Χριστόδουλος Στεφανάδης

Μοναδικό παγκόσμια μοντέλο μελέτης της μακροζωίας συνιστά σήμερα η Ικαρία, λέει ο καθηγητής Καρδιολογίαςκαι αμετανόητος Ικαριώτης, Χριστόδουλος Στεφανάδης. «Οι μέχρι τώρα παρατηρήσεις, εκτός από το γονιδιακό υπόστρωμα, συγκλίνουν στον τρόπο ζωής των κατοίκων που δρα προστατευτικά στη μακροβιότητά τους, ιδίως του βόρειου τμήματος. Από την επιδημιολογική μελέτη ΙΚΑΡΙΑ που διεξάγουμε τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι η μακροχρόνια κατανάλωση υγιεινής διατροφής πλούσιας σε όσπρια, η πόση αφεψημάτων, η παρουσία ισχυρών οικογενειακών και κοινωνικών δεσμών που δρουν υποστηρικτικά σε συνδυασμό με την ορεσίβια ζωή και τη χαλιναγώγηση του στρες έχουν σημαντικό ρόλο στη διαχρονική εμφάνιση αυτού του φαινομένου».
Οπως τονίζει ο καθηγητής, οι υπέργηροι της νήσου εμφανίζουν δείκτες καλύτερης πνευματικής εγρήγορσης και αγγειακής ηλικίας σε σχέση με τον μέσο ελληνικό και ευρωπαϊκό ηλικιωμένο πληθυσμό.
«Φαίνεται ότι ιδιαίτερα σε εποχές οικονομικής κρίσης και αναθεώρησης στόχων ζωής, πέρα από οποιαδήποτε γενετική ιδιαιτερότητα των πληθυσμών, που δεν έχει αποδειχθεί έως σήμερα, το μυστικό της καλής γήρανσης συνοψίζεται στο απόφθεγμα των “Μπλε Ζωνών”: ζήσε φυσικά, δραστήρια, διατήρησε αισιόδοξη στάση ζωής, τρώγε με σύνεση και διατήρησε δεσμούς με την κοινωνική σου ομάδα. Λέγεται ότι πεθαίνεις όταν δεν έχεις πια σκοπό ζωής… Αυτό φαίνεται να είναι αληθές για τους υπερήλικες της Ικαρίας, στους οποίους ο κοινωνικός περίγυρος ανανεώνει διαρκώς το αίσθημα χρησιμότητας και ενεργούς συμμετοχής σε κοινωνικά δρώμενα, είτε με συμβουλευτικό χαρακτήρα, ακόμα και σε εργασιακά ζητήματα, είτε στην ανατροφή των νεότερων μελών της οικογένειας, στη διατήρηση και διδασκαλία εθίμων στις νεότερες γενεές και στη συμμετοχή στην απλή καθημερινότητα».
Η Ικαρία, λέει, συνεχώς τον εκπλήσσει. Η διατήρηση της αυθεντικότητας στη φυσική της ομορφιά αλλά και η αντίληψη που έχουν οι κάτοικοι για τη ζωή προκαλεί στον επισκέπτη νηφαλιότητα και ευεξία. «Στην Ικαρία γεννήθηκα και πέρασα τα πρώτα μου χρόνια κοντά στη θάλασσα. Ηταν ένα ακραία παραμελημένο και απομονωμένο νησί στην άκρη του θρυλικού Αιγαίου πελάγους. Ισως γι΄ αυτό να χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας. Παρ΄ όλα αυτά, ο τρόπος ζωής και η αρμονική σχέση των κατοίκων με τη μητέρα φύση έχουν δημιουργήσει ένα μοναδικό σύνολο. Τελικά θα έλεγα ότι η Ικαρία είναι για μένα το Νησί της ουτοπίας»…

Ελευθερία Αρβανιτάκη
«Ο πιο ροκ τόπος της Ελλάδας η Ικαρία»

Ελευθερία Αρβανιτάκη

«Η Ικαρία με επηρέασε βαθιά. Είναι ο πιο ροκ τόπος της Ελλάδας»… Η ερμηνεύτρια Ελευθερία Αρβανιτάκη δεν μασάει τα λόγια της για το νησί που τη γέννησε. Το λατρεύει και αυτό φαίνεται. Με την υπέροχη κρυστάλλινη φωνή της μιλά με περισσή αγάπη για τον «κόκκινο βράχο» στην εσχατιά του Αιγαίου.
«Εκεί πέρασα όλα μου τα παιδικά κι εφηβικά καλοκαίρια. Η Ικαρία είναι άλλο αίσθημα. Και με τις δυσκολίες, τις αντιξοότητες αλλά και τη φιλοπρόοδο σκέψη της. Αν δεν κάνω λάθος, ο πρώτος πολιτικός γάμος της Ελλάδας έγινε στην Ικαρία. Επίσης, δεν θυμάμαι ποτέ καφενεία χωρίς γυναίκες. Υπήρχε πάντα μεγάλος σεβασμός στη γυναίκα. Ως νησί εξορίας γαλουχήθηκε με διανοούμενους της Αριστεράς και ανέπτυξε υψηλό αίσθημα αλληλεγγύης, αδελφοσύνης και κράτους δικαίου. Το διεκδίκησε και το διατήρησε». Αυτή η λογική βρίσκει εφαρμογή ακόμη και στα πανηγύρια.
«Το κάθε πανηγύρι διοργανώνεται από όλο το χωριό και τα έσοδα προορίζονται για πράγματα που χρειάζονται οι κάτοικοι, όπως δρόμους κ.ά. Ετσι το ένα χωριό πάει στο πανηγύρι του άλλου και ενισχύει. Εχει σημασία πως όλοι μαζί, γυναίκες και άντρες, κάνουν τις προετοιμασίες. Εχει σημασία πως η μουσική πληρώνεται από τους διοργανωτές και όχι από το κοινό. Δεν υπάρχουν παραγγελιές. Γι΄ αυτό μπορείς να χορεύεις εννιά το πρωί ταγκό με τον παππού και μετά από λίγο Ικαριώτικο. Εχει σημασία πως η παράδοση περνά στο σήμερα. Υπάρχουν νέα παιδιά που παίζουν τσαμπουνοφυλάκα, βιολιά, λαούτα και μπουζούκια με πάθος. Δεν είναι επαγγελματίες που μπορεί να παίξουν και βαρετά. Υπάρχει πάθος μέσα τους». Οσο για τον ικαριώτικο είμαι ξεκάθαρη. «Είναι διονυσιακός χορός. Το μοτίβο του, που παίζεται αργά και όχι γρήγορα όπως έχει επικρατήσει φέρνει βαθύτατους αναστεναγμούς»…
Αγαπά αξεχώριστα όλο το νησί, αλλά μνημονεύει ιδιαίτερα το χωριό της, την Οξέ. Τι συμβουλεύει τον επισκέπτη; «Να πάει στα χωριά, να κάτσει στα καφενεία, να δει πώς χτίζονταν τα σπίτια με τις καριώτικες πλάκες, να περπατήσει τα μονοπάτια και να επισκεφτεί τα σπίτια που κατασκευάζονταν μέσα σε βράχους στη Μαύρη της δυτικής Ικαρίας. Το νησί, προσθέτει, έχει τα πάντα, νερά, πράσινο, αέρηδες και μεγάλη παράδοση στο κρασί, το οποίο έθαβαν οι ντόπιοι βαθιά μέσα στη γη με πιθάρια για να ωριμάσει. Εκείνη, πάντα όταν πηγαίνει συγκινείται.
«Εχω μια πολύ συγκινητική παιδική ανάμνηση. Με το που πιάνεις με το πλοίο την άκρη του νησιού στο Καρκινάγρι από το πρώτο χωριό βγαίνει ο κόσμος και σε χαιρετάει με καθρεφτάκια μέχρι το λιμάνι. Κι εγώ το κάνω. Ολο το νησί σε καλωσορίζει». Θεωρεί τον εαυτό της τυχερό. «Και η Ικαρία και οι Παξοί –η άλλη μου ρίζα– διαμορφώνουν χαρακτήρα. Λατρεύω όλα τα νησιά, έχω όμως αδυναμία στον τόπο της καταγωγής μου. Οποτε επιτρέπουν οι υποχρεώσεις μου επιστρέφω στην Ικαρία. Και φέτος θα κατέβω».

Θεμιστοκλής Κατσαρός
«Το νησί είναι μια κιβωτός στο Αιγαίο»

Θεμιστοκλής Κατσαρός

«Η Ικαρία είναι μια κιβωτός στο Αιγαίο. Διέσωσε πανάρχαιες παραδόσεις, ιστορία και γλώσσα», λέει ο Θεμιστοκλής Κατσαρός,ιστορικός – αρχαιολόγος και εμβληματική προσωπικότητα της Ικαρίας. «Οταν έφυγαν οι τελευταίοι Φράγκοι από τη Ρόδο και οι Τούρκοι κυριάρχησαν στο Αιγαίο, οι Ικαριώτες κατέφυγαν σε δυσπρόσιτα μέρη στα βουνά, ξεκινώντας μια νέα ζωή στην αφάνεια. Εκεί διατήρησαν έθιμα και γλώσσα».
Οταν γύρω στο 1930 επισκέφθηκε το νησί ο γλωσσολόγος του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Χατζιδάκις έμεινε έκπληκτος από το ικαριώτικο ιδίωμα που διέσωζε τύπους της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου. Αυτή η γλώσσα επιζεί μέχρι σήμερα σε χωριά και γηραιότερους. «Αυτό που δεν έκαναν ολόκληροι αιώνες κάνει σήμερα η τηλεόραση»… Το έθιμο της κούνιας που αναβιώνει το Πάσχα γινόταν στην αρχαιότητα για να εξευμενιστεί η Ηριγόνη κόρη του Ικαρίου που κρεμάστηκε όταν βρήκε τον πατέρα της δολοφονημένο. Τα έθιμα του Κλείδωνα είναι επίσης πανάρχαια, ενώ πολλά τοπωνύμια έχουν αρχαίες ρίζες.
«Το νησί κατοικείται από το 13000 π.Χ. συνεχώς. Εχουν βρεθεί θέσεις της μεσολιθικής περιόδου στη θέση Κεραμέ, ενώ νεολιθικές θέσεις υπάρχουν στο Νίφι και στο Γλαρέδο (με κυκλικές κατοικίες όπως στην Χοιροκιτία της Κύπρου) κ.α. Τα είχα εντοπίσει όταν ήμουν φοιτητής και αρχικά δεν με πίστευαν».
Κατά τη μυθολογία, στην Ικαρία γεννήθηκε ο Διόνυσος, που δώρισε στο νησί την καλλιέργεια της αμπέλου. Αρχαία κείμενα αναφέρουν πως στην Ικαρο φύτρωσε για πρώτη φορά αμπέλι. Στον Ομηρο αναφέρεται ο πράμνειος οίνος που ήταν περιζήτητο κρασί της αρχαιότητας. Στην κλασική εποχή άνθισαν δυο πόλεις, η Οινόη (βόρεια) και οι Θέρμες (νότια). Οι αρχαίοι είχαν αξιοποιήσει τις ιαματικές πηγές που αναβλύζουν από το Θερμό της Λευκάδας μέχρι το Δράκανο και την Αγία Κυριακή. Τον 3ο αι. π.Χ. μετονομάστηκαν από Θερμαίοι του Ικάρου σε Ασκληπιείς του Αιγαίου.
«Τα λουτρά θεωρούνται τα καλύτερα του κόσμου λόγω της περιεκτικότητάς τους σε ραδόνιο. Η πηγή της Αρτέμιδος έχει τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα από όλες τις πηγές του κόσμου σε ρέον ύδωρ». Στην Ικαρία καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά η πατάτα, που εισήχθη από Ικαριώτες αιχμαλώτους στην Μπαρμπαριά μέσω Γαλλίας τον 19ο αιώνα, πριν τη φέρει ο Ιωάννης Καποδίστριας. «Την ίδια πατάτα καλλιεργούσαν μέχρι τη δεκαετία του 1950 οπότε εισέβαλαν οι ξενικοί σπόροι και χάθηκε».
Τα ίχνη επίσης είναι ισχυρά από τα βυζαντινά χρόνια και την παλαιοχριστιανική εποχή. Το 1912 όταν ξέσπασε η ικαριακή επανάσταση οι Ικαριώτες μέτρησαν το τουρκικό ταμείο, μοίρασαν εξίσου στους αιχμαλώτους το ποσό, τους φόρτωσαν σε ένα καράβι και τους παρέδωσαν στη Σάμο. Από τις 17/7 έως τις 4/11 όταν ενώθηκαν με την Ελλάδα τύπωσαν γραμματόσημα, έγραψαν σύνταγμα, οργάνωσαν διοίκηση, στρατό αγροφυλακή και χωροφυλακή, εκπαίδευση, δικαιοσύνη, τελωνεία, φορολογικό σύστημα. «Μέσα σε 110 μέρες έγιναν τόσα όσα δεν έγιναν σε 100 χρόνια»…