Table of Contents
Η Φοίβη Κουντούρη με μία διεπιστημονική ομάδα συνεργατών από τον ακαδημαϊκό και τον επαγγελματικό χώρο γράφουν για την “κυανή” ανάπτυξη, και για το πώς οι υπεράκτιες πλατφόρμες θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα σημαντικό αναπτυξιακό όχημα για τη χώρα.
Ο όρος “κυανή οικονομία” (blue economy) αναφέρεται στην αξιοποίηση των πόρων που βρίσκονται σε θαλάσσιες και παράλιες περιοχές μέσω της υιοθέτησης μεθόδων και κανόνων που εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα των πόρων αυτών και την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η κυανή οικονομία στο σύνολό της παρουσιάζει τεράστιες δυνατότητες όσον αφορά στη συμβολή της στην πράσινη ανάκαμψη, καθώς στεγάζει έναν αυξανόμενο αριθμό αναδυόμενων, καινοτόμων τομέων, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Στην Έκθεση1 του United Nations Sustainable Development Solutions Network (UNSDSN)2,3 με αντικείμενο τις ενέργειες και τους μετασχηματισμούς που είναι απαραίτητοι για την επίτευξη των στόχων για βιώσιμη ανάπτυξη, όπως αυτοί περιγράφονται στην Agenda 20304 του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal),5 η Ελλάδα συνολικά βρίσκεται στην 43η θέση σε σύνολο 166 χωρών ως προς την επίτευξη των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, με βαθμολογία 74,33/100 (ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ είναι 77,30/100). Όσον αφορά ειδικότερα τον Στόχο 14 για την προστασία των ωκεανών, των θαλασσών και των θαλάσσιων πόρων και την εκμετάλλευση τους με βιώσιμο τρόπο, η Ελλάδα αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις και μάλιστα παρουσιάζει στασιμότητα ως προς την πορεία επίτευξης του Στόχου. Πιο ειδικά, οι χειρότερες επιδόσεις της Ελλάδας σε επίπεδο δεικτών που σχετίζονται με την υποθαλάσσια ζωή αφορούν (α), τον βαθμό μόλυνσης των εγχώριων θαλάσσιων υδάτων από χημικές ουσίες, υπερβολικά θρεπτικά συστατικά (ευτροφισμός), ανθρώπινα παθογόνα και απορρίμματα και (β), το ποσοστό των αλιευμάτων εντός των θαλάσσιων εκτάσεων που ελέγχει, που υφίστανται υπερεκμετάλλευση ή απειλούνται με εξαφάνιση. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι για τους δείκτες αυτούς δεν υπάρχει κάποια προοπτική βελτίωσης, αντιθέτως αναμένεται περαιτέρω επιδείνωσή τους.
Από την άλλη, τον Ιούνιο του 2020, δημοσιεύτηκε από την ΕΕ η “Έκθεση για την Κυανή Οικονομία”,6 παρέχοντας μια επισκόπηση των επιδόσεων των τομέων της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης που σχετίζονται με τους ωκεανούς και το παράκτιο περιβάλλον. Σύμφωνα με αυτήν, ο κύκλος εργασιών της κυανής οικονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση άγγιξε τα 750 δισ. ευρώ το 2018, καθιστώντας την έναν από τους πιο εύρωστους τομείς της οικονομίας. Επιπλέον, το 2018 στον τομέα της κυανής οικονομίας εργάστηκαν 5 εκατομμύρια άνθρωποι, σημειώνοντας αύξηση πάνω από 10% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Σύμφωνα με στοιχεία της “Επιτροπής Υψηλού Επιπέδου για μια Βιώσιμη Ωκεάνια Οικονομία (Ocean Panel)”,7 εκτιμάται ότι πριν από την πανδημία της COVID-19, οι βιομηχανίες που στηρίζονται στον ωκεανό συνεισέφεραν κατά 2,5% στην παγκόσμια ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (GVA), και πάνω από 31 εκατομμύρια άμεσες θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης. Ωστόσο, καθώς οι κυβερνήσεις επιδιώκουν την επαναφορά και την ανοικοδόμηση μετά την πανδημία, η ωκεάνια οικονομία ίσως να έχει παραβλεφθεί ως παράγοντας τόνωσης. Παρόλα αυτά, υπάρχει μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία, μέσω της θεσμοθέτησης κινήτρων σε παγκόσμια κλίμακα, να ανοικοδομηθούν οι οικονομικές δραστηριότητες με τρόπους που θα διασφαλίσουν μια πιο βιώσιμη, δίκαιη και ανθεκτική ωκεάνια οικονομία προς όφελος όλων.
Δεδομένης της ανάγκης των κυβερνήσεων να ανταποκριθούν στις άμεσες οικονομικές επιπτώσεις που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες χώρες, και της άμεσης προτεραιότητας που πρέπει να δοθεί στη δημιουργία θέσεων εργασίας, το Ocean Panel σε πρόσφατη Έκθεση8 εντοπίζει πέντε άξονες προτεραιοτήτων όσον αφορά την κυανή ανάπτυξη, ως ανταπόκριση στις συνέπειες της πανδημίας. Ο προσδιορισμός τους έγινε μέσω βιβλιογραφικής επισκόπησης, συνεισφοράς από εκπροσώπους που συμμετέχουν στον σχεδιασμό κυβερνητικών πακέτων ανάκαμψης και τόνωσης, καθώς και χρηματοδοτών, και αποτελούν πέντε λύσεις που θα προσφέρουν θέσεις εργασίας και σημαντικά οικονομικά οφέλη:
1. Eπένδυση σε υποδομές αποχέτευσης και λυμάτων για παράκτιες κοινότητες
Η απορροή λυμάτων στα παράκτια ύδατα (με αποτέλεσμα τον ευτροφισμό και την υποξία) συμβάλλει αρνητικά στην ποιότητα της υγείας του ανθρώπου, μεταδίδει ασθένειες στις παράκτιες κοινότητες, συμβάλλει στην απώλεια τοπικών αποθεμάτων ψαριών (και συνεπώς συμβάλλει στην τοπική επισιτιστική ανασφάλεια και απώλεια των εσόδων για ψαράδες μικρής κλίμακας), ενισχύει την τάση μείωσης των κοραλλιών και έχει ως αποτέλεσμα τον αποκλεισμό των παραλιών για τις παράκτιες κοινότητες και τον τουρισμό, κάτι που είναι ιδιαίτερα δαπανηρό.9
2. Επένδυση στην αποκατάσταση και προστασία των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων
Η αποκατάσταση των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων μπορεί γενικά να οριστεί ως το σύνολο των δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στη μετάβαση αυτών των οικοσυστημάτων σε υγιέστερες καταστάσεις, συχνά με στόχο την αύξηση της ικανότητάς τους να υποστηρίζουν τις παρεχόμενες, εντός του οικοσυστήματος, υπηρεσίες. Αυτό περιλαμβάνει την αναφύτευση παράκτιων δασών μαγκροβίων που έχουν υποβαθμιστεί, την αποκατάσταση της θαλάσσιας χλωρίδας που έχει χαθεί εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας και την ενίσχυση της δομικής πολυπλοκότητας των κατεστραμμένων υφάλων (κοραλλιών και οστρακοειδών). Τα πιθανά οφέλη τέτοιων έργων αποκατάστασης είναι υψηλότερα -συχνά σημαντικά υψηλότερα- από το κόστος της κατάρρευσης των παράκτιων οικοσυστημάτων, καθιστώντας τέτοια έργα σημαντικές προτεραιότητες.
3. Επένδυση σε βιώσιμες θαλάσσιες καλλιέργειες που δεν απαιτούν τροφή (Non-fed mariculture)
Δεδομένης της μεταβαλλόμενης φύσης της αλιευτικής βιομηχανίας εξαιτίας της COVID-19, καθώς και της αυξανόμενης σημασίας της διασφάλισης της τοπικής επισιτιστικής ασφάλειας, οι επενδύσεις σε αλιεύματα που δεν χρειάζονται τροφή ή λιπάσματα, όπως είναι για παράδειγμα τα οστρακοειδή και η καλλιέργεια φυκιών, προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες.10,11,12 Τέτοιες καλλιέργειες δεν απαιτούν τροφή, λιπάσματα, εντομοκτόνα ή αντιβιοτικά και απαιτούν λιγότερο νερό και ενέργεια σε σχέση με την υδατοκαλλιέργεια, συμβάλλοντας στην επάρκεια της προμήθειας τροφίμων και στη βελτίωση της ανθεκτικότητας του συστήματος. Η ανάπτυξη αυτού του είδους των καλλιεργειών θα μπορούσε επίσης να παρέχει απασχόληση στην τοπική κοινωνία και να βοηθήσει χώρες και περιοχές στις οποίες η αλιεία επηρεάζεται άμεσα από τις κλιματικές συνθήκες.
4. Παροχή κινήτρων για βιώσιμες ωκεάνιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ 2019),13 η παγκόσμια υπεράκτια αιολική ενέργεια αναμένεται να αυξηθεί κατά 15 φορές μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, μετατρέποντάς τη σε μια βιομηχανία αξίας 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Η εκμετάλλευση παράκτιων περιοχών θα μπορούσε από μόνη της να παρέχει περισσότερη από τη συνολική ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται παγκοσμίως σήμερα, όμως η μετακίνηση στα ανοικτά της θάλασσας και σε βαθύτερα νερά (π.χ. χρήση πλωτών ανεμογεννητριών) θα μπορούσε να ξεκλειδώσει ακόμα μεγαλύτερο δυναμικό, θεωρητικά καλύπτοντας ακόμα και την παγκόσμια συνολική ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια.
Ο IEA προβλέπει ότι μέχρι το 2050 η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των υπεράκτιων αιολικών πάρκων παγκοσμίως θα μπορούσε να ξεπεράσει τα 1.000 GW. Μια τέτοια επέκταση θα μπορούσε να θέσει τον ενεργειακό τομέα παγκοσμίως σε τροχιά πλήρους απολιγνιτοποίησης, και να επιτρέψει την παραγωγή καυσίμων μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (όπως για παράδειγμα υδρογόνο και αμμωνία) ώστε να επέλθει δραματική μείωση των εκπομπών και από τομείς όπως η ναυτιλία.14
Αν και σε χαμηλότερο στάδιο εξέλιξης, δε, υπάρχουν και άλλες μορφές θαλάσσιας ανανεώσιμης ενέργειας, όπως για παράδειγμα η παλιρροιακή, η κυματική, καθώς και η μετατροπή ωκεάνιας θερμικής ενέργειας, οι οποίες θα μπορούσαν να αποδειχθούν πολύτιμες, είτε συνδυαστικά με την αιολική ενέργεια, είτε για πολλές περιοχές που δεν διαθέτουν τις γεωφυσικές προϋποθέσεις για υποστήριξη παραγωγής ενέργειας από υπεράκτιες αιολικές εγκαταστάσεις.
5. Παροχή κινήτρων για θαλάσσιες μεταφορές μηδενικών εκπομπών
Οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες βασίζονται στις θαλάσσιες μεταφορές, καθώς σε αυτές στηρίζεται περίπου το 90% του παγκόσμιου εμπορίου. Η περιφερειακή και διηπειρωτική ναυτιλία αποτελεί τον πυρήνα του παγκόσμιου συστήματος ανεφοδιασμού. Σε κάθε χρονική στιγμή, 50.000 πλοία κινούνται και 1,2 εκατομμύρια ναυτικοί εργάζονται μεταξύ λιμένων σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν επίσης τον τρόπο μεταφοράς εμπορευμάτων σε μεγάλες αποστάσεις με το χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα και κόστος.15 Πρωτοβουλίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο προσβλέπουν στην εξέλιξη πλοίων μηδενικών ρύπων για χρήση στις θαλάσσιες μεταφορές.16
Ορισμένα από τα κριτήρια στα οποία βασίστηκε η επιλογή των πέντε προτεραιοτήτων είναι τα εξής:
- Βραχυπρόθεσμη δημιουργία θέσεων εργασίας (λαμβάνοντας υπόψη την αντιστοιχία μεταξύ των απαιτούμενων δεξιοτήτων και εκείνων που είναι διαθέσιμες στο τοπικό εργατικό δυναμικό) στους τομείς των ωκεανών και στις κοινότητες που πλήττονται από την COVID-1917
- Ικανότητα οικοδόμησης μακροπρόθεσμης ανθεκτικότητας σε μελλοντικά σοκ (εξετάζοντας τη βελτίωση του ανθρώπινου και φυσικού κεφαλαίου)18, 19
- Ικανότητα άμεσης ανταπόκρισης στις οικονομικές, κοινωνικές ή περιβαλλοντικές επιπτώσεις και υποστήριξη της οικονομικής ανάκαμψης σε περισσότερους από έναν τομείς
- Ικανότητα να κατευθύνουν τα οικονομικά οφέλη στις πληγείσες κοινότητες και στα ευάλωτα μέλη της κοινωνίας (μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση)20
- Ταχύτητα και δυνατότητα υλοποίησης (εξέταση των εμποδίων στην αλυσίδα εφοδιασμού και της δυνατότητας των τοπικών κοινοτήτων)21
- Ικανότητα υλοποίησης διεθνών δεσμεύσεων, όπως η Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και η Συμφωνία του Παρισιού22
Κυανή ανάπτυξη και καινοτομία
Τον τελευταίο αιώνα, η ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας και η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος παγκοσμίως δημιούργησαν τις προϋποθέσεις αξιοποίησης των θαλασσών με νέους τρόπους. Σημαντική αύξηση υπήρξε και στη χρήση της θάλασσας για δραστηριότητες αναψυχής και τουρισμού, τόσο στην επιφάνεια, με τη χρήση πλωτών μέσων, όσο και στον βυθό (καταδυτικός τουρισμός). Επίσης, η αναγνώριση του δυναμικού και των πλουτοπαραγωγικών πηγών που βρίσκονται μακριά από τις ακτές έδωσε ώθηση στην εξέλιξη των τεχνολογιών που είναι απαραίτητες για την αξιοποίησή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Πριν από έναν σχεδόν αιώνα, το 1923, ξεκίνησε η αξιοποίηση του πρώτου υπεράκτιου (offshore) κοιτάσματος πετρελαίου στην Κασπία Θάλασσα. Η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και τεχνικών ανίχνευσης και εξόρυξης έχει ως αποτέλεσμα τη δυνατότητα αξιοποίησης νέων κοιτασμάτων πετρελαίου που άλλοτε θα θεωρούνταν μη ανιχνεύσιμα ή μη αξιοποιήσιμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κατασκευή μεγάλων πλωτών πλατφορμών εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου για θάλασσες με βάθος μεγαλύτερο των 2 χιλιομέτρων.
Η μείωση της χρήσης του πετρελαίου ως καύσιμο επιβάλλεται από την ανάγκη μείωσης της έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, με στόχο την επίτευξη περιβαλλοντικής βιωσιμότητας μέσω της αναχαίτισης της κλιματικής αλλαγής. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η παγκόσμια κοινότητα έχει στρέψει τις προσπάθειες στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με μεθόδους πιο φιλικές προς το περιβάλλον, και κατά κύριο λόγο ανανεώσιμες, όπως αυτές που αξιοποιούν την ηλιακή και την αιολική ενέργεια.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες κατέστη επίσης δυνατή η αξιοποίηση του υπεράκτιου αιολικού δυναμικού σε ρηχά νερά με αποτέλεσμα την “έκρηξη” στα μεγέθη της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από υπεράκτια αιολικά πάρκα. Συγκεκριμένα, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των υπεράκτιων αιολικών πάρκων παγκοσμίως αυξήθηκε από περίπου 24.000 MW το 2001 σε πάνω από 650.000 MW το 2019, ενώ μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πάνω από 26 δισ. ευρώ επενδύθηκαν σε αυτό τον τομέα εκείνο το έτος. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν προς το παρόν εγκατεστημένα υπεράκτια αιολικά πάρκα, αν και σύμφωνα με την Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ), η εγκατεστημένη αιολική ισχύς αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς, ξεπερνώντας τα 4.000 MW κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020.23
Εικόνα 1. Ανάπτυξη και Καινοτομία στην ωκεάνια οικονομία. Πηγή: OECD (2016), The Ocean Economy in 2030, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9789264251724-en.
Οι διαθέσιμες και υπό ανάπτυξη τεχνολογίες αξιοποίησης του αιολικού δυναμικού των θαλασσών προβλέπεται να συντηρήσουν τους ρυθμούς μεγέθυνσης των προηγούμενων ετών. Συγκεκριμένα, η χρήση υπεράκτιων συστημάτων, είτε σταθερού πυθμένα είτε πλωτών, αναμένεται να οδηγήσει στην αξιοποίηση του αιολικού δυναμικού θαλάσσιων περιοχών όχι μόνο μικρού βάθους, αλλά και βάθους μεγαλύτερου των 50 μέτρων, το οποίο αποτελεί όριο για την εγκατάσταση σταθερών ανεμογεννητριών. Επίσης, επειδή τα πλωτά αιολικά συστήματα δεν απαιτούν κατασκευαστικές εργασίες που οφείλουν να προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του βυθού κάτω από κάθε ανεμογεννήτρια, προσφέρουν σημαντική εξαπλούστευση στη διαδικασία τόσο της τοποθέτησης των ανεμογεννητριών, όσο και της κατασκευής των υποστηρικτικών συστημάτων (πλωτήρων) των πυλώνων.
Παράλληλα με την ανάπτυξη τεχνολογιών και μεθόδων αξιοποίησης του αιολικού δυναμικού θαλάσσιων περιοχών, έχει ενταθεί η προσπάθεια εξέλιξης των κατάλληλων τεχνολογιών που αφορούν στην υπεράκτια ιχθυοκαλλιέργεια σε βαθιά νερά, καθώς διαπιστώνεται ότι το μεγάλο βάθος και τα θαλάσσια ρεύματα λειτουργούν ευεργετικά ως προς την περιβαλλοντική επιβάρυνση που προκαλούν οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας.
Τα δεδομένα σχετικά με τη χρήση καινοτομικών μεθόδων σε θαλάσσια έργα, αλλά και η εμπειρία των τελευταίων δύο δεκαετιών, υποστηρίζουν την άποψη ότι και κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας θα εξακολουθήσουν να καθίστανται εφικτοί νέοι τρόποι αξιοποίησης των θαλασσών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί τις αμέσως επόμενες δεκαετίες και κατά συνέπεια οι ανάγκες σε τρόφιμα, νερό και ενέργεια αναμένεται να είναι επίσης αυξημένες. Προκειμένου να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες, οι ωκεανοί θα δουν μια αυξανόμενη ανάπτυξη υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των υπεράκτιων αιολικών πάρκων, των υπεράκτιων υδατοκαλλιεργειών και των υπεράκτιων λιμένων, είτε ως αυτόνομες υποδομές, είτε ως πλατφόρμες πολλαπλών χρήσεων (MUP) για την παροχή βελτιωμένης αποτελεσματικότητας και τη μείωση των επιπτώσεων στο ωκεάνιο περιβάλλον.24
Υπεράκτιες πλατφόρμες
Ο τομέας θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας περιλαμβάνει διάφορες τεχνολογίες όπως υπεράκτια αιολική ενέργεια (με βάση σταθερού πυθμένα ή αγκυροβολημένες πλωτές συσκευές), ενέργεια ωκεανών (παλιρροιακή και κυματική ενέργεια), πλωτή ηλιακή φωτοβολταϊκή (FPV) και ανανεώσιμη υπεράκτια παραγωγή υδρογόνου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται παγκόσμιος ηγέτης στην τεχνολογία της ωκεάνιας ενέργειας, ενώ εκτιμάται ότι έως το 2050 μέχρι και το 35% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας θα προέρχεται από υπεράκτιες πηγές. Άλλωστε, υπαγορεύεται και από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας των ωκεανών (κύμα, παλιρροιακά), και ιδίως η υπεράκτια αιολική ενέργεια, καθώς και τα πλωτά φωτοβολταϊκά, σε συνδυασμό με εγκαταστάσεις αποθήκευσης και μετατροπής όπως η παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου, θα διαδραματίσουν βασικό ρόλο κατά τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία.
Ειδικότερα, η Ευρώπη κατέχει ήδη ηγετική θέση στην αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας από MUP. Ο ευρωπαϊκός “στόλος” είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο (συνιστά το 70% του παγκόσμιου δυναμικού), με παραγωγική δυνατότητα που φτάνει τα 45 MW το 2019.25 Ειδικά για την Ελλάδα, η ανάπτυξη πλωτών συστημάτων που υποστηρίζουν την αξιοποίηση θαλάσσιων περιοχών δημιουργεί μια ευκαιρία ευημερίας, καθώς οι θάλασσες που περιβάλλουν τις ελληνικές ακτές πολύ συχνά χαρακτηρίζονται από μέτρια και μεγάλα βάθη. Η ανάπτυξη αυτών των δομών βασίζεται στην τεχνογνωσία και την τεχνολογία που προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών κλάδων, για τη μείωση του κοινωνικού και οικονομικού κόστους και για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Όμως, η χρήση τους θα πρέπει να είναι πολύπλευρη καθώς μεγάλο πλήθος ερευνητών, τεχνολόγων και επιχειρηματιών υποστηρίζει πως η αξιοποίηση μεγάλων θαλασσίων εκτάσεων για ένα μόνο σκοπό δεν αποτελεί βέλτιστη πρακτική. Οι MUP μπορούν να βοηθήσουν στην ικανοποίηση των παραπάνω απαιτήσεων πιο αποτελεσματικά, βοηθώντας έτσι τις δράσεις υποστήριξης στην υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) και ιδιαίτερα των SDG1 (Μηδενική πείνα), SDG13 (Δράση για το κλίμα) και SDG14 (Ζωή στο νερό).
Ένα πολύ ενδιαφέρον και πολλά υποσχόμενο παράδειγμα υπεράκτιας εκμετάλλευσης αποτελεί η εγκατάσταση πλωτών νησιών, δηλαδή πλωτών υποβάθρων πάνω στα οποία θα μπορούν να πραγματοποιηθούν κατασκευές ή διαμορφώσεις ανάλογες με αυτές της ξηράς. Ένα πλωτό νησί θα μπορούσε να μειώσει τις απαιτήσεις για την τοποθέτηση εγκαταστάσεων, όπως, για παράδειγμα, μονάδων παραγωγής και αποθήκευσης υδρογόνου, ή ακόμα και εγκαταστάσεων ελλιμενισμού. Θα μπορούσε, επίσης, να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για αλλαγή στη διαδρομή αποδημητικών πτηνών προσφέροντας ένα νέο σημείο στάσης σε ασφαλή απόσταση από σημεία τοποθέτησης ανεμογεννητριών, όταν η βέλτιστη θέση ενός αιολικού πάρκου συμπίπτει με μέρος αυτής της διαδρομής. Δύο σημαντικές προκλήσεις αναφορικά με τη λειτουργία των πλωτών νησιών είναι από τη μια το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εγκαταστάσεων σε αυτά και από την άλλη, οι νόμοι στους οποίους θα υπόκεινται οι δραστηριότητες και οι άνθρωποι πάνω σε αυτά, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται εκτός της αιγιαλίτιδας ζώνης ενός κράτους. Η Δανία είναι η πρώτη χώρα που προβαίνει σε ένα τέτοιο εγχείρημα,26 καθώς έχει ήδη εγκριθεί η κατασκευή ενός “ενεργειακού νησιού” στη Βόρεια Θάλασσα, το οποίο θα παρέχει ενέργεια σε 3 εκατομμύρια νοικοκυριά. Θα αποτελεί έναν κόμβο για 200 υπεράκτιες ανεμογεννήτριες μεγάλου μεγέθους καταλαμβάνοντας μια έκταση σχεδόν 120.000 τετραγωνικών μέτρων. Είναι το μεγαλύτερο κατασκευαστικό εγχείρημα στην ιστορία της Δανίας και αναμένεται να κοστίσει περίπου €28 δισ.
Εικόνα 2. Αποτύπωση της πρώτης “Ενεργειακής Νησίδας” στη Δανία. Πηγή: https://www.bbc.com/news/world-europe-55931873.
Οι χρήσεις των πλωτών νησιών μπορεί να αφορούν ακόμα και δραστηριότητες που δεν σχετίζονται με την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας, όπως για παράδειγμα μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας και μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από την ενέργεια των κυμάτων. Μπορεί όμως να λειτουργούν συμπληρωματικά προς ένα αιολικό πάρκο, μέσω συστημάτων μετατροπής του νερού της θάλασσας σε υδρογόνο με τη χρήση της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, μονάδων αποθήκευσης του παραγόμενου υδρογόνου, και μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από το παραγόμενο υδρογόνο. Οι τελευταίες τρεις χρήσεις δύνανται να συνδυαστούν όχι μόνο με συστήματα ανεμογεννητριών αλλά και με συστήματα μετατροπής σε ηλεκτρική της ηλιακής ενέργειας και της ενέργειας των κυμάτων της θάλασσας. Το υδρογόνο, όταν παράγεται με “καθαρό” τρόπο, χωρίς δηλαδή την παράλληλη δημιουργία αερίων του θερμοκηπίου ή περιβαλλοντικής επιβάρυνσης άλλης μορφής, μπορεί να αποτελέσει μια πιθανή μελλοντική προοπτική αποθήκευσης ενέργειας που θα συντελέσει στην “κυανή ανάπτυξη”, εφόσον πρώτα αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι προκλήσεις που υπάρχουν όσον αφορά το κόστος και την αποδοτικότητά του. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αξιοποίηση του υδρογόνου αποτελεί βασική συνιστώσα της ενεργειακής αναβάθμισης που υπαγορεύεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μία από τις επτά εμβληματικές περιοχές επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων της Ευρώπης στο πλαίσιο των Εθνικών Σχεδίων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (NRRPs).
Εξάλλου, μια σειρά από ερευνητικά έργα που διεξήχθησαν με χρηματοδότηση από το έβδομο ευρωπαϊκό πρόγραμμα-πλαίσιο (FP7) στη θεματική περιοχή “The Oceans of Tomorrow”27 αναδεικνύουν βέλτιστες πρακτικές ανάπτυξης πλατφορμών ανοιχτής θάλασσας, αναδεικνύοντας τα χαρακτηριστικά και τα προτερήματά τους. Ίσως η πιο σημαντική συνεισφορά που προέκυψε από το έργο “The Oceans of Tomorrow” είναι το συμπέρασμα ότι οι υπεράκτιες πλατφόρμες πολλαπλών χρήσεων συμβάλλουν στην εξοικονόμηση χώρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ομαλότερη λειτουργία των δύο βασικών οικοσυστημάτων, δηλαδή των παράκτιων28 και των θαλάσσιων29 αλιευτικών συστημάτων. Τα παράκτια οικοσυστήματα έχουν πολλαπλά οφέλη για τον άνθρωπο καθώς του παρέχουν τρόφιμα, ρυθμίζουν τον κύκλο των θρεπτικών ουσιών, ελέγχουν τις πλημμύρες και τη διάβρωση του εδάφους, υποστηρίζουν την επιβίωση διάφορων ειδών και τέλος προσφέρουν πολιτιστικές υπηρεσίες, όπως είναι η ερασιτεχνική αλιεία, οι καταδύσεις και οι επισκέψεις στην παραλία. Προς το παρόν, τα θαλάσσια οικοσυστήματα λαμβάνουν πολύ λιγότερη προσοχή συγκριτικά με τα παράκτια, καθώς είναι απομακρυσμένα από τις ακτές, και οι προκλήσεις που συνδέονται με την άμεση μελέτη και παρακολούθησή τους παραμένουν πολλές. Ο ρόλος τους όμως είναι εξίσου πολύτιμος για τον άνθρωπο καθώς, πέρα από την παροχή τροφής (αλιεύματα βαθέων υδάτων), επιπλέον υποστηρίζουν τον κύκλο νερού-διοξειδίου του άνθρακα, την ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών και τη διαβίωση μεγάλης ποικιλίας οργανισμών. Επίσης, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή οικονομικής ανάπτυξης.30
Εξάλλου, σε σχετική ταινία μικρού μήκους (Multi-use offshore platforms: opportunities for Europe), η Μάιρα Γκεογκέγκαν-Κουίν, η οποία έχει διατελέσει Ευρωπαία Επίτροπος Έρευνας, Καινοτομίας και Επιστημών, υποστηρίζει ότι η χρήση υπεράκτιων πλατφορμών πολλαπλών χρήσεων θα γίνεται ολοένα και πιο σημαντική καθώς οι ωκεάνιες ακτές θα γίνονται όλο και πιο πολύτιμες και, επομένως, προκειμένου να προστατευτούν, θα πρέπει οι θαλάσσιες δραστηριότητες να επεκταθούν σε βαθύτερα νερά. Ο Σάιμον Κλάους, ως θαλάσσιος βιολόγος, θεωρεί ότι οι δυνατότητες των υπεράκτιων πλατφορμών πολλαπλών χρήσεων που θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα που περιλαμβάνει την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, την εκμετάλλευση θαλάσσιων πόρων, την αφαλάτωση, την ιχθυοκαλλιέργεια κ.ά. και επιπλέον ότι ο συνδυασμός αυτών των δραστηριοτήτων θα μείωνε συνολικά τα αντίστοιχα κόστη που τις συνοδεύουν. Μάλιστα, στο πλαίσιο του έργου MERMAID έχει αναπτυχθεί και ένα σχετικό εργαλείο υποστήριξης αποφάσεων βασισμένο στη μεθοδολογία της ανάλυσης κοινωνικού κόστους-οφέλους (Social Cost-Benefit Analysis) των υπεράκτιων πλατφορμών (MERMAID: Interdisciplinary tool for applying socio-economic assessment)31. Με αυτό δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να συγκρίνει την Καθαρή Παρούσα Αξία τέτοιων έργων, επιλέγοντας είτε το Κοινωνικό Επιτόκιο Προεξόφλησης (Social Discount Rate) που θεωρεί κατάλληλο, είτε κάποιο εναλλακτικό της επιλογής του.32
Από τα παραπάνω διαφαίνεται η αναγκαιότητα της ανάπτυξης πλωτών πλατφορμών ή “νησιών”, καθώς και τα οφέλη που απορρέουν από ένα τέτοιο εγχείρημα. Ωστόσο είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι οι υπεράκτιες εγκαταστάσεις θα λειτουργούν με τρόπο βιώσιμο ώστε να μην υπάρχουν φαινόμενα όπως σε περιπτώσεις παράκτιων εγκαταστάσεων όπου η υπερβολική εκμετάλλευση πόρων και τοπικών οικοσυστημάτων τις κατέστησαν τελικά μη βιώσιμες.
Θεσμικό πλαίσιο για την κυανή ανάπτυξη στην Ελλάδα
Με τον νόμο 4546/2018 για τη θέσπιση πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό προβλέπεται ότι σε εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2014/89/ΕΕ, η Ελλάδα οφείλει να ολοκληρώσει και να υιοθετήσει ένα Θαλάσσιο Χωροταξικό Πλαίσιο. Αυτό το πλαίσιο θα ακολουθεί την Οδηγία για τη Θαλάσσια Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτή ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2008 και τροποποιήθηκε το 2017.
Με το Θαλάσσιο Χωροταξικό Πλαίσιο θα προσδιοριστούν βασικοί κανόνες χρήσης και δραστηριοτήτων στις θαλάσσιες περιοχές της ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και υφαλοκρηπίδας. Το εγχείρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη μελλοντική ευημερία της χώρας μας, καθώς τα οικονομικά μεγέθη που δύνανται να προκύψουν είναι τεράστια.
Υπάρχουν ορισμένοι βασικοί παράγοντες που καθιστούν ιδιαίτερα περίπλοκη τη δημιουργία ενός Θαλάσσιου Χωροταξικού Πλαισίου καθώς και του νομικού πλαισίου που προσδιορίζει τις λεπτομέρειες εφαρμογής του. Καταρχήν το θεσμικό πλαίσιο οφείλει να προβλέπει τη δυνατότητα παράλληλων χρήσεων μιας θαλάσσιας έκτασης, και κατά συνέπεια, την εγκατάσταση σε αυτήν και άλλων συστημάτων, πέραν αυτών ενός αιολικού πάρκου. Επιπλέον, σημαντικότατες παράμετροι αφορούν σε νέες τεχνολογίες και στις αντίστοιχες δυνατότητες αξιοποίησης που παρέχουν, καθώς και στις περιβαλλοντικές προδιαγραφές που προκύπτουν από την ανάγκη τα θαλάσσια οικοσυστήματα, στα οποία στηρίζεται η όποια χρήση των θαλάσσιων πόρων, να λειτουργούν με αειφόρο τρόπο.
Όσον αφορά την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των υπεράκτιων εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας, ακόμα και σε επίπεδο οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η δημιουργία ενός λειτουργικού και παραγωγικού θεσμικού πλαισίου εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Οι εκτάσεις που δύνανται να δεσμευθούν προς αξιοποίηση είναι ιδιαίτερα μεγάλες, όπως, αντίστοιχα, και τα οικονομικά μεγέθη των έργων που αναμένεται να υλοποιηθούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εγκατάσταση μεγάλων υπεράκτιων (πλωτών) αιολικών πάρκων, τα οποία δύνανται να καταλάβουν εκτάσεις της τάξης χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων, πιθανώς σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές.
Οι περιβαλλοντικές προδιαγραφές και οι διαδικασίες αξιολόγησης των επιπτώσεων, τόσο στην περιοχή των εγκαταστάσεων όσο και σε μεγαλύτερη κλίμακα, θα πρέπει να αποτελέσουν βασικό μέρος του υπό ανάπτυξη νομικού πλαισίου. Ανεξάρτητα από το αν οι δυνατότητες αξιοποίησης των θαλασσών είναι ήδη υπαρκτές ή προβλέπεται ότι θα υπάρξουν στο μέλλον, οι δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση οφείλουν να εξυπηρετούν το κοινό συμφέρον, τόσο της παρούσας όσο και των μελλοντικών γενεών. Το κοινωνικό σύνολο πρέπει να απολαμβάνει με δίκαιο τρόπο τα οικονομικά οφέλη από την αξιοποίηση των θαλασσών, χωρίς τη δημιουργία αντικινήτρων για επενδύσεις σε μεγάλα θαλάσσια έργα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε, ενδεχομένως, να επιτευχθεί μέσω της θέσπισης προδιαγραφών χρηματοδότησης, σύμφωνα με τις οποίες μέρος της να καλύπτεται από τη διάθεση “λαϊκών ομολόγων”, προσιτών σε ανθρώπους με σχετικά μικρά εισοδήματα. Εξίσου όμως σημαντικά είναι και τα περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από τη βιωσιμότητα των έργων που θα υλοποιηθούν και των ευρύτερων αποτελεσμάτων της λειτουργίας τους. Οι δύο αυτοί αλληλένδετοι παράγοντες θα πρέπει να τοποθετηθούν στην κορυφή των προτεραιοτήτων του υπό σύνταξη θεσμικού πλαισίου.
Συνοψίζοντας, ένα αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο για την αξιοποίηση των θαλασσών θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από λειτουργικότητα και διορατικότητα. Αυτά προκύπτουν από τη γνώση των υφιστάμενων τεχνολογιών, την κατανόηση των τεχνολογικών τάσεων, την κατανόηση του παράγοντα της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, την πρόβλεψη για υιοθέτηση καινοτόμων μορφών χρηματοδότησης, και τη δέσμευση για δίκαιη απόδοση των περιβαλλοντικών και οικονομικών αποτελεσμάτων. Η Ελλάδα διαθέτει το κατάλληλο επιστημονικό δυναμικό για να υποστηρίξει και να εξυπηρετήσει με βέλτιστο τρόπο τις ανάγκες που προκύπτουν από αυτούς τους στόχους μέσω της συνεισφοράς τόσο στη δημιουργία του Ελληνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Πλαισίου όσο και στη σύνταξη εξειδικευμένης και δίκαιης νομοθεσίας.
Παραπομπές
1. Sachs, J., Koundouri, P., et al., 2021. Transformations for the Joint Implementation of Agenda 2030 for Sustainable Development and the European Green Deal – A Green and Digital, Job-Based and Inclusive Recovery from the COVID-19 Pandemic, Report of the UN Sustainable Development Solutions Network, https://irpcdn.multiscreensite.com/be6d1d56/files/uploaded/SDSN_EGD%20Mapping%20Study_2021_final.pdf.
2. United Nations Sustainable Development Solutions Network – website: https://www.unsdsn.org/.
3. United Nations Sustainable Development Solutions Network – Greek website: http://www.unsdsn.gr/.
4. https://sdgs.un.org/2030agenda.
5. https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el.
6. Blue Economy Report, 2020: Blue sectors contribute to the recovery and pave way for EU Green Deal https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_986.
7. High Level Panel for a Sustainable Ocean Economy.
8. Northrop, E., et al. 2020. “A Sustainable and Equitable Blue Recovery to the COVID-19 Crisis.” Report. Washington, DC: World Resources Institute. Available online at: https://oceanpanel.org/sites/default/files/2020-09/20_HLP_Report_COVID_Blue_Recovery.pdf.
9. WWAP (United Nations World Water Assessment Programme), 2017, Wastewater, the Untapped Resource, United Nations World Water Development Report, http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/water/wwap/wwdr/2017-wastewater-the-untapped-resource/.
10. Costello, C., L. Gao, S. Gelcich et al. 2019. “The Future of Food from the Sea.” Washington, DC: World Resources Institute. https://oceanpanel.org/sites/default/files/2019-11/19_HLP_BP1%20Paper.pdf.
11. Duarte, C., Holmer, M., Olsen, Υ., Soto, D., Marba, N., Guiu, J., Black K. and Karakassis, I., 2009, “Will the Oceans Help Feed Humanity?” BioScience 59 (December): 967–76. doi:10.1525/bio.2009.59.11.8.
12. SAPEA (Science Advice for Policy by European Academies), 2017, “Food from the Oceans: How Can More Food and Biomass Be Obtained Oceans in a Way That Does Not Deprive Future Generations of Their Benefits?” https://www.sapea.info/wp-content/uploads/FFOFINALREPORT-1.pdf.
13. IEA, 2019b, World Energy Outlook, https://www.iea.org/topics/worldenergy-outlook.
14. IEA, 2019, World Energy Outlook, https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2020.
15. WSC (World Shipping Council), 2020, “Benefits of Liner Shipping.” http://www.worldshipping.org/benefits-of-liner-shipping/efficiency.
16. ECSA (European Community Shipowners Associations) “The Race to Zero Emission.” https://www.ecsa.eu/resources/race-zero-emission.
17. EU Commission, 2020, “State Aid to Italy, Coronavirus.” April, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_20_712.
18. Hammer, S. and S. Hallegatte, 2020, “Planning for the Economic Recovery from COVID-19: A Sustainability Checklist for Policymakers.” World Bank Blogs, 14 April, https://blogs.worldbank.org/climatechange/planning-economic-recovery-covid-19-coronavirus-sustainabilitychecklist-policymakers.
19. OECD, 2020, “The Territorial Impact of COVID-19: Managing the Crisis across Levels of Government.” https://read.oecd-ilibrary.org/view/?ref=128_128287-5agkkojaaa&title=The-territorial-impact-of-covid19-managing-the-crisis-across-levels-of-government.
20. UN, 2020, “COVID-19 and Human Rights: We Are All in This Together.” Policy brief, https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/un_policy_brief_ on_human_rights_and_covid_23_april_2020.pdf.
21. Hepburn, C., O’Callaghan, B., Stern, N., Stiglitz J. and Zenghelis, D., 2020, “Will COVID-19 Fiscal Recovery Packages Accelerate or Retard Progress on Climate Change?” Oxford Review of Economic Policy, May, graa015. doi:10.1093/oxrep/graa015.
22. IMF, 2020b, “Greening the Recovery.” Special Series on Fiscal Policies to Respond to COVID-19. https://www.un-page.org/Greening-the-Recovery.
23. Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας, https://eletaen.gr/wp-content/uploads/2021/01/2021-01-26-2020-HWEA-Statistics-Greece.pdf.
24. European Commission (2020), The EU Blue Economy Report, 2020, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
25. European Commission (2020), The EU Blue Economy Report, 2020, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
26. BBC, 4 February 2021, https://www.bbc.com/news/world-europe-55931873, Ημ/νία προσπέλασης: 21/4/2021.
27. Directorate-General for Research and Innovation, The ocean of tomorrow projects (2010-2013), Joint research forces to meet challenges in ocean management, Published: 2014-03-13, https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/85b05ee8-7f0b-49ae-80ba-0bbb811de915.
28. Ως παράκτια οικοσυστήματα ορίζονται οι περιοχές μεταξύ 50 μέτρων κάτω από τη μέση στάθμη της θάλασσας και 50 μέτρων πάνω από το υψηλό επίπεδο παλίρροιας, και περιλαμβάνουν πολλούς διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων, όπως μαγκρόβια, εκβολές ποταμών, συστήματα κοραλλιογενών υφάλων, παραλίες, βραχώδεις ακτές, δάση με φύκια και άλλα.
29. Ως θαλάσσια συστήματα χαρακτηρίζονται αυτά που βρίσκονται σε βάθος μεγαλύτερο από 50 μέτρα.
30. Vassilopoulos, A., & Koundouri, P. (2017). Valuation of marine ecosystems. In: Oxford Research Encyclopedia of Environmental Science.
31. The Ocean of Tomorrow, Investment Assessment of Multi-Use Offshore Platforms: Methodology and Applications – Volume 1, Koundouri, P. (editor), 2017, Springer International Publishing. eBook ISBN: 978-3-319-55772-4, Hardcover ISBN: 978-3-319-55770-0 (143 Pages), DOI: 10.1007/978-3-319-55772-4, http://www.springer.com/gp/book/9783319557700.
32. The Ocean of Tomorrow: The Transition to Sustainability, The Ocean of Tomorrow: The Transition to Sustainability – Volume 2, Koundouri, P. (editor), Springer Publishing, (2020), Available at https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-56847-4.
Η Φοίβη Κουντούρη είναι Καθηγήτρια στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια στο “Εργαστήριο Έρευνας στην Κοινωνικό-Οικονομική και Περιβαλλοντική Αειφορία” (ReSEES) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια της Μονάδας Αειφόρου Ανάπτυξης και του EIT Climate-KIC Hub Ελλάδος, του Ερευνητικού Κέντρου “ΑΘΗΝΑ”, Εκλεγμένο μέλος της Παγκόσμιας Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών (WAAS), Εκλεγμένη πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Πόρων (EAERE) και Συνδιευθύντρια του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης Ευρώπης (UN SDSN Europe) και Ελλάδος (UN SDSN Greece). Προσωπική ιστοσελίδα: phoebekoundouri.org
Η Μαρί Εγγισεγιάν είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, ειδική στο νομικό και κανονιστικό πλαίσιο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Νομικός Σύμβουλος της Μητρόπολης των Ορθοδόξων Αρμενίων Ελλάδος, και Νομικός Σύμβουλος του Εθνικού Κεντρικού Συμβουλίου της Εθνικής Αρμενικής κοινότητας της Ελλάδος. Προσωπική ιστοσελίδα:www.marieggisegian.gr
Ο Καθηγητής Νικόλαος Κουρογένης είναι Πρόεδρος του Τμήματος Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής, και Διευθυντής του Εργαστηρίου “Ποσοτικής Χρηματοοικονομικής” του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Προσωπικές ιστοσελίδες: https://bankfin.unipi.gr/faculty/nikolaos-kourogenis και linkedin.com/in/nikolaos-kourogenis-40279934
Ο Άγγελος Πλατανιώτης είναι πτυχιούχος Στατιστικής και Αναλογιστικών-Χρηματοοικονομικών Μαθηματικών, Πιστοποιημένος Ορκωτός Ελεγκτής-Λογιστής (ACCA) και κάτοχος Μεταπτυχιακών τίτλων τόσο στα Εφαρμοσμένα Οικονομικά όσο και στη Βιοπληροφορική και Νευροπληροφορική. Εργάζεται ως Επόπτης Ασφαλιστικών Εταιριών στην Τράπεζα της Ελλάδος και πραγματοποιεί τη Διδακτορική του Διατριβή στον τομέα των Οικονομικών της Βιωσιμότητας υπό την επίβλεψη της Καθηγήτριας Δρ. Φοίβης Κουντούρη. Προσωπική ιστοσελίδα: https://www.linkedin.com/in/angelos-plataniotis-acca-msc-phd-candidate-18437844/
Πηγή: dianeosis.org
