Tα προεκλογικά δελτία Τύπου και τη ρητορική των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν.Δ., μελέτησε η υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά, Μυρσίνη Δογάνη.
Η έρευνα ξεκίνησε με δική της πρωτοβουλία, καθώς το νεαρό της ηλικίας της, αλλά και το ερευνητικό της υπόβαθρο (για ανάλογες πολιτικές τακτικές στη Λατινική Αμερική) αποτελούσαν τα απαραίτητα εχέγγυα για να προσεγγίσει το εν λόγω ζήτημα.
«Κάθε πολιτικό γεγονός ακολουθείται από -ή ακολουθεί- ένα πλαίσιο αφηγήσεων. Οταν αυτό το γεγονός είναι μια εθνική εκλογική αναμέτρηση και το πλαίσιο είναι εκείνο του φόβου, τότε τα στοιχεία που συνθέτουν την αφήγηση παρουσιάζονται σε όρους φόβου, ρίσκου και απειλής. Η προεκλογική περίοδος του Ιανουαρίου 2015 υπήρξε μια ερευνητικά πλούσια περίοδος για την ανάλυση των επιχειρημάτων κατασκευασμένου φόβου», εξηγεί η κ. Δογάνη.
Η έρευνα, με τίτλο «Η ρητορική κατασκευή του φόβου στον κομματικό λόγο: η εκλογική αναμέτρηση του Ιανουαρίου 2015», ολοκληρώθηκε και πρόκειται να παρουσιαστεί από την ίδια την ερευνήτρια στην ημερίδα «Στρατηγική Επικοινωνία και Μέσα Ενημέρωσης στις προεκλογικές εκστρατείες και τις Διεθνείς Σχέσεις»που διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Πειραιά, αύριο, στο «πορτοκαλί αμφιθέατρο» του Πανεπιστημίου.
Στην ημερίδα (9.00-20.30) θα συζητηθούν θέματα όπως: «Απεικονίσεις ηγεμονικών κρατών: ΗΠΑ και Γερμανία», «Απεικονίσεις ανερχόμενων δυνάμεων στα Μέσα Ενημέρωσης: οι χώρες BRICS», «Διαλεκτική των Πεδίων» κ.ά.
Καθώς μιλάμε για την προεκλογική περίοδο των αρχών του 2015, είναι φυσικό η προσοχή να εστιαστεί στο μέτωπο «μνημονιακού-αντιμνημονιακού» λόγου.
Οπως αναλύει η κ. Δογάνη:
Κατά την αναζήτηση των κοινών ρητορικών τόπων του μνημονιακού αφηγήματος, το οποίο παράγει συνθήκες διακρατικής επιβολής στο ενδοκρατικό πολιτικό πλαίσιο, η απειλή, το ρίσκο και ο φόβος καθίστανται ιδιαίτερα σημαντικά. Η μνημονιακή εμπλοκή της χώρας δημιουργεί από μόνη της γόνιμο έδαφος για την εμφάνιση στρατηγικά κατασκευασμένων φοβικών μηνυμάτων.
Συγκεκριμένα, όταν η αυθύπαρκτη δυναμική των γεγονότων και οι αντικειμενικές εξωτερικές συνθήκες είναι φοβικές (ανεργία, κατασχέσεις, απολύσεις, παρέμβαση ξένου παράγοντα κτλ), τότε οι ευκαιρίες αξιοποίησης του φόβου ανάγονται σε όρους στρατηγικής κινητοποίησης. Σε συνδυασμό με την εξ ορισμού επιθετική φύση της προεκλογικής ατμόσφαιρας, ο φόβος αποκτά πλέον θεσμική υπόσταση.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η κινητοποίηση του φόβου από τους μνημονιακούς πολιτικούς σχηματισμούς (με έμφαση στη Ν.Δ.) πηγαίνει από το γενικό στο ειδικό («θα καταστραφεί η χώρα κι εξ αυτού θα καταστραφούμε όλοι ο καθένας ξεχωριστά»), ενώ αντίθετα ο αντιμνημονιακός φόβος πηγαίνει από το άτομο στη χώρα («θα καταστραφούν οι πολίτες -ο καθένας μας ξεχωριστά- και αυτό θα καταστρέψει τη χώρα και τον λαό»).
«Η διαφοροποίηση αυτή είναι κρίσιμη, γιατί καθορίζει τον βαθμό εσωτερίκευσης που θα κερδίσει το φοβικό μήνυμα στο κοινό. Η ρητορική των μνημονιακών προμάχων αναπαράγει τα ερμηνευτικά σχήματα του ξένου παράγοντα, λειτουργεί μεγαφωνικά στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ερμηνείας που προβάλλει ο ξένος παράγοντας στο εσωτερικό της χώρας» μας εξηγεί η ερευνήτρια.
«Η ρητορική των αντιμνημονιακών δυνάμεων έχει ως προνομιακό συναίσθημα την οργή απέναντι σε αυτόν τον μνημονιακό φόβο. Η οργή αυτή σχηματοποιείται ως επιτυχημένη αντιπρόταση με πρόταγμα την ελπίδα».
Προσεγγίζοντας όλα τα παραπάνω καταλήγουμε σε μια χαρτογράφηση της προεκλογικής περιόδου με ορόσημο τον φόβο που αυτή παρήγαγε: τα προτάγματα της Ν.Δ. έφεραν έντονα διογκωμένο φόβο, σύμφωνα με την έρευνα, ενώ οι καθησυχαστικές λύσεις της δεν ήταν τόσο στιβαρές ώστε να λυτρώσουν από τον φόβο.
Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ εστίασε στη δόμηση ισχυρών καθησυχαστικών λύσεων, οι οποίες αποτέλεσαν την απάντηση στον φόβο της Ν.Δ.
Με άλλα λόγια, το επιτυχημένο επικοινωνιακά «Η ελπίδα έρχεται» του ΣΥΡΙΖΑ εδράζει μέρος της επιτυχίας της στον αποτυχημένο επικοινωνιακό φόβο της Ν.Δ.
Ανάλογες περιπτώσεις
Παρόμοια αποτελέσματα, επισημαίνει η κ.Δογάνη, αναδύονται και σε αντίστοιχες ιστορικές αναμετρήσεις στο εξωτερικό:
Οι κυβερνήσεις αλλάζουν όπως αλλάζει και η ρητορική των κομμάτων σε κάθε εκλογική αναμέτρηση. Ομως το αποτύπωμα που αφήνει μια προεκλογική αναμέτρηση έντονα πολωμένη μεταξύ φόβου και ελπίδας παραμένει ως σημείο αναφοράς, ως συλλογικό πολιτικό βίωμα.
Συνήθως ο υπερβολικά διογκωμένος φόβος αυτοκαταστρέφεται, αποδομείται μέσα από την υπερβολή του, και η ελπίδα είναι ο ισχυρότερος αποδομητικός παράγοντας, όσο δύσκολες και αν είναι οι αντικειμενικές συνθήκες μιας κρίσης.
Αρκεί να θυμηθούμε πώς επέδρασε η “ευτυχία” ενάντια στη χούντα του Πινοσέτ κατά το δημοψήφισμα του 1988. “Ελπίδα και ευτυχία” είναι οι ρητορικοί τόποι που αποδόμησαν -τότε και στις εκλογές του Ιανουαρίου- τον φόβο.
