Έγινε στις 10 Μαΐου 2015 στη αίθουσα του Ικαριώτικου Συλλόγου “Κάβο Πάπας” στην Αθήνα, η παρουσίαση της τριλογίας του Κώστα Ρόζου, “Ο μύθος της αλήθειας & η αλήθεια του μύθου”.
Την παρουσίαση συντόνισε ο Ικαριώτης δημοσιογράφος Νάσος Μπράτσος, με ομιλητές – παρουσιαστές του έργου του συγγραφέα, τη κυρία Ηλέκτρα Ανδρεάδη, τον Ηλία Γιαννίρη και τον Μάκη Καβουριάρη.
Η Ηλέκτρα Ανδρεάδη διευθύντρια των επιστημονικών εκδόσεων στην εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, της οποίας είναι εταίρος, έχει μεταφράσει από τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ιταλικά διάφορα αρχαιολογικά και ιστορικά βιβλία.
Ο Ηλίας Γιαννίρης Αρχιτέκτονας, Πολεοδόμος- Χωροτάκτης με σπουδές, έρευνα και θητεία στην τοπική βιωσιμότητα (χρήσεις γης, νησιωτικότητα, καταγραφή υγροτόπων Ικαρίας), εργάστηκε αρκετά χρόνια στο ΥΠΕΚΑ, στη μέση εκπαίδευση, σαν επίκουρος καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης και σαν Διευθυντής του Κέντρου Τεκμηρίωσης.
Ο Μάκης Καβουριάρης καθηγητής στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (Universite Paris 8. Saint Denis- Vincennes)
Ο Νάσος Μπράτσος δημοσιογράφος αρχικά σε “μικρά” ραδιόφωνα (Επικοινωνία 94 FM, Ικαριακή Ραδιοφωνία κλπ), μέχρι να ενταχθεί στην ΕΡΤ, μέχρι το κλείσιμο της και καθ’ όλη τη διάρκεια της παύσης εργαζόταν στο ertopen, εσχάτως δε με αξιόλογη συγγραφική δουλειά.
Ο συγγραφέας Κώστας Ρόζος Πολιτικός Μηχανικός με σημαντική παρουσία στην Ικαρία, αλλά και πετυχημένη παρουσία στα κοινά ως δημοτικός σύμβουλος στον τότε τοπικό Δήμο Ευδήλου. Αυτή είναι η δεύτερη συγγραφική του δουλειά, μετά την παρουσίαση του πρώτου του βιβλίου “Στην χώρα της Φαιδράς Πορτοκαλέας”.
Θα δώσουμε παρακάτω τις παρουσιάσεις των ομιλητών Ηλέκτρας Ανδρεάδη και Ηλία Γιαννίρη και αποσπάσματα από την τοποθέτηση (από τα βιβλία) του Μάκη Καβουριάρη.
Γραπτή κατά προσέγγιση απόδοση της προφορικής ομιλίας της αρχαιολόγου Ηλέκτρας Ανδρεάδη στην παρουσίαση των βιβλίων της τριλογίας του Κώστα Ρόζου “Ο μύθος της αλήθειας και η αλήθεια του μύθου”.
Καλημέρα σας.
Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ για να γιορτάσουμε την έκδοση των τριών βιβλίων του φίλου Κώστα Ρόζου, που αποτελούν μια τριλογία, έχουν δηλαδή μια ενότητα, συνδέονται το ένα με το άλλο, έχουν όμως και μια αυτοτέλεια, και μπορούν να διαβαστούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Δεν είναι απαραίτητο δηλαδή να έχετε διαβάσει το πρώτο, για να διαβάσετε το δεύτερο ή το τρίτο.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μια γιορτή και για την Ικαρία, γιατί με το έργο του αυτό ο Ρόζος συμβάλλει στην πατριδογνωσία της Ικαρίας, όχι με τη στενή γεωγραφική έννοια, αλλά με μια ευρύτερη, συμβάλλει στην καλύτερη γνώση της ιστορίας, των ηθών και των εθίμων της Ικαρίας διαχρονικά, από τα αρχαιότατα χρόνια ώς σήμερα.
Όλα τα χαρακτηριστικά του Ρόζου, που τα γνωρίζουμε όσοι τον ξέρουμε, τα συναντάμε και στα βιβλία αυτά. Το ανήσυχο ερευνητικό πνεύμα, τον επιστημονικό τρόπο σκέψης, την εμμονή στην ακρίβεια, την προσοχή στη λεπτομέρεια, την αγάπη για τη φιλοσοφία, τη φυσική, την αστρονομία, την ειλικρίνεια, την αγάπη για την Ικαρία, αλλά και τη φυγή από την πεζή πραγματικότητα και το άνοιγμα στη μεταφυσική εμπειρία, στο όνειρο και στη μυθοπλασία.
Και στα τρία βιβλία κοινό στοιχείο είναι οι παρέα των γνωστών και αναγνωρίσιμων, παρά τα παραπλανητικά τους ονόματα, Ευδηλιωτών – ήδη βλέπω εδώ μερικούς από αυτούς. Η παρέα συχνάζει στα ουζερί και τις ταβέρνες του Ευδήλου, και σιγοπίνοντας τσίπουρο ή φλογάτο πράμνιο οίνο και απολαμβάνοντας εκλεκτούς μεζέδες ή ρασκό, θυμάται παλιές ιστορίες, της θάλασσας ή της ξηράς, φιλοσοφεί και προβληματίζεται. Το χιούμορ δεν λείπει ποτέ από τις συζητήσεις τους, όσο σοβαρά κι αν είναι τα θέματα που συζητούν.
Μιλούν για την ιστορία της Ικαρίας από τα αρχαία ώς τα νεότερα χρόνια, τις επιδρομές των πειρατών, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων της, πολλά από τα οποία παραμένουν αμετάβλητα. Αναλύουν τη σοσιαλιστική δομή της ικαριακής κοινωνίας, περιγράφουν έθιμα όπως οι αλλαξές ή συμποιάρια, όπου όλοι βοηθούν τον καθένα με τη σειρά. Επισημαίνουν την ελευθεριότητα της ικαριακής κοινωνίας, καθώς και την ελευθερία που απολάμβαναν πάντοτε οι γυναίκες.
Περιγράφουν διάφορα αντικείμενα, που ήταν απαραίτητα στην καθημερινή ζωή των Ικαρίων, όπως το φυλάκι, το σιφούνι και ο καμπάς. Αναπολούν παλιά περιστατικά της καριώτικης ζωής, ιδίως του Ευδήλου, θυμούνται διάφορες ιδιόμορφες προσωπικότητες, που με τη δράση τους και τις παραξενιές τους, επηρέαζαν την κοινωνική ζωή του τόπου. Πολλοί από σας, οι μεγαλύτεροι, θα τους αναγνωρίσετε και θα τους θυμηθείτε.
Η περιγραφή είναι λεπτομερής, γεμάτη ζωντάνια, είναι σαν να τα βλέπεις. Μερικές σκηνές, όπως η υποδοχή που γίνεται από το Δασκαλάκι και τους μαθητές του του ζεύγους Κατσούλη όταν φτάνουν στον Εύδηλο, είναι σαν να βγαίνουν από ταινίες του Αγγελόπουλου. Το Δασκαλάκι έχει στήσει μια εξέδρα εκεί που βρίσκεται το ηρώο, και πάνω της ένα τραπεζάκι με τραπεζομάντηλο και ένα βάζο με κόκκινα και άσπρα γαρύφαλα. Όλοι οι μαθητές του δημοτικού είναι παρατεταγμένοι εκεί και κρατούν στεφάνια. Το ζεύγος των μελλοντικών ευεργετών φτάνει στον Εύδηλο με τον Κωστάκη, και μόλις αποβιβάζεται από τη βάρκα στην παραλία, τους στεφανώνουν με τα στεφάνια και οι μαθητές τραγουδούν ένα τραγούδι με στίχους που έχει συνθέσει για την περίσταση το Δασκαλάκι. Ο σκοπός ιερός, να παροτρύνει τους πλούσιους Αμερικάνους να κάνουν τη δωρεά τους στο νησί. Με όλες τις αδυναμίες και τις ελλείψεις του, το Δασκαλάκι πίστευε ότι είχε μια αποστολή και την υπηρετούσε με όλες του τις δυνάμεις και με ενθουσιασμό. [Η υπενθύμιση τέτοιων περιστατικών πιθανόν να προβληματίσει τους σκεπτόμενους αναγνώστες ως προς το αν ο πατριωτισμός του Δασκαλακιού ήταν φαινόμενο μιας περασμένης εποχής, καθώς και για την κοινωνική θέση του δασκάλου τότε και τώρα, που είναι ίσως αδιανόητο ένας δάσκαλος να έχει τέτοια επίδραση στην κοινωνική ζωή.]Ο ίδιος είχε καθιερώσει και τον περίφημο “πανζουρλισμό”, ένα αποκριάτικο διονυσιακό έθιμο, μια πομπή που κατέβαινε σέρνοντας ένα στολισμένο ταύρο από τα πρώτα σπίτια του Ευδήλου ώς την παραλία, όπου γινόταν η θυσία του ζώου και η επακόλουθη ευωχία.
Πολλές τέτοιες ιστορίες μας μεταφέρουν σε παλιότερες εποχές, και μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τη ζωή και την κοινωνία της εποχής. Αυτές οι περιγραφές είναι σημαντικές, γιατί τα στοιχεία αυτά ξεχνιούνται και χάνονται για πάντα. Τηρουμένων βέβαια πάντοτε των αναλογιών, τί θα ξέραμε π.χ. για την καθημερινή ζωή στον 2ο αιώνα μ.Χ. αν δεν υπήρχε ο Λουκιανός να την περιγράψει? Αυτές οι λεπτομερείς περιγραφές συμβάντων, και διάφορων ιδιόμορφων τύπων, που με τη δράση τους επηρέασαν την κοινωνική ζωή της εποχής, είναι πολύτιμες γιατί δίνουν το πνεύμα της εποχής και τη χαρακτηρίζουν. Αυτό δεν μπορούμε να το βρούμε στα ιστορικά βιβλία, μόνο η λογοτεχνία μπορεί να τα καταγράψει, και αυτό έκανε ο Ρόζος.
Η παρέα μιλάει για την ατομική θεωρία του Δημόκριτου, τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη, την περί έρωτος θεωρία του Πλάτωνα. Και, πιστέψτε με, ξέρω πολύ λίγους ανθρώπους που να έχουν μελετήσει και να γνωρίζουν τον Πλάτωνα, όσο ο Ρόζος. Συζητούν για την ψυχαναλυτική μέθοδο του Φρόυντ, αλλά και για τις θεωρίες για τη γένηση του σύμπαντος του Αινστάιν και του Χάιζενμπεργκ. Εξετάζουν το ενδεχόμενο να υπάρχει ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός, οπότε θα υπάρχει και εξωδιάστημα. Και όλα αυτά πλάι στο κύμα, ανάμεσα στα μεταξύ τους πειράγματα, πάντοτε με τη συνοδεία εκλεκτού τσίπουρου.
Το δεύτερο βιβλίο, Ο Ικάριος, ένας μάρτυρας, αποτελεί μια μυθιστορηματική απόδοση του παραδομένου από τους αρχαίους συγγραφείς μύθου του Ικάριου, που κατοικούσε στους πρόποδες της Πεντέλης, στον μετέπειτα δήμο της Ικαρίας, τον σημερινό Διόνυσο. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ο Ικάριος, σε ανταπόδοση για τη φιλοξενία που πρόσφερε στον θεό Διόνυσο, διδάχτηκε από τον θεό την καλλιέργεια του αμπελιού και την παραγωγή του οίνου και φρόντισε για τη διάδοσή τους, καθώς και της λατρείας του θεού. Αυτός ο μύθος αποτελεί τον πυρήνα της μυθιστορηματικής αφήγησης του βιβλίου.
Παραλλάσσοντας με έναν πολύ έξυπνο και αληθοφανή τρόπο τον αρχαίο μύθο, ο Ρόζος θεωρεί ότι το Ικάριος δεν είναι το πραγματικό όνομα του ήρωα, αλλά είναι ένα εθνικό, δηλωτικό του κατοίκου του νησιού της Ικαρίας, όπως λέμε Σάμιος, Αθηναίος, Σπαρτιάτης. Τον πρωτοσυναντούμε λοιπόν τον Διονύσιο, αυτό ήταν το αληθινό του όνομα, στην πατρίδα του, την Οινόη της Ικαρίας. Εκεί δέχεται την επίσκεψη του Διονύσου και του προσφέρει, παρά τη φτώχεια του, μια πλούσια φιλοξενία, χωρίς καν να γνωρίζει ποιος είναι, κι εκείνος σε αντάλλαγμα τον ευεργετεί.
Μια ξηρασία δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την ήδη στερημένη ζωή τους και έτσι ο Διονύσιος με την οικογένειά του, καθώς και άλλες καριώτικες οικογένειες αναγκάζονται να γίνουν οικονομικοί μετανάστες και να εγκατασταθούν στην Αττική, στους πρόποδες του Πεντελικού. Εκεί αποδίδουν στον Διονύσιο το προσωνύμιο Ικάριος, από τον τόπο της καταγωγής του, και ξεχνιέται το πραγματικό του όνομα.
Αυτή η εκδοχή του μύθου είναι τόσο αληθοφανής, που θεωρείς ότι έτσι ακριβώς συνέβησαν τα πράγματα και ότι είναι αδιανόητο να έγιναν διαφορετικά. Άλλωστε είναι γνωστή η στενή σχέση του Διονύσου με την Ικαρία και ο περίφημος από την αρχαιότητα Πράμνιος οίνος. Αρκετές αρχαίες πηγές, μεταξύ των οποίων δυο ειδύλια του Θεοκρίτου και ένας από τους ομηρικούς ύμνους για τον θεό Διόνυσο, αναφέρουν ως τόπο γέννησης του θεού την Ικαρία. Όπως διαβάζουμε στον ομηρικό ύμνο. “Αλλοι λένε ότι γεννήθηκες στο Δράκανο, και άλλοι στην ανεμοδαρμένη Ικαρία”. “Οι μεν γαρ Δρακάνω σ’, οι δ’ Ικάρωι ηνεμοέσσηι ….. φασί γενέσθαι”.
Το ίδιο επιβεβαιώνει και η τοπική παράδοση, που διατηρείται μέχρι σήμερα και δείχνει το σπήλαιο όπου γεννήθηκε ο Διόνυσος στον μαγευτικό όρμο του Ιερού – το ίδιο το όνομα μαρτυρεί την ιερότητα του τόπου -, στην πλαγιά του Δράκανου. Είναι ένα παραθαλάσσιο επιβλητικό σπήλαιο. Ελπίζω να γίνουν κάποτε ανασκαφές στο Ιερό, όπου υπάρχουν θεμέλια αρχαίων κτισμάτων, και να μην “αξιοποιηθεί” ο όρμος με καμιά μπουλντόζα. Παρεμπιπτόντως προτρέπω όσους από σας δεν έχετε πάει στο Δράκανο, να επισκεφτείτε τον χώρο τώρα που έχει ανασκαφεί και έχουν αποκαλυφτεί σημαντικότατα ευρήματα, που παρουσιάζουν στοιχεία που προσθέτουν ένα καινούργιο κεφάλαιο στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι πολύ εντυπωσιακός, εκεί καταλαβαίνει κανείς τη στρατηγική θέση της Ικαρίας. Είναι εύκολα προσβάσιμος με αυτοκίνητο από τον Φάρο και οι αναλυτικές επεξηγηματικές πινακίδες δίνουν όλες τις πληροφορίες στον επισκέπτη.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσα να πω ότι τα βιβλία του Ρόζου δεν είναι μόνο για μια χρήση, για να περάσετε μερικά ευχάριστα απογεύματα διαβάζοντάς τα. Αξίζει να τα έχουμε στη βιβλιοθήκη μας, για να ανατρέχουμε κάθε τόσο σ’ αυτά είτε για να φρεσκάρουμε τις γνώσεις μας για θέματα της Ικαρίας, είτε για να εμπλουτίσουμε τις εγκυκλοπαιδικές μας γνώσεις. Είναι βιβλία που θα μπορούν να διαβάσουν και τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας.
Και ποιος ξέρει, ίσως κάποτε, με τη βοήθεια του θεού Διονύσου, να ανακαλυφτεί κάποτε κάποια επιγραφή ή ένας καινούριος πάπυρος σε κάποια έρημο της Αιγύπτου, που να επιβεβαιώνει την εμπνευσμένη παραλλαγή του Ρόζου.
Ελπίζω να μη σας κούρασα πολύ. Ευχαριστώ που με ακούσατε.
Σε φάση ανάπτυξης του κοινωνικού κεφαλαίου βρίσκεται η Ικαρία
Ηλίας Γιαννίρης
Ένα σημείωμα με αφορμή τη βιβλιοπαρουσίαση της τριλογίας του Κώστα Ρόζου: «Ο Μύθος της Αλήθειας και η Αλήθεια του Μύθου»
11/5/2015
Την Κυριακή 10 Μαΐου συμμετείχα στην παρουσίαση της νέας- τρίτομης έκδοσης του Νοτίου Ανέμου με συγγραφέα τον Κώστα Ρόζο και παρουσίασα το κείμενο που ακολουθεί. Επειδή περιέχονται ορισμένες γενικότερες διαπιστώσεις για την Ικαρία, θεώρησα σκόπιμο να το στείλω για ευρύτερη δημοσίευση. Ηλίας Γιαννίρης
Εισαγωγικά:
Θα έχετε παρατηρήσει ότι όλο και συχνότερα συναντιόμαστε, με αφορμή διάφορες εκδόσεις Ικαριακών βιβλίων, όπως σήμερα για τη νέα τρίτομη έκδοση του Κώστα Ρόζου. Πράγματι, η Ικαρία εμφανίζει μια βιβλιοπαραγωγή αξιοπρόσεκτη την τελευταία 10 ετία[1].
Μια πρώτη καταμέτρηση δίνει περίπου 43-45 νέα βιβλία, περίπου 30 διατριβές-διπλωματικές- έρευνες, και 13 περιοδικά (από 3 φορείς). Επίσης έγιναν 3 ταινίες και τουλάχιστον 5 ντοκιμαντέρ. Πολλά ΜΜΕ ελληνικά και ξένα κάνουν τα δικά τους ντοκιμαντέρ (πάνω από 10) και πληθώρα εκπομπών.
Γενικότερα, οι εξελίξεις δείχνουν ότι σήμερα υπάρχει ένα νέο φαινόμενο γύρω από τον πολιτισμό, την ιστορία, την οικονομία και το περιβάλλον στην Ικαρία. Αυτό το φαινόμενο δεν υπήρχε παλιότερα.
Μια ερμηνεία αυτού του φαινομένου σχετίζεται με τη σημερινή φάση που διέρχεται η Ικαριακή κοινωνία.
Οι μεταπολεμικές φάσεις της Ικαρίας:
Αξίζει να γίνει μια ιστορική αναφορά στη μεταπολεμική εξέλιξη της Ικαρίας. Την περίοδο αυτή τη χωρίζω σε 4 φάσεις
1η φάση: Μεταπολεμικά και μέχρι και τη 10ετία του ’70 ήταν η περίοδος της αστυφιλίας και της μετανάστευσης. Τότε εμφανίστηκαν διαρρήξεις στον μακρόβιο κοινωνικό ιστό της Ικαρίας, σε αυτό που έχω περιγράψει αλλού ως «καριωτοσύνη». .
2η φάση: Τις 10ετίες ’80-90 εμφανίζεται πληθυσμιακή ανάκαμψη που στηρίζεται σε συνταξιούχους και σε επαναπατριζόμενους νέους, κυρίως από Αθήνα. Το μεγάλο σοκ της πυρκαγιάς του ’93 αποτέλεσε σημαντικό γεγονός κοινωνικής αυτογνωσίας. Παράλληλα, αναπτύσσεται ο γνωστός νεολαιίστικος τουρισμός της Ικαρίας.
3η φάση: Στη 10ετία του 2000 εμφανίζονται αξιόλογα ποιοτικά χαρακτηριστικά σε όλη την Ικαρία. Τα πανηγύρια αλλάζουν μορφή. Εμφανίζονται ποιοτικά μαγαζιά και ποιοτικές ξενοδοχειακές μονάδες. Οι ιδιαιτερότητες της Ικαρίας γίνονται πόλος προσέλκυσης. Η διαφορετικότητα της Ικαρίας σε σχέση με Κυκλάδες- 12νησα αυξάνει την τουριστική ελκυστικότητά της. Προς το τέλος της 10ετίας και στην αυγή της σημερινής κρίσης (2006-2010) αρχίζει ένα μεγάλο ρεύμα προσέλκυσης, για μόνιμη διαμονή, νέων στην Ικαρία, όχι απαραίτητα ικαριακής καταγωγής, αύξηση των συνταξιούχων ναυτικών και μεγάλη αύξηση επαναπατριζόμενων συνταξιούχων από Αθήνα αλλά και εξωτερικό.
4η φάση: Από το 2010 μέχρι σήμερα (περίοδος της κρίσης) αναπτύσσονται όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά[2] της προηγούμενης περιόδου. Η διεργασία αυτογνωσίας της Ικαρίας γίνεται πλέον σε μεγάλη κλίμακα[3]. Αναγνωρίζονται και συστηματοποιούνται οι ιδιαιτερότητες της Ικαρίας. Η ελκυστικότητα της Ικαρίας αυξάνεται κατακόρυφα τόσο μεταξύ της νεολαίας όσο και διεθνώς.
Η σημερινή φάση φαίνεται ότι είναι μια φάση ωρίμανσης, σε όλο το κοινωνικό, ιστορικό και περιβαλλοντικό βάθος. Εμείς οι μεγαλύτεροι πρέπει να παίξουμε έναν ιδιαίτερο ρόλο.
Γι’ αυτό το λόγο είμαι και εγώ παρών εδώ και προθυμοποιούμαι να συμβάλω στην ανάδειξη αυτού του νέου πλούτου της Ικαρίας. Το ίδιο γίνεται και από πολλούς σήμερα. Σταθερά και ανοδικά συγκροτούμε μια μεγάλη κοινωνική πνευματική δύναμη της Ικαρίας, ένα ανεκτίμητο κοινωνικό κεφάλαιο.
Η Τριλογία του Κώστα Ρόζου θεωρώ ότι αποτελεί μια σημαντική συμβολή σε αυτή τη φάση της ωρίμανσης.
«Ο Μύθος της Αλήθειας και η Αλήθεια του Μύθου»
Η τριλογία του Κώστα Ρόζου έχει αυτό τον εύστοχο τίτλο.
Η μη-λήθη είναι η κινητήρια δύναμη που φαίνεται ότι ενεργοποιεί τον συγγραφέα, γιατί είναι γνωστό ότι Μη-Λήθη= Α-λήθεια.
Ο ίδιος αντιλήφθηκε με το δικό του τρόπο την Ικαρία, έψαξε, έμαθε, έδωσε ερμηνείες, συζήτησε και, όπως όλοι μας κατέληξε στις δικές του Αλήθειες που είναι πολύ κοντά και στις δικές μας. Αυτές τις Αλήθειες δημοσιοποιεί με αυτή την έκδοση. Όταν του λένε: «μα εσύ δεν είσαι ειδικός. Δεν είσαι Ιστορικός. Δεν είσαι Αρχαιολόγος. Γιατί τα γράφεις αυτά που γράφεις;» απαντά: «Έτσι τα κατάλαβα, με τον τρόπο μου, και επειδή δεν τα βρήκα αλλού να τα διαβάσω, τα έγραψα. Γράψε και εσύ». Πράγματι, αυτό έχουμε σήμερα ανάγκη. Να θέτουμε ζητήματα στον «άτυπο» διάλογο που διεξάγεται για τη συλλογική μας συνείδηση, καθώς η Ικαρία είναι έντονα βιωματική και υπομελετημένη.
Το νόημα των Μύθων (με κεφαλαίο Μ) είναι γενικά γνωστό, όπως και ο ρόλος τους. Ο κάθε Μύθος ήταν κάποτε και ένας ξεχωριστός διδακτικός τόμος στην Βιβλιοθήκη των αρχαίων. Η τριλογία περιστρέφεται κυρίως γύρω από το Μύθο του Διόνυσου. Αναζητεί την Αλήθεια αυτού του μύθου. Για παράδειγμα, τολμάει, με το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας «Ικάριος» να αναπλάσει, ως μυθοπλασία, ως σενάριο, το πώς βρέθηκαν οι Ικάριοι στην Αττική, πώς εγκαταστάθηκαν και πώς συνέβαλαν στην εξέλιξη της Αθήνας αλλά και της ίδιας της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Αυτή είναι η δική του Αλήθεια του Μύθου, που διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον.
Και ο «Μύθος της Αλήθειας» τι είναι; Ένα παιχνίδι λέξεων, που πολύ αρέσουν στο συγγραφέα; Νομίζω ότι είναι κάτι ουσιαστικότερο και βαθύτερο που περιέχεται ιδιαίτερα στο τρίτο βιβλίο. Ο Μύθος της Αλήθειας δεν είναι παρά ένας γενικότερος Μύθος, πέρα από τους Μύθους, μια διανοητική αναζήτηση του συγγραφέα σε σύγχρονες έννοιες, με αφορμή τον Αϊνστάιν, αλλά και την αρχαιοελληνική Ορφική θεώρηση. Ο συγγραφέας, με τον τρόπο του φιλοσοφεί και αναζητεί τη «Θεωρία των Πάντων», τη γενικότερη Ιστόρηση, το γενικότερο Μύθο της Αλήθειας.
Επομένως, έχουμε μια Τριλογία ως ενιαίο σύνολο, κλιμακωτό, που, σχηματικά, παίρνει τον αναγνώστη από το κλίμα της Καριώτικης παρέας στο πρώτο βιβλίο και του δείχνει ένα ψηφιδωτό που είναι οικείο σε όλους. Στο δεύτερο βιβλίο, ο συγγραφέας βασίζεται σε αυτή την εικόνα για να δώσει την Αλήθεια του Μύθου. Τέλος, στο τρίτο βιβλίο μας δίνει το Μύθο της Αλήθειας.
Δεν είναι σκόπιμο εδώ να γίνει αναφορά με λεπτομέρεια σε ένα –ένα τα τρία βιβλία της Τριλογίας. Αυτό γίνεται στα προλογικά σημειώματα της Ηλέκτρας Ανδρεάδη, του Μιχάλη Καβουριάρη και του γράφοντα. Ούτε είναι σκόπιμο να γίνει εδώ αναφορά στα σημεία, σε παρατηρήσεις, ακόμη και σε επί μέρους κριτικές αντιρρήσεις. Η σημασία των τριών αυτών βιβλίων πιστεύω ότι είναι πολύ μεγαλύτερη και ξεπερνάει τέτοιες επί μέρους κριτικές, που θα γίνουν σε δεύτερο χρόνο.
Η αξία της Τριλογίας του Κώστα Ρόζου
Πιστεύω ότι το μέλλον της Ικαρίας, που, σε γενικές γραμμές καλά βαδίζει, θα πρέπει να περιέχει και τους ίδιους τους Καριώτες και τις Καριωτίνες και την ιστορία που φέρουν, αλλά και τον πολιτισμό τους. Δεν θα πρέπει να εκμοντερνιστούμε με τον τρόπο που το έκαναν σε άλλες περιοχές και έχασαν, ιδίως μέσω του μαζικού, παράκτιου, θερινού ξενοδοχειακού τουρισμού. Ούτε να φτιάξουμε μια Ικαρία ντεκόρ και να την πουλάμε.
Θα πρέπει να εξελίξουμε συνειδητά αυτό που έχουμε, ώστε να μας περιέχει.
Αυτό το μέλλον πρέπει να περάσει από τρεις γέφυρες που σήμερα λείπουν. Πράγματι, πιστεύω ότι το μέλλον της Ικαρίας θα περάσει πάνω από τη γεφύρωση τριών υπαρκτών χασμάτων που όλοι θα πρέπει να εργαστούμε ώστε να καλυφθούν. Τα χάσματα αυτά είναι:
- Η πολιτική Ικαρία και η κοινωνική Ικαρία: Θεωρώ ότι εκεί υπάρχει ένα χάσμα που πρέπει να γεφυρωθεί.
- Η νεολαιίστικη Ικαρία ως χάσμα γενεών και ως αυριανή οικονομική έκφραση. Πράγματι, η νεολαία, που σήμερα κάνει εξαιρετικά και θαυμάσια πράγματα, δεν έχει εκλογικεύσει τη διαισθητική και εν πολλοίς επιφανειακή «λατρεία» της για την Ικαρία. Αυτό το χάσμα γεφυρώνεται με διεργασίες αυτογνωσίας ώστε να έχουμε κοινή συναντίληψη για το μέλλον που μας ταιριάζει.
- Το τρίτο χάσμα βρίσκεται μεταξύ της Ικαρίας –κιβωτού, που εντοπίζεται κυρίως στο βουνό της, και της παράκτιας Ικαρίας. Σήμερα, όλοι διαπιστώνουν ότι ο κοινωνικός, πολιτιστικός- ιστορικός, αρχιτεκτονικός και φυσικός μας πλούτος υποτιμάται. Αυτό το τρίτο χάσμα σχετίζεται κυρίως με το δημόσιο-κοινόχρηστο από τη μια, τα κοινά αγαθά, και από την άλλη το ιδιωτικό, την ιδιοποίηση του κοινού πλούτου. Η Ικαρία ιστορικά βασίζεται στο συλλογικό –μέσα στο οποίο το ιδιωτικό ήταν ενταγμένο. Σήμερα, αυτή η σχέση τείνει να αντιστραφεί.
Εξελίσσονται όμως και οι ίδιες οι κοινωνικές αξίες και αυτό είναι ο καλύτερος σύμμαχος. Σήμερα οι αξίες δεν είναι ίδιες με αυτές της 10ετίας του 60, του 70 και του 80. Αυτό είναι το αισιόδοξο σημείο. Σήμερα, μπορούμε να επανεξετάσουμε την Ικαρία, να δούμε πάλι τους εαυτούς μας, να χτίσουμε γέφυρες για το μέλλον.
Αισιοδοξώ. Και θεωρώ ότι η τριλογία που παρουσιάζουμε σήμερα του Κώστα Ρόζου, παρέχει σημαντικά δομικά στοιχεία που βοηθούν να χτιστούν, να γεφυρωθούν αυτά τα τρία υπαρκτά χάσματα που προανέφερα.
Ας είναι καλοτάξιδα αυτά τα τρία βιβλία χωριστά και η τριλογία ως σύνολο.
[1] Εκδόσεις ΕΙΜ 10 βιβλία, (17 περιοδικά από Δεκ 2006). Εκδόσεις Νότιου Ανέμου (περί τα 23 βιβλία, όχι όλα για Ικαρία- περίπου 15). Εκδόσεις Φεστιβάλ Ικαρίας (8 βιβλία). Εκδόσεις ikariamag (5-6 βιβλία). Εκδόσεις ΚΥΠΟΤΕ (1-2 βιβλία). Στέλιος Σιμάκης (3 βιβλία- το 1 με τον Νότιο Άνεμο). Δημήτρης Λεσσές (1-2 βιβλία). Γιαουρτάς (2 βιβλία). Ικαριακά, της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθήνας (5-7 περιοδικά τα τελευταία 10 χρόνια). Δεκάδες μικρά διηγήματα στις ελεύθερες πτήσεις του ikariamag. Διατριβές, έρευνες, μελέτες πάνω από 30 (περίπου 15+15). Αρχαιολογικό Μουσείο Ικαρίας (Οδηγός του Μουσείου). Ιστορικό Αρχείο Ικαρίας.
[2] Άλλα πολιτιστικά πέρα από τους χορούς και τα πανηγύρια: Ίκαρος-Φεστιβάλ Πολιτισμικών Διαλόγων. Frikaria φεστιβάλ. Κίνηση πολιτών Ραχών- συναυλίες. Ικαριακά Δρώμενα-Φεστιβάλ Ικαρίας. Εταιρεία Ικαριακών Μελετών. Σύλλογος Ικαρίων Επιστημόνων. Εκδηλώσεις γύρω από την ημέρα της απελευθέρωσης. Ικάρια –Ελευθέρια. Θεατρικές παραστάσεις και εκδηλώσεις. Ημερίδες, ομιλίες και συνέδρια. Ταινίες και ντοκιμαντέρ (ταινίες: Ούλοι εμείς εφέντη- Λ. Βαρδαρός, Little Land- Ν Νταγιαντάς, Νικαριά μου- Σπ. Τέσκος). Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Ικαρίας.
[3] Γενικότερη κίνηση: Αποκατάσταση του Νερόμυλου του Άρη Ποταμού- Δήμος. Συντήρηση μονοπατιών- Σύλλογοι. Αναρρίχηση- Σύλλογοι. Ανάδειξη της πολιτιστικής- γεωλογικής Ικαρίας. Τρία νέα θέατρα (Ίκαρη, Μάραθου, Αφιανέ). Ανάδειξη του Αρχαιολογικού χώρου του Δράκανου. Λαογραφικές συλλογές και Μουσεία. Ημερολόγια συλλόγων. Συλλογή παλαιών φωτογραφιών. Χαρτογραφική και βιβλιογραφική Συλλογή του Γιώργου Σούρτη. Κλπ.
Μάκης Καβουριάρης
Το συγγραφικό έργο του Κώστα Ρόζου διακρίνεται από την αγάπη του για την Ικαρία. Δείγμα αυτής της αγάπης είναι η αφιέρωση του πρώτου βιβλίου του, “Πράμνια Έπεα στο νησί της ουτοπίας”: “Στον ανεμοδαρμένο απ’ τον Σκύρωνα και Εύρο/πολύμορφο και αρχέγονο νησί της ουτοπίας/ και στα πολύτροπα παιδιά του, που τα προστάτευσε/ στα φανερά για στα κρυφά μέσα στην αγκαλιά του/ για τρείς χιλιάδες χρόνια τώρα, ώστε να αντέξουν/ εις τις επιδρομές των πειρατών και των βαρβάρων/ και να φυλάξουνε τον γνήσιο πολιτισμό τους”.
Στα βιβλία του γράφει για την Ικαρία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Μέσα από μια γοητευτική σύνδεση του μύθου με την πραγματικότητα, με επιστροφές στο παρελθόν και σύνδεση του με το παρόν, με διαδρομές των ηρώων του στον χρόνο και στους τόπους, με αλληγορίες που μόλις υποκρύπτουν τις καταστάσεις και τα γεγονότα που θέλει να παρουσιάσει στον αναγνώστη. Με συνεχή επιστροφή στο νησί, από την Ικαρία του Ομήρου μέχρι την Ικαρία των ημερών μας.
Πράμνια Έπεα στο νησί της ουτοπίας
Στα “Πράμνια Έπεα”, ο Κώστας Ρόζος αναφέρεται στα “απαλά και ξεθωριασμένα που ξεχνιούνται και στα “δυνατά και έντονα” που μένουν χαραγμένα στη μνήμη και μαθαίνουμε για το καριώτικο κρασί, τον πράμνιο οίνο της “Ιλιάδας” και της “Οδύσσειας”, για τους σπάνιους μύκητες που αναπτύσσονται και επιβιώνουν μέχρι και στους 18 βαθμούς, για το σιφούνι το στραβόραδο και για τις καταβολάδες, για το χρώμα και το άρωμα του, για την ικανοποίηση όλων των αισθήσεων και τη διαδρομή του από την κανάτα στο ποτήρι, στο στόμα, στο στομάχι, στο μυαλό.
Ο Ικάριος
Ο “Ικάριος, ένας μάρτυρας”, είναι ένα μυθιστόρημα, ένα γοητευτικό παραμύθι, “ένας μύθος παρά τον μύθο”, όπως γράφει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του. Ο Διόνυσος, μαζί με μερικές οικογένειες Ικάριων, μεταναστεύει από την Ικαρία στην Αττική, με μόνο εφόδιο την προστασία του Διονύσου και την τέχνη της οινοποιίας. Παίρνει το όνομα του τόπου καταγωγής του και ιδρύει μαζί άλλους αιγαιοπελαγίτικους πληθυσμούς, τον Δήμο Ικαρίας με συνέπειες σε όλα τα επίπεδα: την οικονομία με την καλλιέργεια της αμπέλου και την οινοποιία, την πολιτική με την εισαγωγή των δημοκρατικών θεσμών αντιπροσώπευσης και τον πολιτισμό με την καθιέρωση της λατρείας του Διονύσου.
Το μπαούλο του αράπη
Στο βιβλίο αυτό, το τελευταίο της τριλογίας, ο Κώστας Ρόζος περνάει από τον μύθο και την ιστορία (που κυριαρχούν στα προηγούμενα βιβλία του) στον κυρίως στόχο του, που είναι, όπως γράφει, “Η αναζήτηση απαντήσεων στα πανάρχαια, συνομήλικα με τον άνθρωπο, υπαρξιακά ερωτήματα”.
Ψάχνει για απαντήσεις μέσα από ένα διάλογο με τον εαυτό του, με τους φίλους του και με μεγάλους στοχαστές. Τον Καζαντζάκη, τον Μπεργκσόν, τον Μάρξ, τον Πλάτωνα, τον Δημόκριτο. Μικροί διάλογοι, ημιτελείς, που όμως στρέφονται γύρω από την ουσία των πραγμάτων, αναδεικνύοντας τη σχέση του τυχαίου, στον άνθρωπο ως άτομο, με το προκαθορισμένο, όταν από το άτομο περνάμε στο σύνολο. Τον ιστορικό υλισμό τον ανάγει σε ιστορική αναγκαιότητα.
Για τον Ρόζο ο νους του ανθρώπου ψάχνει για την αλήθεια, για το ένα που υπήρχε στην αρχή και παραμένει ένα, αλλά και ενδεχομένως κανένα. Στο “απόλυτο τίποτα”, στο μη ον.
Στο τέλος της παρουσίασης απο τους ομιλητές, το λόγο πήρε ο συγγραφέας Κώστας Ρόζος, ο οποίος αφού ευχαρίστησε τους ομιλητές και τους συντελεστές της δημιουργίας των βιβλίων του
( Εκδόσεις Νότιος Άνεμος), έκανε μια συνοπτική παρουσίαση της συγγραφικής του δουλειάς. Τέλος όπως πάντα ο φιλόξενος οικοδεσπότης Κώστας Ρόζος, με ένα πλούσιο μπουφέ, μας κέρασε τα δικά του δημιουργήματα, κράσι Πράμνιο, δικής του κατασκευής, λευκό και κόκκινο, ομολογούμε με θαυμάσια ποιότητα.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους πολλοί γνωστοί και μή Ικάριοι και εκτός Ικαρίας, όλοι φίλοι του Κώστα Ρόζου.
Εμείς ευχόμαστε καλή επιτυχία στην νέα δουλειά του συγγραφέα, να την κάνει “κτήμα” της όλη η Ικαριώτικη κοινωνία, αλλά να έχει επιτυχίες πανελλαδικά και όπου αλλού κυκλοφορήσει.
Ικαριακή Ραδιοφωνία
