ΙΚΑΡΙΑ / 9 του Νοέμβρη, φέτος: γιορτή που δεν γιορτάζεται…
ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ << Αγιάς…>>
Από την μία η πανδημία που μας βρήκε, από την άλλη οι μετασεισμικές δονήσεις στην περιοχή κάνουν απραγματοποίητο τον φετινό γιορτασμό του Μοναστηριού μας… εμείς όμως έστω νοερά και ψυχικά θα γιορτάσουμε και φέτος την εορτή της Οσίας Θεοκτίστης!
Η ιστορία ενός τόπου διασταυρώνεται πολλές φορές με τους θρύλους και τις παραδόσεις του, «υλικά» που δημιουργεί η λαϊκή ψυχή στην πιο μυσταγωγική ώρα της «θείας» λειτουργίας της…
Όλα τούτα καταγράφονται στην λαϊκή μνήμη, ανακατεύονται στην χοάνη του χρόνου, χαράζονται βαθιά στην συνείδηση και μετατρέπονται μ΄ ένα «μαγικό» θαρρείς τρόπο σε αληθινή ποιητική ουσία, δηλαδή σε παράδοση…
Ξεκινώντας νηφάλια από τούτη την παραδοχή, θα σας πω μια ιστορία, που σαν παραμύθι ακουγόταν από τους παλαιότερους ή όπως αργότερα την αναζήτησα στην βιβλιογραφική έρευνα… κι ακόμα την ψάχνω!!! Κι όσο ψαχουλεύει κανείς τόσο «εκπληκτικά» βρίσκει πάντοτε στις γραφές και στα βιβλία και γίνονται ακόμα σπουδαιότερα όταν καταφέρνει όλα αυτά να τα «κοινωνεί», να τα μοιράζεται με τους «άλλους»!
- Στη Β.Δ. πλευρά της Ικαρίας και σε απόσταση μικρότερη των 500μ. από το χωριό μου την ΠΗΓΗ, είναι χτισμένο το μοναστήρι της Οσίας Θεοκτίστης, με καταγωγή ή με αφετηρία την Λέσβο εξ’ ου και το προσωνύμιο «Λεσβία».
Σ΄ ένα μοναδικό σε κάλλος τοπίο, όπου τα πεύκα συμβιώνουν αρμονικά με τα πελώρια «θεόσταλτα» βράχια αιώνες τώρα, προκαλώντας διαχρονικά το θαυμασμό και το δέος κάθε επισκέπτη…
Ο τόπος ετούτος συνδέεται θρυλικά / θρησκευτικά με άλλους τρείς αιγαιοπελαγίτικους τόπους: την Λέσβο, την Πάρο, την Εύβοια.
Την σύνδεση αυτή πετυχαίνει μία γυναικεία μορφή, που η παράδοση την θέλει να ξεκινά από τη Λέσβο, να μονάζει για 35 χρόνους στην Πάρο, να την ανακαλύπτουν κυνηγοί από την Εύβοια και τελικά να φθάνει στην Ικαρία…
Κείμενα που αναφέρονται στο βίο αυτής της Οσίας είναι δύο: Το ένα αποδίδεται στον Μάγιστρο Νικήτα, το δε άλλο στο Συμεών το Μεταφραστή.
Κι όμως και στις δύο αυτές γραπτές μαρτυρίες δεν γίνεται καμία αναφορά στην Ικαρία. Ό,τι έχουμε είναι από προφορική παράδοση, η οποία έπιασε το νήμα από εκεί που έμεινε δηλαδή από την Πάρο και το έφτασε ως την Πηγή το μέρος που χτίστηκε το ομώνυμο μοναστήρι…
Ο Συμεών ο Μεταφραστής μας διηγείται ότι όταν εκστράτευσε το 911 μ.Χ. με τον βυζαντινό ναύαρχο Iμέριο για την καταστολή των Αράβων στο Αιγαίο, μία μεγάλη τρικυμία εμπόδισε το ταξίδι τους για την Κρήτη και αναγκάσθηκαν να αγκυροβολήσουν στο λιμάνι της Παροικιάς της Πάρου.
Βρήκε τότε την ευκαιρία να προσκυνήσει τον ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ο οποίος ήταν έρημος όπως και όλη η γύρω περιοχή.
Εκεί ανάμεσα σε αρχαιοπρεπή χαλάσματα ο Συμεών συνάντησε έναν γέροντα μοναχό, ο οποίος του εξιστόρησε μια παλιά «παράξενη» ιστορία, που την έλεγε παλαιότερα κάποιος Ευβοιώτης κυνηγός. Αυτός λοιπόν, ο κυνηγός είχε ξεκινήσει κάποτε από την Εύβοια με άλλους συντρόφους του για κυνήγι στην Πάρο. Το νησί ήταν φημισμένο για τα ελάφια και τα άγρια κατσίκια του. Στα ερείπια αυτού του ίδιου αρχαίου ναού, που μετέπειτα έγινε χριστιανικός, συνάντησε μία γυμνή, σκελετωμένη από ασιτία γυναίκα, η οποία του είπε ότι καταγόταν από τη Μήθυμνα της Λέσβου με το όνομα Θεοκτίστη και βρέθηκε εκεί δραπετεύοντας απ’ το καΐκι του Άραβα κουρσάρου Νίσυρι.
Ο Νίσυρις σε μια επιδρομή στη Λέσβο συνέλαβε πολλές γυναίκες για εμπόριο μεταξύ αυτών και τη Θεοκτίστη που ήταν τότε νεαρά μοναχή. Μεγάλη όμως θαλασσοταραχή τον ανάγκασε να προστατευθεί στο λιμάνι της Νάουσας της Πάρου. Εκεί η Θεοκτίστη κατάφερε το βράδυ να ξεφύγει και μετά από βασανιστική πορεία βρήκε καταφύγιο στον ερημικό ναό της Παροικιάς.
Ο κυνηγός κρυφά από τους άλλους ανέπτυξε μία φιλική σχέση μαζί της κι εκείνη του ζήτησε όταν ξαναπάει να της φέρει θεία μετάληψη για να κοινωνήσει, ετούτος κράτησε τον λόγο του πραγματοποιώντας την επιθυμία της.
Σε επόμενο όμως ταξίδι που πήγε να την συναντήσει την βρήκε νεκρή. Βέβαιος πια ότι το πλάσμα τούτο ήταν θεϊκό, έκοψε το χέρι και το πήρε μαζί του. Το καΐκι όμως δεν μπορούσε να ταξιδέψει αναγκάσθηκε τότε να πει όλη την ιστορία από την αρχή στους συντρόφους του.
Έτσι αποφάσισαν να ανεβούν στο ναό να πάρουν τη σωρό της «αγίας» αυτής γυναίκας για να το θάψουν.
Ωστόσο το λείψανο είχε εξαφανισθεί, και όσο κι αν έψαξαν παντού γύρω τον χώρο δεν βρήκαν τίποτα… (κρατείστε το αυτό γιατί θα το συναντήσουμε παρακάτω)!
Εδώ τελειώνει η αφήγηση του μοναχού προς τον Συμεών το Μεταφραστή, παρακαλώντας τον να καταγράψει όσα άκουσε, προκειμένου να τα σώσει από τη λήθη του χρόνου.
Στο σημείο αυτό αρχίζει η Ικαριακή παράδοση η οποία μας λέει πάνω – κάτω τα εξής:
«Λέσβιοι προύχοντες έμαθαν ότι εσώζετο στην Πάρο το σκήνωμα της συμπατριώτισσάς τους, Θεοκτίστης.
Έστειλαν ειδικό πλοίο για να το παραλάβουν. Στην επιστροφή όμως λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής προσάραξαν στο Γιαλισκάρι της Ικαριάς. Εκεί ντόπιοι κάτοικοι πληροφορήθηκαν το «περίεργο φορτίο» του πλοίου.
Βρήκαν έναν έξυπνο τρόπο, το έκλεψαν και το μετέφεραν κρύβοντάς το στην σπηλιά ενός πανέμορφου τοπίου. Εκεί έμεινε θαμμένο για πάνω από 100 χρόνια, ώσπου μια μέρα και πάλι ένας κυνηγός καθοδηγούμενος από την σκύλα του η οποία είχε γεννήσει επάνω στο σημείο που είχε ταφεί ο «θησαυρός», ανακάλυψε τα οστά, τα οποία και ευωδίαζαν…
Αμέσως διαδόθηκε ότι επρόκειτο για λείψανο « Αγίου ». Έμενε όμως να γίνει γνωστό σε ποιόν «άγιο» ανήκαν. Το πρόβλημα το έλυσε ένας σεβάσμιος γέροντας ο Ιωάσαφ Κεφαλάς, από χωριό της Μεσαριάς, όπου ανέφερε ότι είδε σε όνειρο μία γυναίκα να του λέει:
« Είδε την τάξιν μοναχή, Πατρίς μου εστίν η Λέσβος,
ησκήτευσα εν τη νήσω Πάρω χρόνους 35, μετά δε ταύτα
αφικόμην ενταύθα, ίνα σκέπω και φρουρώ την νήσον ταύτην,
ονομάζομαι δε, Θεοκτίστη».
Από εδώ αρχίζει και η ιστορία της Μονής. Στην αρχή τα οστά προστατεύθηκαν σε μικρό εκκλησάκι, την Θεοσκέπαστη, χτισμένο ανάμεσα σε πελώρια βράχια. Αργότερα χτίστηκε η εκκλησία, πότε ακριβώς δεν γνωρίζουμε. Το μόνο γνωστό είναι ότι η εκκλησία τοιχογραφήθηκε το 1688 από τον Χατζή Παντελή, καταγόμενο από το Νεοχώριον της Χίου.
Ο πρώτος ηγούμενος της μονής ήταν ο Ιωάσαφ Κεφαλάς, ο δεύτερος Μελέτιος Γάρδιας και κατόπιν Γεράσιμος Γάρδιας, Λεόντιος Γάρδιας, Σαμουήλ Κουλουλίας, Λεόντιος Καρίμαλης, Γρηγόριος Φράντας, Ιωήφ Πλάκας, Δανιήλ Κυριακουδάκης, Νείλος Φουτρίδης, (αδερφός του Αριστείδη Φουτρίδη). Ο Νείλος έζησε για αρκετά χρόνια στην Αίγυπτο, εκεί συνέθεσε και την
«ιερά ακολουθία της Οσίας μητρός ημών Θεοκτίστης της Λεσβίας». Η εργασία αυτή δημοσιεύθηκε το 1909 στην Αλεξάνδρεια.
Μετά το 1922 εμόνασαν και γυναίκες με πρώτη την Χριστοδούλη το γένος Καραντεμίρη, πρόσφυγας από την Μ. Ασία.
Στη δεκαετία του 1970 η Φεβρωνία από την Μύκονο.
Σήμερα δεν υπάρχουν μοναχοί. Παραμένει ωστόσο ένα από τα μαγευτικότερα αξιοθέατα της νήσου μας.
Μέρος δε του λειψάνου της «Αγίας», παραδόθηκε στην Πάρο και βρίσκεται στο ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής με την βοήθεια του Πάριου Πρόξενου της Ελλάδος στην Ικαρία, Βιτσαρά.
Η μνήμη της Οσίας τιμάται με λαμπρότητα κάθε χρόνο στις 9 Νοεμβρίου, όπου για πρώτη φορά μέσα στην μακραίωνη ιστορική της διαδρομή δεν θα γίνει εφέτος.
Ακούγεται όμως προς τιμή της το παρακάτω τροπάριο:
“ Χάριν εύρατο η Ικαρία
σου τα λείψανα εγκολπουμένη,
Θεοκτίστη οσία αοίδημε.
Μη ουν παύση υπερ ημών χείρας αίρουσα
εν ταις προς Κύριον πρεσβείαις σου “ »
Βιβλιογραφία:
1. Συμεών του Λογοθέτου του μεταφραστού: «εκκλησιαστική αλήθεια» ετ.Δ’ τεύχος ιζ, σ.244 και τεύχος ικ σ.258
2. Ν.Κυπραίου: «Τα Πάρια, ε Σύρω 1911»σ. 34 – 36
3. Κ.Γ.Ναυπλιώτη: «100/πυλιανής της Πάρου, τα σωζόμενα», Αθήναι 1912,σ.38 -58
4. Ι.Μαλλιαρού: «Ακολουθία της οσίας μητρός Θεοκτίστης της Λεσβίας» Αθήναι 1961
5. Ι.Μελλά: «Ιστορία της νήσου Ικαρίας» σ. 262 – 264
6. Α.Α.Vasiliev: «Ιστορία βυζαντινής αυτοκρατορίας» τόμος Β’ σ. 379 – 380
ΙΣΤΟΡΙΑ: Σας είπα στην αρχή ότι όλοι οι θησαυροί του κόσμου βρίσκονται στα βιβλία και οι πιο ωραίοι και σκανδαλώδεις είναι βαθιά κρυμμένοι στις υποσημειώσεις και στους αστερίσκους των!
Θυμάστε την περίοδο που αφηγήθηκε την «παράξενη» ιστορία ο Γέροντας στον Συμεών εκεί στην 100/πυλιανή της Πάρου; περί το 911 μ.Χ. Βυζαντινή η Αυτοκρατορία με αυτοκράτορα τον Λέοντα ΣΤ΄ τον «Σοφό». Όχι και πολλά χρόνια πριν, στον αυτοκρατορικό θρόνο είχε καταφέρει να αναρριχηθεί μία Γυναίκα!!! Η ΕΙΡΗΝΗ η ΑΘΗΝΑΙΑ (από την Αθήνα) η λεγόμενη Σαρανταπήχαινα (όνομα κι αυτό για Αυτοκράτειρα)! Φανταστείτε τι ικανότητες, πέραν από την φυσική ομορφιά πρέπει να είχε αυτή η γυναίκα για να φτάσει στον πυρήνα της εξουσίας ενός απόλυτα θεοκρατικού κράτους όπου ο μόνος αντιπρόσωπος του Θεού επί γης ήταν ο Άντρας – Αυτοκράτορας με όλες τις εξουσίες σε μία και μόνη αρχή: στα δικά του χέρια!!!
Η ΕΙΡΗΝΗ συνδέθηκε με την νίκη των εικονολατρών στην 100/ετή σχεδόν διαμάχη της εικονομαχίας… ήταν αυτή, που αναστήλωσε για πρώτη φορά τις εικόνες και υπήρξε η πρωτεργάτης της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Έζησε, έδρασε, άσκησε πολύπλευρη πολιτική μέσα από συνωμοσίες, ίντριγκες, υποχθόνιες απόπειρες εναντίον της αλλά και με σκληρές επιλογές όπως αυτή: να διατάξει την τύφλωση ακόμα και του ίδιου της του γιου (Κων/νου ΣΤ΄) στο δωμάτιο της πορφύρας εκεί που τον γέννησε κι όλα αυτά για την απόλυτη εξουσία!!!
Έφτασε να σκέπτεται και την πρόταση γάμου του Καρλομάγνου που κι εκείνος από πονηριά και για πολιτικούς λόγους την έκανε… πρόλαβε να αδειάσει το θησαυροφυλάκιο της (σιγά που δεν θα πρόκανε), γνωρίζοντας την πιθανότητα ενός πραξικοπήματος όπου θα κινδύνευε και η ζωή της. Ελάχιστα την απασχολούσε, αν ο υποψήφιος γαμπρός ήταν ένας αντίζηλος Αυτοκράτορας, ένας τυχοδιώκτης, ένας αγράμματος (στην πραγματικότητα ήξερε λίγη ανάγνωση και καθόλου γραφή). Βασική της σκέψη ήταν ότι μ’ αυτό τον γάμο θα έσωζε τον εαυτό της και την εξουσία της.
Ε! όχι κι έτσι! Φτάνει, ως εδώ! οι Βυζαντινοί δεν θα ανεχόταν να αφήσουν τον θρόνο στα χέρια ενός άξεστου Φράγκου να κυκλοφορεί ανάμεσά τους με τις αλλόκοτες λινές χλαμύδες, να μιλάει μια ακαταλαβίστικη γλώσσα και που δεν θα ήταν σε θέση να γράψει ούτε το όνομα του…
Κάποια μέρα λοιπόν (Οκτώβριος του 802 μ.Χ.), μία ομάδα υψηλόβαθμων αξιωματούχων συγκάλεσαν συνέλευση στον Ιππόδρομο και κήρυξαν την αυτοκράτειρα τους, έκπτωτη.
Αφού κατάφερε να γλυτώσει την ζωή της, εξορίστηκε αρχικά στα Πριγκιποννήσια του Μαρμαρά και κατόπιν στην Λέσβο, εκεί μόνασε σε Μοναστήρι και πέθανε το 803μ.Χ.
Μετά από πολλά χρόνια (πόσα άραγε); απόγονοι του οίκου της, μετέβησαν στην Λέσβο αναζητώντας, αν υπήρχαν, κάποια στοιχεία της μακρινής αλλά τόσο διάσημης γιαγιάς τους! .. ΔΕΝ βρέθηκε κανένα ίχνος της, σαν να είχε εκουσίως ή ακουσίως δραπετεύσει από το νησί, για αλλού, ζωντανή ή νεκρή..(;) τούτα μας τα περιγράφει ο John Julious Norwich στο βιβλίο του: MARE NOSTRUM (ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ)
κι άλλη παράδοση: ωστόσο το ερώτημα παραμένει γιατί οι Ικάριοι επέλεξαν έναν τέτοιο μύθο για μία «θεότητα»; Είχαν άραγε ανάγκη να συνεχίσουν κάποια απόκρυφη παράδοση; Και αν ναι, ποια ήταν αυτή κι από πού μας έρχεται; Θυμάστε την προστασία που δέχθηκαν οι Λέσβιοι προύχοντες στην επιστροφή τους με το λείψανο της συμπατριώτισσάς τους Θεοκτίστης; Εκεί στο Γιαλισκάρι της Νικαριάς, μόνο που ποτέ εδώ δεν υπήρχε φυσικό λιμάνι, εκεί που θα μπορούσαν να προστατευτούν θα ήταν λίγο παραπέρα στον όρμο του Να!!!… (Νας λοιπόν, λέξη «κλειδί» στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τον θρύλο). Ο Νας ήταν ο ιερός τόπος των αρχαίων μας προγόνων, αφιερωμένος σε μια άλλη «θεότητα», τη Άρτεμη, εδώ ήταν χτισμένο ένα από τα περίφημα «Ταυροπόλια» τα οποία ήταν κάτι σαν «μοναστικές» πολιτείες της εποχής αφιερωμένες στην θεά του κυνηγιού και της Μητέρας Φύσης.
Στο βιβλίο του Α.ΠΑΠΑΛΑ με τίτλο: «ΑΡΧΑΙΑ ΙΚΑΡΙΑ» σελ. 198 – 199 αναφέρει τα εξής εκπληκτικά: << Γύρω στα 205 π.Χ. περίοδος των Καρχηδονιακών πολέμων, οι Ρωμαίοι έστειλαν στην Μ.Ασία πλοία για να φέρουν στην Ρώμη την Φρυγική «Μητέρα των θεών» την Κυβέλη, όπως την ονόμαζαν οι Έλληνες, εκεί την λάτρευαν σε ιερό σπήλαιο στο όρος Δίνδυμον. Ακολούθησαν θαλάσσια διαδρομή προς τις ακτές της Περγάμου.
Εδώ άφησαν τα πλοία τους ανέβηκαν στα βουνά βρήκαν το άγαλμα που ζητούσαν και το έκλεψαν (κι εδώ σπηλιά και κλοπή).
Στην επιστροφή πέρασαν από τις ΒΔ ακτές της Ικαρίας και αγκυροβόλησαν στο ΝΑ…. ή από θαλασσοταραχή ή γνωρίζοντας ότι εδώ υπάρχει ναός στην Αρτέμιδα θέλησαν να μεταδώσουν ακόμα ένα τελετουργικό στους ντόπιους ιερείς, οι οποίοι στη συνέχεια να ενσωμάτωσαν στην τοπική λατρεία της δικής τους θεάς>>.
Αχ! αυτή η … «γ υ ν α ί κ α» της Νικαριάς παντού και πάντα με πρωταγωνιστικό ρόλο!!!
Για τούτο, αυτή η μικρή νησιωτική πλην «μυθική» μας Πατρίδα ακόμα και στο εικονοστάσι της θα κρατάει πάντοτε μία ξεχωριστή θέση προορισμένη σε μία γυναικεία θεότητα:
«ίνα σκέπει και φρουρεί, την νήσον ταύτην»! το πώς θα την ονομάζουμε και πού θα την λατρεύουμε δεν έχει τόση σημασία, όσο ότι θα συνεχίζουμε να την τιμάμε σεβόμενοι τα ήθη και τις παραδόσεις μας…
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΝΑ ΣΥΝΕΟΡΤΑΣΟΥΜΕ!
Χαρούλα Κ. Κοτσάνη
παραμονές της εορτής «9 Νοεμβρίου» 2020
και εν μέσω πανδημίας
«Αγία Θεοκτίστη»: έργο του Δημήτρη Πουλιανού (1899 – 1972)
Ο τόπος αυτός συνεχίζει να εμπνέει τους καλλιτέχνες: έργο του Κ. Ρόζου: [ Πολ. Μηχανικός , συγγραφέας & ζωγράφος]
Κάτω από βράχο μία ακόμα εκκλησία… στην μακρινή Γαλλία του φημισμένου αρχιτέκτονα Le Corbusier, να γνώριζε άραγε το δικό μας ταπεινό εκκλησάκι; Εκείνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο Le Corbusier είχε ταξιδέψει στην Ελλάδα του 20ου αιώνα…
