Οι τοπικές ποικιλίες περιέχουν μοναδική συστάδα γονιδίων που διασφαλίζουν τα χαρακτηριστικά της προσαρμοστικότητας και της παραγωγικότητας και είναι απαραίτητο πρωταρχικό υλικό για τη δημιουργία νέων ποικιλιών. Η διάσωσή τους έχει τεράστια σημασία για την επίτευξη αειφορικής παραγωγής και την ασφάλεια της παραγωγής τροφίμων για τις επόμενες γενεές. Με σκοπό την εύρεση, καταγραφή και συλλογή πολλαπλασιαστικού υλικού παλαιών τοπικών ποικιλιών φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων πραγματοποιήθηκαν εξερευνητικές αποστολές στα νησιά Σάμος, Ικαρία και Χίος, από την ερευνήτρια Δρ. Παυλίνα Δρογούδη του Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων ενώ στη Χίο συμμετείχε και η Δρ. Ελένη Μαλούπα, Διευθύντρια του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, κατά τη διάρκεια 15 μέχρι και 21 Ιουνίου 2020, στα πλαίσια του ερευνητικού έργου FruiTrees2Safegaurd.
Πολύτιμη βοήθεια για την οργάνωση και υλοποίησή των εξερευνητικών αποστολών προσέφεραν α) στη Σάμο: ο γεωπόνος κ. Σκούτας Ιωάννης, προϊστάμενος στο Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης Νομού Σάμου καθώς και ο κ. Καμπούρης Κωνσταντίνος. Ευχαριστούμε επίσης θερμά τους κατοίκους του νησιού κ. Βαγιανό Γιώργο, κ. Τρικιριώτη Γιώργο, κ. Νικολαίδη Γιώργο, κ. Κιουλάφα Ιωάννη, κ. Καμπούρη Κωνσταντίνο και κ. Σκαλιάρη Γιώργο. Β) στην Ικαρία: ο κ. Λευτέρης Τρικιριώτης και ο γεωπόνος Γιάννης Πάστης. Ευχαριστούμε θερμά τους κατοίκους του νησιού κ. Γιαννούζος Σπύρος του Π., κα Κόχυλα Γιούλα, κα Πλάκα Διαμάντω, κ. Καραπέτη Χρήστο, κ. Κουλουλία Μάκη και κ. Πασβάνη Χρήστο. γ) Στην Χίο: Ευχαριστούμε θερμά τους κ. Μουστρίδης Ηλίας, κ. Κύλλης Νίκος, κ. Μισεντζής Γιώργος, κ. Γδύσης Γιάννης, κ. Κώσταλας Γιάννης, κ. Ρες Ιωάννης, κ. Κοιλιάρης Μπάμπης και κα. Αγά Αντωνία.
Πραγματοποιήθηκαν καταγραφή φαινοτυπικών χαρακτηριστικών, φωτογραφήσεις, συλλέχτηκαν δείγματα φύλλων και καρπών για να γίνει προσδιορισμός των βιοχημικών και γενοτυπικών χαρακτηριστικών τους σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Αγροβιοτεχνολογίας του Ε.Κ.Ε.Τ.Α., συλλέχτηκε πολλαπλασιαστικό υλικό και εγκαθίσταται στο ΤΦΟΔ (συνεργασία με το φυτώριο Τσεσμελή). Στο παρόν έργο διάσωσης τοπικών ποικιλιών συμμετέχουν από το Τμήμα Φυλλοβόλων Δένδρων και οι Δρ. Γεώργιος Παντελίδης, Κωνσταντίνος Καζαντζής, Δρ. Ιωάννης Μάνθος και Δρ. Σωτηρόπουλος Θωμάς.
Παραδοτέα του έργου θα είναι κατάλογος στον οποίο θα περιγράφονται τα χαρακτηριστικά των τοπικών ποικιλιών, οπωρώνας με τις τοπικές ποικιλίες στο ΤΦΟΔ Νάουσας καθώς και δημοσιεύσεις με τα αποτελέσματα της μελέτης των βιοχημικών χαρακτηριστικών των καρπών και γενοτυπικών χαρακτηριστικών των δένδρων.
Παρακάτω παρουσιάζονται τα αποτελέσματα καταγραφής τοπικών ποικιλιών στα παραπάνω νησιά:
Σάμο (28 ποικιλίες) Ικαρία (28 ποικιλίες) Χίο (18 ποικιλίες)
Αχλαδιές Κανατάκια, Κούλμη, Κούμλα, Λυμπέργιο, Μαργαρίτης, Μλάκη, Μοσκαχλάδα, Νεραχλάδα, Τουρκαχλάδα και Χονδραχλάδη Βουτυράτο, Θρυπάλα, Κοντούλα Ικαρίας, Κορίθι, Κούμουλο, Κρυστάλι Ικαρίας, Λιβέλειο, Μανιάτικο, Μοσχαπιδιά Ικαρίας, Νεράπιδο, Ράλικο, Σακχαράπιδο, Στραβοράδι Ανάλατο, Αυγουστιάτικο Χίου, Κοντούλες Μεστά, Κρυστάλια Μεστά, Μουσίνες
Μηλιές Ξινομηλιά κόκκινη, Ξινόμηλο μεγάλο λευκό, Ξινόμηλο μικρό λευκό, Πεντάγωνο και Χαμομηλιά Ικαρίας μηλιά, Φυρίκι Μεστά Χίου και Φυρίκη Ελάτας
Κερασιάς Βύσσινο Σάμου, Πετροκέρασο Σάμου, Σάμου κόκκινη και Σάμου μαύρη ψιλή Βυσσινοκερασιά-Ψιλό Ικαρίας, Πετροκέρασο
Ροδακινιές Σουρλιώτικη, Μαγιάτικο, Μαστοί της Αφροδίτης και Πανδρόσου Μικρός γιαρμάς (ροδάκινο Ιουλίου), Πετροροδάκινο
βερικοκιές Αγίου Κωνσταντίνου, Τζαρτζαλούδια Σάμου και Υδρούσσας Καΐσι Ικαρίας, Σαρταλούδια Ζεσταλουδιά ή Ζαρταλούδια
Δαμασκηνιές Κορόμηλο κόκκινο-Τζαρτζαλούδια Σάμου και Ρίκια Αγ. Δημήτριος, Νεράμπουλο κίτρινο, Νεράμπουλο κόκκινο, Πασβάνη, Τζάνερο κόκκινο Ικ. Κορόμηλο Ν. Μονής, Νεράγκουλα Χίου και Ρεγκλότα Χίου
Αμυγδαλιές Καραπέτη αμύγδαλο, Καταφύγη αμύγδαλο, Ροδακινάτο Αγιοργήτικο, Βουλάτο ή Χιώτικο Αφράτο, Κατσουνάτη, Πικραμύγδαλο αφράτο, Πικραμύγδαλο σιδεράτο, Σιδερένιο γλυκό και Τσικνίδικο
Οι ονομασίες για ορισμένες ποικιλίες τις συναντήσαμε και σε γειτονικά νησιά π.χ. το βερίκοκο Σαρταλουδιά υπάρχει και σε Σάμο, Χίο και Λέσβο, των οποίων η συγγένεια θα είναι δυνατό να μελετηθεί με γενετικές αναλύσεις στα πλαίσια της παρούσας έρευνας.
Στην Ικαρία συλλέχτηκαν επίσης δείγματα φύλλων από 20 δένδρα βερικοκιάς ποικιλίας Καΐσι Ικαρίας για να γίνει έλεγχος της φυτοϋγείας τους στο εργαστήριο Φυτοπαθολογίας του Α.Π.Θ. (υπεύθυνη είναι η Δρ. Βαρβάρα Μαλιόγκα). Από προηγούμενη μελέτη που έγινε τον Σεπτέμβριο 2019 είχαμε βρει την ύπαρξη της ίωσης ‘Ευλογιά της Δαμασκηνιάς (σάρκα)’ σε δένδρο βερικοκιάς στο χωριό Ξυλοσύρτης. Δυστυχώς κατά την παρούσα επίσκεψη σχεδόν όλα τα δένδρα που επισκεφτήκαμε στον Ξυλοσύρτη είχαν συμπτώματα σάρκας σε καρπούς ή φύλλα. Συλλέχτηκαν δείγματα φύλλων από δένδρα σε διαφορετικά χωριά και μετά τα αποτελέσματα των αναλύσεων, ελπίζουμε πως θα βρεθεί πως τουλάχιστον ένα δένδρο θα είναι απαλλαγμένο από σημαντικές ιώσεις και ιωειδή και θα μπορέσουμε να πάρουμε πολλαπλασιαστικό υλικό και θα το διατηρούμε σε δικτυοκήπιο.
Οι τοπικές ποικιλίες οπωροφόρων δένδρων έχουν το χαρακτηριστικά της προσαρμογής τους στις εκάστοτε οικολογικές συνθήκες όπου έχουν αναπτυχθεί. Εδώ και πολλά χρόνια συχνά συναντώνται αποτυχίες στην καλλιέργεια της βερικοκιάς σε περιοχές της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας διότι εγκαθίστανται ξενικές ποικιλίες με μεγάλες απαιτήσεις σε ψύχος για τη διάσπαση του ληθάργου και δεν μπορούν να παράγουν κανονικά, ιδιαίτερα τις χρονιές που οι χειμώνες ήταν ασυνήθιστα θερμοί. Οι βερικοκιές ποικιλίας Ζεσταλουδιά ή Ζαρταλουδιά φαίνεται να είναι εγκλιματισμένες στις ζεστές συνθήκες της Σάμου και Χίου και είχαν μεγάλη παραγωγή φέτος ενώ προηγήθηκε ένας ασυνήθιστα θερμός χειμώνας. Οι βερικοκιές Καΐσι Ικαρίας και Ζαρταλουδιά στην Ικαρία δεν είχαν μεγάλη παραγωγή αλλά ίσως να σχετίζεται με την παρουσία αντίξοων συνθηκών κατά την περίοδο της άνθησης. Οι βερικοκιές σε Χίο που συναντήσαμε ήταν συχνά εμβολιασμένες σε αυτόριζη αμυγδαλιά (αναπτύσσει βαθύτερο ριζικό σύστημα σε σύγκριση με την περίπτωση που εμβολιάζεται σε υποκείμενο που πολλαπλασιάστηκε από μόσχευμα) και είχαν μεγάλη παραγωγή χωρίς μάλιστα κανένα πότισμα!. Επιπλέον, οι ποικιλίες βερικοκιάς Ζαρταλουδιά και Καΐσι Ικαρίας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή αποξηραμένων βερικόκων κάτι που θα έδινε μία επιπρόσθετη αξία, γιατί έχουμε ελλειμματική παραγωγή στην Ελλάδα. Το μέγεθος των καρπών βερικοκιάς των παραπάνω ποικιλιών ήταν σχετικά μικρό, αλλά λόγω της πολύ ωραίας γεύσης τους θα μπορούσαν να πωλούνται σε μικρά μπολάκια ως ένα σνακ φρούτου.
Το βερίκοκο Καΐσι Ικαρίας και το αχλάδι Στραβοράδι Ικαρίας καλλιεργούνταν με σημαντικό εμπορικό ενδιαφέρον στην Ικαρία από τον προηγούμενο αιώνα. Αυτά τα φρούτα θα μπορούσαν και σήμερα να πωλούνται ως προϊόντα με ονομασία προέλευσης παίρνοντας μεγαλύτερη αξία.
Η καλλιέργεια αμυγδαλιάς επίσης μπορεί να γίνει άνυδρα ή με ελάχιστα ποτίσματα στα νησιά, αφού οι τοπικές ποικιλίες είναι εγκλιματισμένες και παράγουν και πολύ νόστιμα αμύγδαλα όπως αναφέρουν οι κάτοικοι. Σήμερα έχει μεγάλο παγκοσμίως εμπορικό ενδιαφέρον η καλλιέργεια της αμυγδαλιάς, η παραγωγή στην Ελλάδα είναι ελλειμματική και οι παραγωγοί αμυγδάλων απολαμβάνουν πολύ καλές τιμές.
Επιπλέον, οι παραγωγοί θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τα παρακάτω πλεονεκτήματα που παρουσιάζονται και που θα μπορούσαν να προσφέρουν εξτρά εισόδημα, έχοντας υπ’ όψιν πως: α) υπάρχει μεγάλη ζήτηση από τους τουρίστες που συνήθως είναι συνειδητοποιημένοι και ζητούν υγιεινά, νόστιμα και θρεπτικά φρούτα, β) τα τοπικά φρούτα έχουν πολύ καλύτερες οργανοληπτικές ιδιότητες σε σύγκριση με αυτά που έρχονται στο νησί από άλλες περιοχές παραγωγής αφού συγκομίζονται σε ποιο ώριμο στάδιο (όχι νωρίτερα για να αντέξουν στην μετακίνηση με τα πλοία), γ) θα ανταγωνίζονται τις τιμές των φρούτων που έρχονται με τα πλοία και επομένως χρεώνονται με το κόστος της μεταφοράς. δ) Η ύπαρξη τοπικών σημείων πώλησης από συνεταιριστικό φορέα ή τους ίδιους τους παραγωγούς θα έδινε επιπρόσθετο κέρδος, ενώ οι τουρίστες θα εύρισκαν ευκολότερα τα τοπικά προϊόντα. Η ύπαρξη ψυκτικού θαλάμου επίσης θεωρείται απαραίτητη και θα μπορούσε να γίνει με τη βοήθεια ενός συνεταιριστικού φορέα.
Ο πολυτεμαχισμένος κλήρος και η έλλειψη τεχνογνωσίας αποτελούν τροχοπέδια για την αναβίωση της καλλιέργειας φρούτων στα νησιά. Η παρουσία της ίωσης Ευλογιά της Δαμασκηνιάς (ή σάρκα) στην περιοχή Ξυλοσύρτης της Ικαρίας δεν επιτρέπει την συνέχιση της καλλιέργειάς της βερικοκιάς στην περιοχή εκτός και εάν εφαρμοστεί πρόγραμμα εκρίζωσης όλων των ιωμένων δένδρων και επαναφύτευση με ελεγμένο καθαρό πολλαπλασιαστικό υλικό.
Ευχαριστούμε θερμά: Τους γεωπόνους, τοπικούς φορείς, παραγωγούς και κατοίκους που μας δέχτηκαν στα σπίτια και τα κτήματά τους καθώς και όσους έδειξαν ενδιαφέρον και μας μετέφεραν έστω από το τηλέφωνο τις γνώσεις τους για τα δένδρα που έχουν. Για περισσότερες πληροφορίες για το έργο FruiTrees2Safequard μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα https://pomologyinstitute.gr/fruit-trees-two-safeguard/
