Σήμερα, εδώ, ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών, εμφανίζεται -προς εθνοκαπηλεία και ανομολόγητους ιδιοτελείς σκοπούς- ως προστάτης κοινωνικών καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης. Τι άλλο έπρεπε να περιμένει κανείς απ’ αυτό πλην του ότι θα εξελισσόταν σε κακοήθη νεοπλασία της κοινωνίας;».
Τόσο στον Γκοτζαμάνη όσο και στον Εμμανουηλίδη αναγνωρίστηκε το ελαφρυντικό του «πρότερου έντιμου βίου» καθώς και ότι δεν «ενήργησαν από ταπεινά αίτια». Τελικά, αμφότεροι αμνηστεύτηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών. Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής συνελήφθησαν και εξορίστηκαν και ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης φυλακίστηκε.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αφού διερωτήθηκε «Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;» εγκατέλειψε την πρωθυπουργία και την πολιτική τον Ιούνιο του 1963 και αποσύρθηκε στο Παρίσι.
Το κοινό περί δικαίου αίσθημα δεν ικανοποιήθηκε. Ενδεικτικός ο τίτλος της εφημερίδας «Το Βήμα», την επομένη: «Η υπόθεσις δεν έκλεισε ποτέ».
Μισό εκατομμύριο άνθρωποι στην κηδεία του
Μία ημέρα μετά το θάνατό του ένα πλήθος 500.000 ανθρώπων συγκεντρώθηκε στο Α’ Νεκροταφείο για το «Ύστατο Χαίρε». Γρήγορα, η συγκέντρωση μετατράπηκε σε διαδήλωση καταδίκης της δεξιάς κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Παλατιού.
Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσε τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό στο περίφημο πολιτικό του μυθιστόρημα με τον τίτλο Ζ (Εκδόσεις Λιβάνη). Το 1969 μεταφέρεται με μεγάλη επιτυχία στη μεγάλη οθόνη από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, με πρωταγωνιστές τον Υβ Μοντάν, τον Ζαν Λουί Τρεντινιάν και την Ειρήνη Παπά.
Δείτε απόσπασμα από την εκπομπή «Ριμέικ-Αφιέρωμα στον Γρηγόρη Λαμπράκη» της ΕΡΤ.
“
