της Τασούλας Βερβενιώτη
Οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας (ΟΠΙ) της Αθήνας είναι δημιούργημα της πολυδαίδαλης κρίσης που διαπερνά την ελληνική κοινωνία. Η ΟΠΙΚ, πρώτη, δημιουργήθηκε στην Κυψέλη το 2011, παράλληλα με το κίνημα των πλατειών. Δύο ακόμα, η ΟΠΙΑ (Αθήνας, 2013) και η ΟΠΙΚΟ (Κολωνακίου, αρχές 2014) στον απόηχο των κοινωνικών γεγονότων αλλά και της μεγάλης ανταπόκρισης που η είχε η παρουσίαση της δουλειάς της ΟΠΙΚ, το 2012, καθώς και η δημιουργία της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας.
Το γεγονός όμως που συνιστά τη διαφορά είναι ότι από το δεύτερο εξάμηνο του 2014 ιδρύθηκαν πέντε ΟΠΙ, σχεδόν ταυτόχρονα, σε διάφορα σημεία της πόλης: η ΟΠΙΔΟΥ στο Δουργούτι, η ΟΠΙΓΑ στο Γαλάτσι, η ΟΠΙΝΙ στην/από την Εργατική Λέσχη Ν. Ιωνίας-Υδραγωγείο, η ΟΠΙΔΗΧ στον Δήμο Χαλανδρίου και η Ερευνητική Ομάδα για τη Μεταπολίτευση (ΕΟΜ-ΟΠΙ) στο Πολιτικό της Νομικής. Την πρωτοβουλία είχαν άνθρωποι που δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους και ούτε είχαν κοινά κοινωνικά ή πολιτικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, οι πολιτικοί αναλυτές λένε ότι μετά τις ευρωεκλογές (Μάιος 2014) η «πρωτιά» του ΣΥΡΙΖΑ ήταν μη αναστρέψιμη, που σημαίνει ότι τα μέτρα λιτότητας έπληξαν πολυποίκιλα το κοινωνικό σώμα και οδήγησαν σε αλλαγή ταυτότητας μεγάλες κατηγορίες πληθυσμού — πιο ορατές/ μετρήσιμες στα εκλογικά ποσοστά.
Ο μετασχηματισμός της κοινωνίας, έτσι κι αλλιώς αναγκαίος για να διαβεί η χώρα στη «νέα» εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, ωστόσο, με τη βιαιότητα που επιβλήθηκε, κλόνισε δομές και βεβαιότητες: το πλαίσιο αναφοράς των ανθρώπων. Στο ασταθές αυτό περιβάλλον, όπου έγινε συνειδητό ότι οι αγορές καθορίζουν την καθημερινότητα (εάν θα πας σινεμά ή θα κάνεις ένα παιδί), το ηρωικό αφήγημα για το παρελθόν, η Ιστορία, τόσο αυτή που αναφέρεται στους αρχαίους «ημών» προγόνους όσο και στην παλλαϊκή «Εθνική» Αντίσταση, υπέστησαν ρωγμές. Οι άνθρωποι όμως σχηματίζουν και μετασχηματίζουν μνημονικούς τόπους, ζουν μέσα σε αυτούς και δια μέσου αυτών πορεύονται προς το μέλλον.
Συνειδητά ή ασύνειδα, ένα νέο αφήγημα ήταν αναγκαίο. Η ακαδημαϊκή ιστορία ήταν δυσπρόσιτη. Η δημόσια ιστορία, όπως εκφράζεται από τα «διαπλεκόμενα» ΜΜΕ, ήταν αφερέγγυα. Η προφορική ιστορία παρείχε τα εργαλεία και σε μη επαγγελματίες ιστορικούς να κατανοήσουν την ιστορία μέσα από τις αφηγήσεις των «αφανών», των «απλών» ανθρώπων, ώστε να συνθέσουν ένα νέο αφήγημα. Η διαδικασία αυτή αποτελούσε επίσης μια πράξη αντίστασης. Οι ερασιτέχνες ιστορικοί των ΟΠΙ (με την έννοια ότι αγαπούν αυτό που κάνουν (από το εράω-ώ = αγαπώ), και όχι με την έννοια της προχειρότητας, αφού ακολουθούν τις διεθνείς προδιαγραφές) απέναντι στις απρόσωπες αγορές αντέτασσαν την ατομική βιωμένη εμπειρία/ μαρτυρία. Απέναντι στις εξωχώριες και παγκοσμιοποιημένες εταιρείες την τοπικότητα, τη σημασία της γειτονιά τους.
Γι’ αυτούς –κυρίως– τους λόγους θεωρώ ότι το κίνημα των ΟΠΙ εξαπλώθηκε με τέτοια ταχύτητα. Είναι ένα δημιούργημα της ιστορικής συγκυρίας. Είναι ένα κίνημα από τα κάτω, αφού κανένας φορέας, θεσμοθετημένος ή μη, δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι το δημιούργησε. Και παράγει μια ιστορία από τα κάτω.
Τον Δεκέμβρη του 2014 οι οκτώ ΟΠΙ συναντήθηκαν για πρώτη φορά σε μια προσπάθεια να γνωριστούν μεταξύ τους. Στη συνάντηση συμμετείχε και η ΟΠΙ του ΚΕΜΙΠΟ (Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού) Καισαριανής, καθώς και η ΟΠΙ Ικαρίας. Στις συναντήσεις που ακολούθησαν, οι ΟΠΙ αποφάσισαν να οργανώσουν μια κοινή εκδήλωση όπου θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους, όσες είχαν ήδη συγκεντρώσει ικανό αριθμό μαρτυριών, αλλά και να συνομιλήσουν με τις νεοσύστατες ΟΠΙ, καθώς και με το «κοινό».
Η Γιορτή Προφορικής Ιστορίας. Η πόλη αφηγείται θα γίνει στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων και είναι τριήμερη: Παρασκευή 12, Σάββατο 13 και Κυριακή 14 Ιουνίου. Μπορείτε να ακούσετε ιστορίες για την κρίση από το Κολωνάκι και την Κυψέλη, για τις μεταναστευτικές διαδρομές και την προσφυγιά –εντός και εκτός συνόρων– στην Καισαριανή, το Δουργούτι, την Κυψέλη και γενικότερα στην Αθήνα, για τους ήρωες και την παραβατικότητα, για τους τρόπους που οι άνθρωποι διασκέδαζαν, για το φαγητό, το σχολείο και το παιγνίδι. Μπορείτε να φέρετε και τα παιδιά σας για να μάθουν τα «παλιά» παιγνίδια, αλλά και φάμε όλοι μαζί –με μουσική– το Σάββατο το βράδυ. Σας περιμένουμε.
Η Τασούλα Βερβενιώτη είναι ιστορικός, επιστημονική υπεύθυνη των ΟΠΙ.
Δείτε παλιότερη ανάρτηση-Κάλεσμα για την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Ικαρίας
