Η Καίτη Φράγκου – Ζηκίδου υπήρξε πρόσφυγας στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Ικαρία -Τουρκία -Μ. Ανατολή. Με το βιβλίο της «Ταξίδι προσφυγιάς 1942-1945» καταθέτει τη μαρτυρία της
Γεμάτη μνήμες ήταν η βιβλιοπαρουσίαση που έγινε το βράδυ της Πέμπτης 11 Αυγούστου στο ανοιχτό θέατρο του χωριού Πηγή Ικαρίας. Παρουσιάστηκε το βιβλίο της Καίτης – Φράγκου – Ζηκίδου «Ταξίδι προσφυγιάς 1942-1945» (εκδόσεις Νότιος Άνεμος, ISBN 978-618-5637-00-2), που είναι η προσωπική της εμπειρία και μαρτυρία από τα όσα έζησε σαν πρόσφυγας πολέμου από την Ικαρία, στην Τουρκία και τη Μέση Ανατολή.
Την εκδήλωση άνοιξε ο Νίκος Ζηκίδης, γιός της συγγραφέως, καλωσορίζοντας τους παρευρισκόμενους και παρουσιάζοντας το πάνελ.
Από την πλευρά του ο πρόεδρος της Πανικαριακής Αδελφότητας Λευτέρης Κουτούφαρης, τόνισε πως η συγγραφέας είναι καταξιωμένη εργάτρια του πνεύματος, της προσφοράς και του πολιτισμού, ενώ το βιβλίο είναι στολίδι και θαυμάσιο πόνημα. Ανέφερε πως η συγγραφέας έπαψε να είναι παιδί, συγκεκριμένα τόνισε πως «πέθανε» το παιδί μέσα της όταν έκανε το προσφυγικό ταξίδι. Στάθηκε στη συγκλονιστική εικόνα του προσφυγικού ταξιδιού, όπου εννέα παιδιά μοιράστηκαν για φαγητό ένα λεμόνι. Επίσης αναφέρθηκε στο σήμερα, επισημαίνοντας πως ο αδηφάγος καπιταλισμός δημιουργεί νέους πολέμους και νέα κύματα προσφυγιάς.
Ο φιλόλογος Βαγγέλης Μαρίνης, δήλωσε πως στο προσφυγικό ταξίδι συνυπάρχουν η ελπίδα και ο θάνατος, για να συμπληρώσει πως στα ταξίδια του σήμερα δεν υπάρχει η ελπίδα της επιστροφής όπως την περίοδο που αναφέρεται το βιβλίο.
Ο Βαγγέλης Μαρίνης
Ο Λευτέρης Κουτούφαρης
Αναρωτήθηκε τί είναι μία βάρκα με πρόσφυγες και απάντησε ότι είναι ένα μικρό στίγμα στο χάος της θάλασσας.
Το βασικό τόνισε, είναι να μην ξεχάσουμε την ανθρωπιά μας και σχολίασε πως οι Ικαριώτες δεν εναπόθεσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα αποκλειστικά στους εκλεγμένους.
Επισυνάπτουμε το πλήρες κείμενο της ομιλίας που έκανε ο δημοσιογράφος – συγγραφέας Νάσος Μπράτσος: «Ήταν Μεγάλη Παρασκευή του 1942 όταν από «Σκαλί» του Κάμπου, την παραλία που σήμερα ξέρουμε ως «Παρθένι», η συγγραφέας ξεκινούσε με άλλους Ικαριώτες το δύσκολο ταξίδι της προσφυγιάς. O πατέρας ήδη έλειπε από καιρό σαν οικονομικός μετανάστης στις ΗΠΑ και η επικοινωνία μαζί του αποκαταστάθηκε προς τη λήξη του πολέμου.
Επιτρέψτε μου μία παρένθεση, την ίδια Μεγάλη Παρασκευή του 1942 ξεκίναγε από τον όρμο του Άγιου Φωκά, κοντά στα Νέγια και άλλο μπάρκο της προσφυγιάς στο οποίο μια άλλη μικρή καριωτοπούλα από το Καραβόσταμο η Μαρία Τσιμπίδου – Χασαπίδου, κατέγραψε πριν μερικά χρόνια την ίδια προσφυγική εμπειρία στο αυτοβιογραφικό της βιβλίο «Προσφυγοπούλα 2014», ο αριθμός του προσφυγικού της βιβλιαρίου.
Ίσως τα ταξίδια αυτά να έγιναν από τους οργανωτές τους, υπό το βάρος κάποιου συμβολισμού της σταύρωσης και του ενταφιασμού (αντιστοιχία με την κατοχή και τις συνέπειές της), με προσδοκία η ανάσταση να ήταν τα πάτημα της στεριάς στα μικρασιατικά παράλια, η επιβίωση και η συνέχιση του αγώνα.
Είναι η ιστορία μίας οδύσσειας δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων στην πλειοψηφία τους Αιγαιοπελαγιτών, που κάτω από το φόβο των διώξεων, τις συνέπειες της πείνας, αλλά και της θέλησης να συνεχίσουν τον αγώνα, επιχείρησαν το παράτολμο προσφυγικό ταξίδι.
Στη μνήμη της Καίτης έχουν μείνει ακόμα χαραγμένες οι κραυγές «πεινάω», «πεινάω», που άκουγε από συντοπίτες της στην περίοδο πριν γίνει πρόσφυγας πολέμου, άλλωστε η πείνα ήταν που οδήγησε την οικογένειά της να το επιχειρήσει. Οι περιγραφές της πείνας στην Ικαρία μέσα από τις σελίδες του βιβλίου είναι συγκλονιστικές, με κορυφαία όταν ένα ψόφιο άλογο γίνεται τροφή για τους πεινασμένους Ικαριώτες.
Στα προσφυγικά ταξίδια της εποχής, αλλά και στη δυνατότητα μετά τη λήξη του πολέμου να επιστρέψουν, δυστυχώς δεν τα κατάφεραν όλοι.
Άλλοι πνίγηκαν στα νερά του Αιγαίου πριν καν αποβιβαστούν στις ακτές της Τουρκίας, άλλοι συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, άλλοι δολοφονήθηκαν από ληστοσυμμορίες Τούρκων, άλλοι δεν άντεξαν τις κακουχίες και τις συνέπειες που είχαν στην υγεία τους και άλλοι έπεσαν στα μέτωπα της Βόρειας Αφρικής, στο Ελ Αλαμέιν που αποτέλεσε κομβικό σημείο για την ήττα του Ρόμελ, στις θάλασσες της Μεσογείου πάνω στα ελληνικά πολεμικά πλοία που στασίασαν και αρνήθηκαν να παραδοθούν μετά τη συνθηκολόγηση, διαφεύγοντας στην Αίγυπτο και συνεχίζοντας τον αγώνα.
Το νησί μας έδωσε το παρόν και σε αυτούς τους αγώνες, με τον ανθό της νεολαίας του και με την πείρα των προηγούμενων γενεών. Το «ούλοι εμείς εφέντη» της τουρκοκρατίας, η φράση που έμεινε στην ιστορία, έγινε πράξη και στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Γι αυτό και τέτοιες προσπάθειες όπως αυτό το βιβλίο, είναι πρώτα απ’ όλα φόρος τιμής σε αυτούς που δεν γύρισαν ποτέ πίσω.
Όσοι και όσες τα κατάφεραν έχουν να περιγράψουν – και η Καίτη το κάνει αυτό – και τις ανθρώπινες συμπεριφορές απλών Τούρκων πολιτών, τις φιλίες μαζί τους, αλλά και στη συνέχεια την οργάνωση της ζωής στα προσφυγικά στρατόπεδα, την αλληλεγγύη που υπήρχε μέσα σε αυτά, αλλά και τις σχέσεις με τον τοπικό πληθυσμό, περιορισμένες βέβαια, αφού οι Εγγλέζοι δεν τις ήθελαν με αποτέλεσμα να εκφράζονται κυρίως στους γηγενείς που εργάζονταν στα προσφυγικά στρατόπεδα.
Η θητεία της ως νοσοκόμα στο προσφυγικό στρατόπεδο του Νουσεϊράτ, η εμπειρία της από τα προσφυγικά σχολεία, στα οποία φοίτησε, αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες για τη χώρα μας σήμερα που δεν έλειψαν οι ανιστόρητοι που κατά καιρούς επιχείρησαν να αποτρέψουν τη φοίτηση των σημερινών προσφυγόπουλων προερχόμενων ακριβώς από εκείνες τις χώρες που οι δικοί μας βρήκαν απάγκιο, στα ελληνικά σχολεία. To στρατόπεδο του Νουσεϊράτ στην ακμή του έφτασε να φιλοξενεί περίπου 20.000 Έλληνες πρόσφυγες και 347 εργαζόμενους στις υποδομές του.
Η συγγραφέας γνώρισε τις σημαντικές προσωπικότητες του προσφυγικού ρεύματος όπως το Σαμιώτη καθηγητή Γιάννη Ταμβακλή, τον Ικαριώτη καθηγητή Γιάννη Τσαρνά, τον δάσκαλο Διογένη Μαυρογεώργη, γνώρισε στελέχη του αντιφασιστικού κινήματος των Ελλήνων στρατευμένων, της θρυλικής ΑΣΟ – Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης, όπως τον ποιητή Φώτη Αγγουλέ, τον Γιάννη Σαλλά, τον Σταμάτη Τσαμουταλίδη και τόσους άλλους, ενώ συμμετείχε στις δράσεις για τη βελτίωση της ζωής των προσφύγων.
Μέσα στους ευάριθμους πρόσφυγες εκφράζεται ακριβώς η ίδια διαστρωμάτωση που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία και πριν το φευγιό. Άλλωστε ο φόβος του θανάτου οδήγησε στο φευγιό για όλους. Συνυπάρχουν στο στρατόπεδο τίμιοι και αξιοπρεπείς, εκμεταλλευτές και τυχοδιώκτες, αξιόλογοι και συγκροτημένοι, λούμπεν στοιχεία, αλλά και άλλοι δημιουργικοί και ευαίσθητοι. Αποτυπώνεται η διαστρωμάτωση αυτή στις κλοπές σε βάρος προσφύγων μέσα στο στρατόπεδο. Όπως γίνεται και σήμερα, γι’ αυτό την εικόνα των λίγων παραβατικών δεν πρέπει να την γενικεύουμε σε βάρος των πολλών.
Δεν λείπουν και τα ευτράπελα, όταν Άραβας ζήτησε από την ίδια τη συγγραφέα και τους οικείους της να την παντρευτεί, στην πραγματικότητα να την αγοράσει, δίνοντας χρήματα και μία αγελάδα, δείγμα της θέσης της γυναίκας στις συγκεκριμένες κοινωνίες, τότε η Καίτη του έθεσε δύο όρους. Ο πρώτος να γίνει χριστιανός, όρος που τον αποδέχτηκε και ο δεύτερος όρος να γίνει κομμουνιστής, που επειδή δεν γνώριζε τί ήταν αυτό, δεν τον δέχτηκε και το προξενιό δεν προχώρησε.
Επαναπατρίστηκε με τα επικίνδυνα ταξίδια στις ακόμα γεμάτες νάρκες θάλασσες, όταν οι «σύμμαχοί» μας, αυτοί που παζάρευαν τα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου με την Τουρκία στη διάρκεια του πολέμου και αυτοί που επιχείρησαν μετά τη λήξη του πολέμου, χρησιμοποιώντας σαν συνεργάτες τους τους πρώην συνεργάτες των ναζί και κάθε λογής ποινικό υπόκοσμο, να αποκόψουν δήθεν με καθεστώς αυτονομίας και συνεργασίας με τη Βρετανική αυτοκρατορία, τα Δωδεκάνησα από την Ελλάδα, όταν λοιπόν αυτοί οι «σύμμαχοι» έστελναν στα πρώτα ταξίδια επαναπατρισμού δοκιμαστικά τους Ικαριώτες, που και να χάνονταν από τις νάρκες, μικρό το κακό, ήταν άλλωστε απείθαρχοι στις εντολές τους και ταυτόχρονα πειθαρχημένοι στις κατευθύνσεις των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων. Άλλωστε η αποψινή βιβλιοπαρουσίαση γίνεται πάνω στον λεγόμενο «κόκκινο βράχο» του Αιγαίου.
Η συγγραφέας περιγράφει την πίκρα της και τις απορίες της στα παιδικά της μάτια, όταν Εγγλέζοι και μερίδα Ελλήνων βομβάρδιζαν την Αθήνα στα Δεκεμβριανά, ενάντια σε όσους πάλεψαν ενάντια στο ναζισμό και το φασισμό για την ελευθερία των λαών, αλλά και την απάντηση του δασκάλου της στις απορίες της, που της είπε: «Αυτή την παγκόσμια λευτεριά δεν την θέλουν οι ισχυροί του κόσμου, γιατί φοβούνται να μην χάσουν τα ηνία της εξουσίας πάνω στους λαούς της γης».
Αυτό το μεγαλείο της ιστορίας χιλιάδων απλών καθημερινών ανθρώπων που δεν έσκυψαν το κεφάλι στους κατακτητές, που αρνήθηκαν να πειθαρχήσουν σε όσους ήθελαν να τους διαδεχτούν, περιγράφει το βιβλίο της Καίτης.
Το βιβλίο εκπέμπει ένα δυνατό αντιφασιστικό, αντιπολεμικό, αντιρατσιστικό ανθρώπινο μήνυμα αλληλεγγύης και ειρήνης σε εποχές που οι ανταγωνισμοί των ισχυρών της γης δημιουργούν νέους πολέμους, νέες εισβολές, νέα ιμπεριαλιστικά σχέδια ανάφλεξης σε όλες τις γωνιές του πλανήτη.
Συνεπώς και νέα προσφυγικά ρεύματα, σκοτωμούς και ξεριζωμούς ανθρώπων που δεν έχουν να μοιράσουν τίποτα με άλλους λαούς.
Είναι επίσης ένα βιβλίο βαθύτατα φεμινιστικό, γιατί αν και ξέραμε ότι προπολεμικά τα σπίτια στην Ικαρία τα βαστούσαν οι ούτως ή άλλως πιο χειραφετημένες από άλλα μέρη της χώρας, γυναίκες αφού οι άντρες έφευγαν στα καΐκια και στα κάρβουνα, στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, στα προσφυγικά στρατόπεδα που έλειπαν οι άντρες στο στρατό (στρατεύσιμη ηλικία τα 16 έτη) τις οικογένειες δηλαδή τα πιτσιρίκια και τους ηλικιωμένους πάλι οι γυναίκες τους κρατούσαν, όπως και την εσωτερική ζωή των στρατοπέδων.
Tέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι η διάσταση της προσφυγιάς στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μπαίνει στο πλαίσιο των επιχειρημάτων για τη διεκδίκηση των πολεμικών αποζημιώσεων – οφειλών που πρέπει να καταβληθούν από τη Γερμανία προς τη χώρα μας, ζήτημα που δυστυχώς παραμένει ακόμα ανοιχτό, τόσες δεκαετίες μετά.
Για το βιβλίο, η ευχή καλοτάξιδο ίσως είναι πλεονασμός γιατί είναι βέβαιο ότι θα είναι, θα το πάμε λοιπόν ένα βήμα παραπάνω και θα πούμε ότι αξίζει να βρει περίοπτη θέση στα ντοκουμέντα της ελληνικής ιστορίας.
Καίτη σε ευχαριστούμε για το πολύτιμο αυτό ντοκουμέντο.
Φίλες και φίλοι η παρουσία σας εδώ δίνει δύναμη σε αυτές τις προσπάθειες.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας».
Την εκδήλωση έκλεισε η συγγραφέας που τόνισε ότι θέλει να αφήσει μία σταγόνα αληθινής ιστορίας στις γενιές που έρχονται. Αφορμή πήρα, τόνισε, «από τα νέα κύματα προσφύγων που έρχονται στη χώρα μας και τους πνιγμούς που γίνονται». Τέλος, ευχήθηκε να επικρατήσει η ειρήνη – ειρήνη πανανθρώπινη, και ανέφερε το όνομα της ειρήνης σε πολλές γλώσσες.
Ακολούθησε η υπογραφή των βιβλίων που διατέθηκαν σε όσους/ες παρακολούθησαν την εκδήλωση.
Πηγή: ertnews.gr, Νάσος Μπράτσος
