Home Περιβάλλον Δασικοί Χάρτες και «πράσινη μετάβαση»: λίγη τροφή για σκέψη – Μέρος Α΄

Δασικοί Χάρτες και «πράσινη μετάβαση»: λίγη τροφή για σκέψη – Μέρος Α΄

by ikariaki.gr
98 views

Table of Contents

Ο Δασικός Χάρτης Ικαρίας, όπως αναρτήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 2021.

Κοιτάζοντας κανείς τον δασικό χάρτη της Ικαρίας μένει εμβρόντητος! Μικρότερα και μεγαλύτερα κομμάτια γης, που κατέχουμε ακέραια ή εξ αδιαιρέτου, μέσα στα χωριά ή μακριά από αυτά, πατρικά και μητρικά, κληρονομιές και αγορές, κομμάτια γης που δηλώσαμε στο Κτηματολόγιο και «μη δασικά», για τα οποία έχουμε τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις αποχαρακτηρισμού, εμφανίζονται στον χάρτη ως δάση, δασικές ή χορτολιβαδικές εκτάσεις.

Οι Δασικοί Χάρτες έρχονται, μας λένε, να τακτοποιήσουν τις χρήσεις γης και να υποστηρίξουν τον χωροταξικό σχεδιασμό, να συμβάλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και να κατοχυρώσουν την ιδιοκτησία, δημόσια και ιδιωτική. Μάλιστα, μας διαβεβαιώνουν ότι οι ιδιοκτησίες μας κατοχυρώνονται εφόσον τις δηλώσουμε στο Κτηματολόγιο. Εύλογα, λοιπόν, αναρωτιέται κανείς προς τι όλη αυτή η φασαρία! Γιατί, τελοσπάντων, ο βουλευτής του Νομού Σάμου κ. Στεφανάδης ζήτησε, με παρέμβασή του στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, αναμόρφωση των Δασικών Χαρτών του Νομού με το επιχείρημα ότι «κινδυνεύουν πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους»;i

Κινδυνεύουν οι πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους;

Απειλούνται, στα αλήθεια, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των πολιτών; Έπειτα, τι θα γίνει με εκείνα που δεν θα δηλώσουμε, είτε γιατί πρόκειται για βραχώδεις κι απότομες εκτάσεις είτε γιατί είναι δύσκολη η πρόσβαση σε αυτά, ή γιατί αδυνατούμε οικονομικά ή δεν γνωρίζουμε καν που βρίσκονται; Και τι θα γίνει με τα λεγόμενα «διακατεχόμενα»; Δηλαδή, τα δάση που η οθωμανική διοίκηση, και έπειτα το ελληνικό κράτος, αναγνώριζαν ως “γαίαι ιδιόκτηται» (μούλκια), και οι κάτοικοι αναγνωρίζουν διαχρονικά ως κοινοτικά και, πιο πρόσφατα, ως «δημοτικά»· τα δάση που στο παρελθόν προσδιορίζονταν ως «κοινά», «κοινόχρηστα», «μπαλταλίκια» και «κοινοτικά», και που το ελληνικό Δημόσιο -ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου- διεκδικεί ως «δημόσια», αμφισβητώντας έτσι το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.ii

Άποψη των κατεξοχήν κοινοτικών εκτάσεων του Αθέρα, Φωτογραφία Χρ. Μαλαχία.

Οι δασικοί χάρτες, μας λένε, δεν αφορούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Στον νόμο περί προστασίας των δασών διαβάζουμε ότι δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις «θα θεωρούνται δημόσιες, εκτός αν υπάγονται σε μια από τις περιπτώσεις του άρθρου 10 του ν. 3207/2003». Στις περιπτώσεις του άρθρου αυτού υπάγονται οι ήδη αναγνωρισμένες κοινοτικές εκτάσεις του πρώην Δήμου Αγίου Κηρύκου. Όχι όμως τα «διακατεχόμενα» και τα αδήλωτα κομμάτια γης. Με τον τρόπο αυτό, ένα σημαντικό μέρος του Αθέρα και των εκτάσεων γύρω από τα χωριά, θα θεωρηθούν «δημόσια γη».iii

Άποψη ιδιόκτητων δασωμένων εκτάσεων, Φωτογραφία Μ.Μ.Γ.

Η μοίρα των δηλωμένων δασωμένων εκτάσεων δεν θα είναι πολύ διαφορετική. Οι ιδιοκτήτες τους θα συνεχίσουν να αποδίδουν φόρους για τα κομμάτια γης που θα χαρακτηριστούν ως δασικά, ωστόσο δεν θα μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν κατά βούληση, παρά μόνο για συγκεκριμένες χρήσεις, με άδεια από τη δασική υπηρεσία, όπως, δηλαδή, γινόταν έως σήμερα. Με τη διαφορά ότι -όπως εξηγούν οι νομικοί- δεν θα μπορούν πλέον να κληροδοτήσουν τη γη αυτή στις επόμενες γενιές ή να την πουλήσουν.iv Και στην περίπτωση που η γη αυτή χρειαστεί για λόγους «δημόσιας ωφέλειας» πριν τον θάνατο του ιδιοκτήτη, και ο ιδιοκτήτης δεν συναινεί ή δεν προβλέπεται να συναινέσει,v έχει ήδη νομοθετηθεί η δυνατότητα του κράτους για αναγκαστική απαλλοτρίωση της γης με διαδικασίες εξπρές (fast track), χωρίς καν να απαιτείται η έγκριση του ιδιοκτήτη!vi

Με τους τρόπους αυτούς, λοιπόν, το ελληνικό Δημόσιο (υφ)αρπάζει με αγένεια γη από τις οικογένειες και τις κοινότητες της Ικαρίας· εκτάσεις άγονες και βραχώδεις, δάση και εκτάσεις που δάσωσαν επειδή εγκαταλείφθηκαν μεταπολεμικά, όταν χρειάστηκε να μεταναστεύσουν ολόκληρες οικογένειες, για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τις δυσχέρειες της αγροτικής ζωής και τους περιορισμούς της πολιτικής ελευθερίας της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής περιόδου. Σε βάθος μιας γενιάς, το ελληνικό Δημόσιο θα βρεθεί να κατέχει περισσότερο από το 80% της ικαριακής γης! Και αυτό παρά το γεγονός ότι η Ικαρία εξαιρείται ρητά από το «τεκμήριο κυριότητας υπέρ του Δημοσίου», καθώς συγκαταλέγεται στις λεγόμενες «Νέες Χώρες», όπου διατηρήθηκε το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς μετά την προσάρτησή τους στην Ελλάδα.vii

Δημόσια θα γίνει και όχι ιδιωτική! Ποιο είναι το πρόβλημά σας επιτέλους;

Ήδη στην ερώτηση αυτή εμφανίζεται μια αντιστροφή, που χρειάζεται να επισημανθεί αν θέλουμε να λέμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη και αν είναι να αποφύγουμε το οργουελικό «newspeak»· δηλαδή, το να λέμε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που εννοούμε, όπως όλο και πιο συχνά παρατηρείται στον δημόσιο λόγο. Στην ερώτηση αυτή, εκείνο που θα έπρεπε να εννοείται με τον όρο «δημόσιο» -δηλαδή, η διατήρηση του κοινόχρηστου χαρακτήρα ενός περιβαλλοντικού αγαθού και η προστασία του από τις αποσαθρωτικές επιπτώσεις της αγοράς-viii αντιστοιχεί σε εκείνα που παραδοσιακά προσδιορίζονταν στην Ικαρία ως «κοινά», «κοινόχρηστα», «κοινοτικά» και, στις μέρες μας, ως «δημοτικά». Αντίθετα, τα κοινοτικά αναγνωρίζονται από τη νομοθεσία ως «ιδιωτικά» και η μετατροπή τους σε «δημόσια», όπως θα δείξω στη συνέχεια, αντιστοιχεί σε αυτό που περιγράφουν οι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι ως «περίφραξη των κοινών».

Σύμφωνα με τη δασική νομοθεσία, σε δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε επέμβαση που μεταβάλει τον προορισμό τους. Ωστόσο, θα επιτρέπονται επεμβάσεις για την εκτέλεση έργων «δημόσιας ωφέλειας», όπως στρατιωτικά έργα και διανοίξεις δημόσιων οδών, όπως δηλαδή ίσχυε έως σήμερα. Μόνο που από το 2001, με τον ν. 2941/2001, στα έργα «δημόσιας ωφέλειας» περιλαμβάνονται σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και των συνοδών τους έργων.ix Έτσι, στον νόμο περί προστασίας των δασών (ν. 998/1979), όπως τροποποιήθηκε πρόσφατα με τον λεγόμενο «περιβαλλοντοκτόνο» νόμο (ν. 4759/2020), διαβάζουμε ότι οι απαγορευτικές διατάξεις δεν ισχύουν στην περίπτωση δασών, δασικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων που προορίζονται «για την κατασκευή και εγκατάσταση αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαϊκών προϊόντων, την κατασκευή έργων ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.)» και των συνοδών τους έργων (διανοίξεις δρόμων, ανέγερση εγκαταστάσεων, δίκτυα σύνδεσης κ.α.).x

Έτσι, εκτάσεις γης, είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές, μπορούν εν δυνάμει να αποκοπούν από τους φυσικούς τους ιδιοκτήτες, τις οικογένειες, τα χωριά και τον Δήμο της Ικαρίας, για να γίνουν πεδίο δράσης πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες πρόκειται να φέρουν εις πέρας την «πράσινη μετάβαση», πάντα με το αζημίωτο και πάντα στο όνομα της δημόσιας ωφέλειας.xi Αλλά, κάθε τι που αποκόβει τα κοινά από το πολιτισμικό τους πλαίσιο και από τους «ανθρώπους των κοινών» (commoners) και τα επαναπροσδιορίζει ως εμπορεύματα, με το να διοχετεύει τα ίδια ή ό,τι παράγεται από αυτά στην οικονομία της αγοράς, ορίζεται ως «περίφραξη».

Κρεμούν τον άνδρα και μαστιγώνουν τη γυναίκα
που κλέβουν τη χήνα από τα κοινά.
Αλλά αφήνουν λυτό τον μεγαλύτερο παλιάνθρωπο
που κλέβει τα κοινά από τη χήνα.
Απόσπασμα από αγγλική λαϊκή ρίμα, περίπου 1764
Οι περιφράξεις των κοινών αναγνωρίζονται ως διαρκής διαδικασία, που είναι εγγενής του καπιταλισμού. Ιστορικά, οι περιφράξεις των κοινών, υλικές και ιδεατές -ωστόσο εξίσου πραγματικές- έχουν συνδεθεί με διαδικασίες ανάδυσης των εθνών-κρατών, με την ανάδυση και τις διακυμάνσεις της φιλελεύθερης καπιταλιστικής οργάνωσης της οικονομίας της αγοράς, με ραγδαίους κοινωνικούς μετασχηματισμούς και μεταναστευτικά ρεύματα προς τις πόλεις, με την οικολογική αποσάθρωση φυσικών κοινών (βλ. υπερβόσκηση κοινοτικών), ακόμη και με τον εκτοπισμό ντόπιων πληθυσμών.
Στην περίπτωση της Ικαρίας, δεν είναι η πρώτη φορά που το ελληνικό δημόσιο εγείρει διεκδικήσεις επί των ιδιόκτητων δασών και δασικών εκτάσεων. Η ίδια η κατηγορία των «διακατεχόμενων» είναι καρπός της αμφισβήτησης αυτής. Ούτε είναι η πρώτη φορά που η υφαρπαγή της γης καλύπτεται «με τον ένδυμα του δημοσίου συμφέροντος», για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Χαράλαμπου Παμφίλη, με τα οποία περιγράφει τις οθωμανικές διεκδικήσεις των κοινοτικών δασών του νησιού ως «δημόσιες γαίες» στα τέλη του 19ου αιώνα.xii

 

«Δικά μας, Δικό μου (αλλά και ‘Εξόρυξη’)», Φωτογραφία: Save Skouries. Πηγή: http://saveskouries.blogspot.com/]

Εκείνο που προβλέπεται, λοιπόν, με τις διατάξεις της αναθεωρημένης δασικής νομοθεσίας είναι ότι δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, που πρόκειται να χαρακτηριστούν ως «δημόσιες», είναι δυνατόν να αλλάξουν χρήση. Από «κοινόχρηστα πράγματα» ή «κοινόχρηστα περιβαλλοντικά αγαθά», που αναγνωρίζονται ως «θεμελιώδη στοιχεία του ζωτικού χώρου του ανθρώπου»,xiii πρόκειται να μετατραπούν σε (φτηνούς) πόρους** για την παραγωγή πράσινης ενέργειας που προορίζεται για τη διεθνή αγορά.

 

**Άραγε, περιττεύει να υπενθυμίσουμε τους αποικιοκρατικούς όρους της νέας αναθεωρημένης σύμβασης μεταξύ του κράτους και της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός A.E.» (ιδιοκτησία της καναδικής «Eldorado Gold Corporation);

Της Μαρίας Μπαρέλη-Γαγλία – Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας Παν/μίου Κρήτης

gagmaba@yahoo.gr

Προδημοσίευση από την εφημερίδα Πυξίδα (τ. 12, Καλοκαίρι 2021).

iΣημειώσεις

Βλ. Επιστολή του Χρ. Ι. Στεφανάδη-Βουλευτή Ν. Σάμου προς τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Σκρέκα με Θέμα: «Αναμόρφωση Δασικών Χαρτών, 19/02/2021, όπου έθεσε το ζήτημα της συμπερίληψης στους δασικούς χάρτες εκτάσεων που έχουν χαρακτηριστεί ως «μη δασικές». Η επιστολή παρατίθεται αυτούσια στο “Παρέμβαση στο Υπουργείο Περιβάλλοντος για αναμόρφωση Δασικών Χαρτών Νομού», Ικαριακή Ραδιοφωνία, 1 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο στo ikariaki.gr.

ii Σχετικά και το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών της Ικαρίας, βλ. Ν. Ελευθεριάδης, 1915, Γνωμοδοτήσεις: Περί κτηματικών ζητημάτων και διαφορών εν ταις Νέαις Χώραις. Εν Αθήναις: Ραφτάνης. Επίσης, βλ. τη διδακτορική διατριβή της Δ. Κουμπάρου, Το Καθεστώς της Κοινοτικής Ιδιοκτησίας: Το Παράδειγμα του Δάσους του Ράντη στο Νησί της Ικαρίας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), 2002. Σχετικά με την κοινωνική ιστορία των κοινοτικών δασών βλ. τη διδακτορική διατριβή της συγγραφέως, Τα πανηγύρια της Ικαρίας: Όψεις του Δώρου, Πρακτικές των Κοινών, Διαδικασίες Κοινωνικής Αναπαραγωγής και Κοινωνικών Μετασχηματισμών (Πανεπιστήμιο Κρήτης), 2021 (κεφ.5 και 6). Οι διατριβές αυτές είναι διαθέσιμες στο didaktorika.gr/eadd/ του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.

iii Μάλιστα, στην περίπτωση της Κρήτης -όπως ανέδειξε ο νομικός Ν. Κοτζαμπασάκης σε τηλεοπτική παρέμβασή του στην εκπομπή «Ώρά Αιχμής», που προβλήθηκε στο Κρήτη TV (29/4/2021)- όλες τις δασικές εκτάσεις που περιλαμβάνονται στον Δασικό Χάρτη έχουν ήδη δηλωθεί στο Κτηματολόγιο, ως ιδιοκτησία του δημοσίου (παρά το ότι οι δασικοί χάρτες δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί). Εξαιρέθηκαν μόνο οι δασικές εκτάσεις για τις οποίες υπάρχει τελεσίδικη δικαστική απόφαση ότι είναι ιδιωτικές. Η εκπομπή αυτή με θέμα τους δασικούς χάρτες είναι διαθέσιμη στο https://www.youtube.com/watch?v=E1QDxSK8mZY (βλ. ειδικά 30ο-34ο λεπτό του βίντεο).

iv Σχετικά, βλ. Ειρήνη Μαυρογιώργη «Ikaria Forest Maps” στο Ικαρία Magazine (vol. 43, no. 161, Winter 2021, σελ. 34) και την παρέμβαση του νομικού Ν. Κοτζαμπασάκη στην τηλεοπτική εκπομπή «Ώρα Αιχμής» (όπως παραπάνω, από το 34ο λεπτό και εξής).

v Η γραπτή συναίνεση του ιδιοκτήτη ή ιδιοκτητών (και άρα του Δήμου), ορίζεται με το άρθρο 54, παρ. 2 του ν. 998/1979, όπως τροποποιήθηκε από τον ν. 4759/2020.

vi Οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις προβλέπονται από το άρθρο 2 του ν. 2941/2001 «Απλοποίηση διαδικασιών για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας», που νομοθετήθηκε στο πλαίσιο της πολιτικής για την απελευθέρωση της ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα. Για μια συζήτηση σχετικά με τις απαλλοτριώσεις για λόγους δημόσιας ωφέλειας, βλ. Σφακιανάκη Β., «Αρπαγή γης για λόγους δημόσιας ωφέλειας!» στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς (φ. 502, 504, 506), Ιούλιος 2020. Διαθέσιμο στο http://www.vannasfakianaki.gr/arpagh_ghs_gia_logous_dhmosias_ofeleias/#_ftn8.

vii Η εξαίρεση από το τεκμήριο κυριότητας υπέρ του Δημοσίου αποτελεί ιστορικό παρεπόμενο του προνομιακού καθεστώτος που απολάμβαναν ορισμένες περιοχές στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, και διατηρείται στις μέρες μας στη δασική νομοθεσία (βλ. παρ. 62 του ν. 998/1979). Η εξαίρεση αυτή σημαίνει ότι σε περιπτώσεις αμφισβήτησης ή διένεξης μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και φυσικών ή νομικών προσώπων οφείλουν εξίσου και τα δυο μέρη να αποδείξουν με τεκμήρια την ύπαρξη του εμπράγματου δικαιώματός τους. Ο σεβασμός της εξαίρεσης αυτής αναμφισβήτητα τοποθετεί την Ικαρία, μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου, σε προνομιακή θέση έναντι των διεκδικήσεων του ελληνικού δημοσίου. Σχετικά με την εξαίρεση από το τεκμήριο υπέρ του δημοσίου, βλέπε την παρέμβαση του νομικού Ν. Κοτζαμπασάκη στην τηλεοπτική εκπομπή «Ώρα Αιχμής» (Κρήτη TV, 29/3/2021, από το 33ο λεπτό και εξής).

viii Σχετικά βλ. Παυλάκη Σ., «Ο κοινόχρηστος χαρακτήρας των δασών στη νομολογία των ανωτάτων δικαστηρίων» στο dasarxeio.com. Διαθέσιμο στο https://dasarxeio.com/2018/04/02/54853/#_ftnref31.

ix Το 2014, στα ενεργειακά έργα που επιτρέπονται σε δάση και δασικές εκτάσεις προστέθηκαν οι εγκαταστάσεις αντλησιοταμίευσης και άντλησης υδρογονανθράκων.

x Άρθρο 45, παρ. 3 του ν. 998/1979, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4759/2020.

xi Με τις σκοτεινές αποχρώσεις της πράσινης ανάπτυξης καταπιαστήκαμε σε προηγούμενο άρθρο της Πυξίδας (τ. 10, Φθινόπωρο 2019). Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στην ikariaki.gr.

xii Παμφίλης Χ., 1980, Ιστορία της Νήσου Ικαρίας. Από των προϊστορικών χρόνων μέχρι της ενώσεως της νήσου μετά της Ελλάδος (1912). Επιμέλεια Α. Χ. Παμφίλη-Καρούζου. Αθήνα, σελ. 190.

xiii Για τον λόγο αυτόν η παρακώληση του δικαιώματος χρήσης των κοινόχρηστων περιβαλλοντικών αγαθών θεωρείται προσβολή της προσωπικότητας. Σχετικά, βλέπε Παυλάκη Σ., «Ο κοινόχρηστος χαρακτήρας των δασών…» στο dasarxeio.com.


Διαβάστε ακόμα στο Φάκελο Τα Δάση της Ικαρίας και το Ιδιοκτησιακό του καθεστώς

Διαβάστε ακόμα

Ο ραδιοσταθμός της Ικαρίας με ζωντανό πρόγραμμαενημέρωσης και ψυχαγωγίας.

Editorial

απαραιτητα

©2023 ikariaki. All Right Reserved. Designed and Developed by Fekas Brothers & Digital Avenue