Είχαμε τηλεφωνικό ραντεβού στις 9 και 30 το πρωί μιας Πέμπτης. Οι πληροφορίες που είχα για τον Πέτρο Τσαντέ και ο κύριος λόγος της συνέντευξής μας, ήταν η υποστήριξή του στα Ελληνικά Γράμματα, τον Πολιτισμό μας και την Ορθοδοξία μας και το πάθος του για την Ελλάδα και το πανέμορφο νησί της Ικαρίας, όπου γεννήθηκε το 1930. Οταν ξεκινήσαμε την κουβέντα μας για το οδοιπορικό του, δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ, ότι θα με συνέπαιρνε τόσο πολύ η ιστορία ενός ακόμα Ελληνα μετανάστη, που οι δυσκολίες και οι κακουχίες που πέρασε θα τον δυνάμωναν τόσο, ώστε, όχι μόνο να δημιουργήσει μια σημαντική περιουσία και μια ανεκτίμητη οικογένεια, αλλά και να βοηθήσει το νησί του, που ποτέ δεν ξέχασε, την ενορία του Greek Orthodox Church of the Assumption, και κυρίως τη «μικρή Ελλάδα της Αμερικής», που την έβαλε μέσα στο πανεπιστήμιο του Stony Brook, χρηματοδοτώντας και ιδρύοντας την πρώτη έδρα Ελληνικής Γλώσσας και το πρώτο Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού στο πανεπιστήμιο του Λονγκ Αϊλαντ.

Η ζωή και οι προσπάθειες του Πέτρου Τσαντέ, είναι ένα πολύτιμο δείγμα, αλλά και υπόδειγμα, του τι μπορεί να κάνει ο άνθρωπος, όταν το πεπρωμένο τον προκαλεί να έρθει αντιμέτωπος με τον μόχθο και τη στέρηση. Ας ρωτήσουμε τον ίδιο… έχει πολλά να μας πει…

Κύριε Τσαντέ, τι σας παρακίνησε να ιδρύσετε την Εδρα Ελληνικών Σπουδών στο Stony Brook και να κάνετε επίσης δωρεά στο κολλέγιο Richard Stockton στο Νιου Τζέρσεϊ, για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας;

 

 

Και εγώ και η οικογένειά μου έχουμε μέσα μας πάντα την Ελλάδα, τη γλώσσα, ιστορία, τον πολιτισμό, την προσφορά της σε όλο τον κόσμο. Τη χώρα αυτή που εμπλούτισε την υφήλιο με τους θεούς και τους ήρωές της, τους φιλόσοφους και τους επιστήμονες. Σκέφτηκα λοιπόν, πως κάτι πρέπει να αφήσουμε κι εμείς, όπως άφησαν οι πρόγονοί μας. Ηρθα αμέσως σε επαφή με το πανεπιστήμιο του Stony Brook στο Λονγκ Αϊλαντ, συγκεκριμένα με την κυρία Στέλλα Συρτά, η οποία δούλευε τότε εκεί, και την ρώτησα, αν έχουν ελληνική έδρα. Μου απάντησε πως δεν είχαν. Τότε της είπα, πως εγώ και η οικογένειά μου θα θέλαμε να ιδρύσουμε μία τέτοια ελληνική έδρα. Εκανε όλες απαραίτητες προετοιμασίες με τους καθηγητές και ξεχώρισαν μία αίθουσα, όπου δημιουργήθηκε η ελληνική έδρα. Παράλληλα δημιουργήθηκε και ένα Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού, στο οποίο συγκεντρώνονται οι καθηγητές και δίνουν διαλέξεις στα θέματα που αφορούν την Ελλάδα, τη γλώσσα μας και την ιστορία του Ελληνισμού. Το κολλέγιο Richard Stockton στο Νιου Τζέρσεϊ, ήταν η πρώτη μου προσπάθεια να βάλω τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε αμερικανικό πανεπιστήμιο και χρηματοδότησα τη συγκεκριμένη εκμάθηση, χωρίς να δημιουργηθεί έδρα.

Η έδρα που έχετε ιδρύσει στο Stony Brook δεν φέρει το όνομά σας, αλλά είναι αφιερωμένη «στην μνήμη της Αικατερίνης Σπανού, Χαραλάμπου Βατούγιος». Θα μας εξηγήσετε τον λόγο;

 

 

Εγώ γεννήθηκα στο Καραβόσταμο της Ικαρίας και έχασα τους γονείς μου πολύ μικρός. Η μητέρα μου πέθανε από την πείνα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στα 30 της χρόνια. Ο πατέρας μου δούλευε στην Εύβοια στα κάρβουνα και με τον πόλεμο χάσαμε τα ίχνη του. Μάθαμε ότι κρυβόταν και μετά πέθανε. Εγώ με τα αδέλφια μου, τον Αντρέα πρωτογέννητο και τον Φώτη τριτογέννητο, σκορπιστήκαμε σε συγγενείς και οικογένειες που μας πήραν σαν παραγιούς και δουλεύαμε στον κάμπο. Είχαμε και μια αδελφούλα, την Φιλιώ, που πέθανε τριών χρονών από την πείνα. Εμένα στα 10 μου χρόνια με πήρε μια οικογένεια σαν παραγιό και δούλευα στα κτήματα. Το δεύτερο χρόνο που ήμουν μαζί τους, με είδε μια μέρα στο δρόμο ρακένδυτο και ταλαιπωρημένο παιδί, όπως ήμουν, η Αικατερίνη Σπανού Βατούγιου, σύζυγος του Χαράλαμπου Βατούγιου, η οποία με λυπήθηκε και μου είπε «έλα μαζί μου, θα σε έχω σαν παιδί μου». Ετσι από το πουθενά, λυπημένος και ορφανός, βρέθηκα να έχω μια ζεστή οικογένεια και μια μητέρα. Ο σύζυγός της ήταν στην Αμερική και δούλευε. Ετσι με έβαλαν μες την οικογένεια, με έντυσαν, με τάισαν γιατί ήμουν πολύ αδύνατος και απόκτησα 5 αδέλφια, τον Δημήτρη, την Αγγελική, τον Νίκο, την Δέσποινα και την Αννα. Πρέπει να ήμουν 12 χρονών τότε. Σ’ αυτήν την γυναίκα που με υιοθέτησε, αφιέρωσα την έδρα, γιατί αυτή μου έσωσε την ζωή.

Στην Αμερική πώς βρεθήκατε;

Το 1946 ο Χαράλαμπος Βατούγιος κάλεσε την οικογένεια στην Αμερική, αλλά εγώ έπρεπε να μείνω στην Ικαρία και να πάω το Γυμνάσιο στον Αγιο Κήρυκο. Η θετή μου μητέρα έφυγε με τα παιδιά της για την Αμερική και εγώ νοίκιασα ένα δωμάτιο με άλλα παιδιά δίπλα στο σχολείο. Μου είχε αφήσει χρήματα, για να καλύπτω όλα μου τα έξοδα και μου έστελνε και από την Αμερική, όταν δεν είχα. Εκείνη την εποχή τα γυμνάσια ήταν εξαιρετικά στην Ελλάδα και οι δάσκαλοι ήταν πάρα πολύ ευσυνείδητοι. Μας δίδασκαν όλη την Παγκόσμια Ιστορία, την Οδύσσεια και την Ιλιάδα. Μόλις αποφοίτησα το 1951 μου έκαναν πρόσκληση και ήρθα στο Wilmington (Γουίλμινγκτον) στη Βόρεια Καρολίνα. Με έκριναν κατάλληλο να αρχίσω να μαθαίνω αγγλικά από την προτελευταία τάξη του Γυμνασίου, γιατί όπως είπαν στην μητέρα μου «αυτός ξέρει περισσότερα απ’ αυτούς που αποφοιτούν από τα κολέγια μας». Τελείωσα το γυμνάσιο με άριστα, αλλά δεν είχαμε κολλέγιο να συνεχίσω τις σπουδές μου. Είχα έναν εξάδελφο στην Πενσυλβάνια, ο οποίος μου πρότεινε να πάμε μαζί να γραφτούμε σε μία Αεροπορική Ακαδημία. Εγώ καταγόμενος από την ιχθυόεσσα Ικαρία, από τη θάλασσα που έπεσε ο πρώτος πιλότος της ιστορίας, ο Ικαρος, αποφάσισα να πάω στην Ακαδημία και εκεί έγινα Μηχανικός Αεροσκαφών. Εμεινα δύο χρόνια εκεί στη σχολή και μετά έπιασα δουλειά στην ΤWA στην Πενσυλβάνια. Επειδή όμως εργαζόμουν μόνο τη νύχτα και δεν έκανα καλά χρήματα, παρουσιάστηκε μία ευκαιρία με την North East Airlines στη Νέα Υόρκη, που ζητούσε μηχανικούς και πήγα.

 

 

Ψάχνατε πάντα το καλύτερο! Πότε φτάσατε στη Νέα Υόρκη;

Γύρω στο 1953 με κάλεσαν στη Νέα Υόρκη στο La Guardia. Δούλευα σκληρά και έκανα πολύ καλή δουλειά, γεγονός που με αναβάθμισε σε επιθεωρητή των μηχανικών και σύντομα προβιβάστηκα σε πρώτο επιθεωρητή. Εμπαινα μέσα στο αεροπλάνο, ξεκινούσα τις μηχανές, να ελέγξω αν οι μηχανικοί έκαναν καλή δουλειά, υπέγραφα και έπρεπε να πάρω το αεροπλάνο από το υπόστεγο και να το πάω στο σημείο της εκκίνησής του, στην πύλη δηλαδή, που θα το έπαιρνε ο πιλότος. Εκεί έμεινα τέσσερα χρόνια και μετά παρουσιάστηκε μία άλλη ευκαιρία. Ενας γνωστός μου στο Τζάκσον Χάιτς, ο όποιος προμήθευε με λαχανικά τα εστιατόρια, μου λέει μια μέρα «πόσα χρήματα κάνεις;». Του είπα «180 την εβδομάδα» και μου απαντά «θέλεις να κάνεις 350 και πάνω και να μάθεις πώς να αγοράζεις και να πουλάς λαχανικά;». Δούλεψα μαζί του δύο εβδομάδες, έμαθα τη δουλειά και μου πούλησε την επιχείρησή του μετά από λίγο καιρό. Αγόρασα το φορτηγάκι με 3.000 δολάρια τότε και ξεκίνησα την πρώτη μου επιχείρηση, η οποία κράτησε από το 1960 έως το 1966.

Και μετά με τι ασχοληθήκατε;

 

 

Είχα μαζέψει χρήματα και έβλεπα, όταν πήγαινα στα εστιατόρια, πως από ένα κεφάλι μαρούλια κάνεις τόσες σαλάτες και τόσο κέρδος και έτσι αποφάσισα και εγώ να κάνω τη δεύτερη δική μου επιχείρηση. Αγόρασα μία Dinner στο Λονγκ Αϊλαντ, που ονόμασα «Blue Dove Dinner», γιατί όταν δούλευα στο εμπόριο λαχανικών ξύπναγα πολύ πρωί και έβλεπα την αυγή με τα μοναδικά της γαλάζια και μπλε χρώματα, κάτι που με εντυπωσίαζε πολύ. Την ξεκίνησα το 1970 με χωρητικότητα 90 καθίσματα, το 1978 η χωρητικότητα πήγε στα 175 και το 1986 έφτασε τα 250 καθίσματα. Την κράτησα μέχρι το 2000. Είχα ήδη κάνει μια σεβαστή περιουσία, είχα αγοράσει κτήματα, ένα μεγάλο κτίριο, οπότε δε χρειάστηκε μετά να δουλέψω.

Τα αδέλφια σας τι απέγιναν;

Οπως σας είπα τα αδέλφια μου ήταν και αυτοί παραγιοί σε συγγενείς και οικογένειες. Οταν ήρθα και μετά από λίγα χρόνια έγινα Αμερικανός πολίτης έφερα τα δυο αδέλφια μου εδώ και βρήκαν κάποια δουλειά, μάζεψαν χρήματα και γύρισαν πίσω στην Ελλάδα, γιατί δεν τους άρεσε η Αμερική. Στην Ελλάδα παντρεύτηκαν και επέστρεψαν στην Αμερική με τις γυναίκες τους. Τότε είχα την Dinner και ο Φώτης δούλευε μαζί μου, ενώ ο Ανδρέας έβαφε σπίτια. Ο Φώτης άνοιξε δική του Dinner και ο Αντρέας παρέμεινε στη δουλειά που είχε. Δυστυχώς πέθανε εδώ και πέντε χρόνια από μια ασθένεια των πνευμόνων, που οφείλεται στις εισπνοές της μπογιάς. Με τα άλλα μου θετά αδέλφια, τον Νίκο, την Δέσποινα, τον Ερρίκο, την Αννα συναντιόμαστε, δυστυχώς όχι τώρα με τον κορωνοϊό.

 

 

Μας είπατε για τη λαμπρή επαγγελματική σας ζωή, αλλά ακόμα δεν μάθαμε τίποτα για την οικογένειά σας. Πώς γνωριστήκατε με την σύζυγό σας;

Στο Woodside (Γούντσάιντ) που έμενα, εκεί κοντά μας είχαμε το Τμήμα της Πανικαριακής Αδελφότητας που λεγότανε «Πανδίκη». Εκεί κάναμε συνεδριάσεις, εκδηλώσεις, χορούς, τραγούδια και ξενύχτια και βρισκόμασταν όλοι οι Ικαριώτες φίλοι και γνωστοί. Μια βραδιά σε μια εκδήλωση τα κορίτσια χόρευαν Ικαριώτικο και «εκείνη» βαστούσε τον κύκλο. Εγώ με κάποιο φίλο καθόμασταν στην άκρη και τις κοιτούσαμε. Εκεί που ο κύκλος γύριζε γύρω γύρω, για κάποιο λόγο μια όμορφη κοπέλα μου έριχνε κρυφές ματιές. Αυτό ήταν η αιτία που αρχίσαμε να συναντιόμαστε, γνωριστήκαμε περισσότερο και παντρευτήκαμε το 1961, όταν ήμουν 31 ετών εγώ και 37 η γυναίκα μου, αλλά φαινόταν πάντα νέα. Μείναμε 60 χρόνια μαζί. Εφυγε τον περασμένο Σεπτέμβρη. Μαζί αποκτήσαμε δυο παιδιά, την Σοφία και τον Βασίλη και 4 εγγόνια, τρεις εγγονές από τον Βασίλη και μια εγγονή από την Σοφία. Αγόρια δεν κάνανε.

Είστε γνωστός για τις συνεχείς προτροπές προς τους μορφωμένους και οικονομικά ισχυρούς Ελληνοαμερικανούς για την ίδρυση ενος Ελληνικού Πανεπιστημίου που δεν υπάρχει στην Αμερική. Πώς το αντιμετωπίζουν;

«Φωνή βοώντος εν τη ερήμω»! Εγω τα λέω εγώ τα ακούω.

Εάν εμείς εδώ, σαν δεύτερη μεγάλη γενιά, δεν ιδρύσουμε Ελληνικό Πανεπιστήμιο, που να φοιτούν εκεί οι επόμενες ελληνικές γενιές για όλες τις επιστήμες, τις τέχνες, τον ελληνικό πολιτισμό και τη γλώσσα μας, ώστε να συνεχιστεί η παρουσία του Ελληνισμού στην Αμερική, θα ξεχαστούμε και θα πέσουμε στην αφάνεια! Αυτό το περίσσευμα του μυαλού και της οικονομικής ακμής των μορφωμένων Ελλήνων της Αμερικής, κάπου πρέπει να στεγαστεί, να προστατευτεί, με μια συνεχή παρουσία μέσα στην πανεθνία της Αμερικής. Αυτή τη γλώσσα μας την θεομίλητη, την γλώσσα της ψαλμωδίας, της μελωδίας, του χορού, της ποίησης, του δράματος, της φιλοσοφίας και της επιστήμης! Πώς την αφήνουμε έτσι άκαρδα να χάνεται; Και η Εκκλησία δεν βοηθάει πια στο να μην χαθεί η γλώσσα μας. Οι ιερείς φταίνε! Εγώ θέλω να ακούω ελληνικά όταν πηγαίνω στην εκκλησία. Πήγα τις προάλλες σε μία ελληνική εκκλησία στο Γουίλμινγκτον στην Καρολίνα σε μία λειτουργία και δεν άκουσα ούτε μία λέξη ελληνική από τους παπάδες. Λέω…. «Θεέ μου χαθήκαμε στην Αμερική, αν πάψει η γλώσσα μας σβήσαμε τελείως».