9

Θέσεις του ΣΥ.ΡΙΖ.Α για το Θεσμικό Πλαίσιο

του Α’ Βαθμού Αυτοδιοίκησης

(Δήμος)

Α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

 

Οι συνέπειες του «Καλλικράτη» στο θεσμό της τοπικής αυτοδιοίκησης του πρώτο βαθμού (Δήμος), όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά και σε θεσμικό, δημοκρατικό και συμμετοχικό επίπεδο, είναι ήδη περισσότερο από ορατές. Βασικά χαρακτηριστικά του «Καλλικράτη» αποτελούν : το γραφειοκρατικό, περίπλοκο και αντιδημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο, οι δραστικές περικοπές πόρων, οι απολύσεις εργαζομένων, το κλείσιμο δομών, ιδίως σχετιζόμενων με την άσκηση κοινωνικής πολιτικής, ο συγκεντρωτικός και χωρίς κριτήρια χωροταξικός σχεδιασμός, που δυσχεραίνει την επαφή των πολιτών με τα τεκταινόμενα στους Δήμους. Πρόκειται, με δύο λόγια, για την εφαρμογή όλων των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και στοχεύσεων στο χώρο της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης, γεγονός που έχει επιδράσει διαλυτικά στο θεσμό αυτό.

Η αυτοδιοίκηση του πρώτου βαθμού έχει «φορτωθεί», μέσω των κυβερνητικών σχεδιασμών, μεγάλο μέρος της κοινωνικής δυσαρέσκειας, λόγω της κατάρρευσης σημαντικών κοινωνικών δράσεων των Δήμων (παιδικοί σταθμοί, πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» κ.λπ.), ενώ παράλληλα βρίσκεται σε εξέλιξη μία εκστρατεία κατασυκοφάντησης του θεσμού, ότι δήθεν οι ελληνικοί ΟΤΑ είναι οι πλέον χρεωμένοι, διεφθαρμένοι και κακοδιοικούμενοι.

Β. Βασική κριτική στο πλαίσιο του «Καλλικράτη για την αυτοδιοίκηση α’ βαθμού

 

Η βασική κριτική μας στον «Καλλικράτη» σε σχέση με το Δήμο (α’ βαθμό αυτοδιοίκησης) εντοπίζεται στα εξής :

(α) την αντιδημοκρατική και συγκεντρωτική λειτουργία του (υπερπλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, δημαρχοκεντρικός χαρακτήρας),

(β) την πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου (ταλαιπωρία των πολιτών, γραφειοκρατία, σύγχυση αρμοδιοτήτων μεταξύ Δήμου και Περιφέρειας, αδιέξοδες ρυθμίσεις για τον Συμπαραστάτη του Δημότη κ.λπ.),

(γ) την αδιαφανή λειτουργία του και την ελλιπή δημόσια λογοδοσία των δημοτικών αρχών,

(δ) τον πρόχειρο, άνευ λειτουργικών κριτηρίων χωροταξικό σχεδιασμό, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλων διαστάσεων Δήμων, χωρίς τις απαραίτητες υποδομές και χωρίς την απαιτούμενη εσωτερική οικονομική, συγκοινωνιακή, κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική συνοχή, και την απομάκρυνση των πολιτών από το θεσμό,

(ε) την απουσία θεσμών ουσιαστικής κοινωνικής συμμετοχής (απουσία ρυθμίσεων για κοινωνική εκπροσώπηση, συμμετοχή φορέων, τοπικά δημοψηφίσματα, συμμετοχικό προϋπολογισμό, διαστρέβλωση και υποβάθμιση του ρόλου που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν τα συμβούλια των τοπικών και δημοτικών κοινοτήτων κ.λπ.) και

(στ) τον ασφυκτικό έλεγχο επί των ΟΤΑ, ο οποίος προσκρούει στην πραγματικότητα στη συνταγματικά κατοχυρωμένη αυτοτέλειά τους (πολύπλοκοι και αλλεπάλληλοι έλεγχοι που στραγγαλίζουν την ελεύθερη δράση τους, οικονομική επιτροπεία με το Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας ΟΤΑ κ.λπ.).

 

Γ. Εναλλακτική πρόταση

 

Η Αριστερά, βάσει όλων των ανωτέρω, πρέπει να διαμορφώσει την εναλλακτική της πρόταση, δείχνοντας κατ’ αρχήν εμπιστοσύνη προς τον θεσμό, ενισχύοντας το χαρακτήρα των Δήμων ως οργανισμών της κοινωνίας των πολιτών και διαμορφώνοντας για το θεσμό της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης ένα θεσμικό πλαίσιο δημοκρατίας, αυτοτέλειας, διαφάνειας και κοινωνικής συμμετοχής. Θέλουμε έναν Δήμο ανοιχτό και δημοκρατικό, έναν Δήμο πρωτεργάτη της κοινωνικής αλληλεγγύης, έναν Δήμο κοιτίδα της τοπικής πολιτικής έκφρασης και δράσης.

Ειδικότερα ως προς τη χωροταξική κατανομή των ΟΤΑ α’ βαθμού, μέριμνα της Αριστεράς είναι αφ’ ενός μεν η μέγιστη δυνατή εγγύτητα του θεσμού προς τους πολίτες, αφ’ ετέρου δε η δημιουργία βιώσιμων από κάθε άποψη Δήμων. Μία τέτοια προσέγγιση δεν γίνεται κατ’ ανάγκη με ποσοτικά/πληθυσμιακά κριτήρια μόνο, αφού οι γεωμορφολογικές, κοινωνικές, οικονομικές, συγκοινωνιακές και ιστορικές ιδιαιτερότητες δεν επιτρέπουν να ορίσουμε έναν ιδανικό πληθυσμό για κάθε Δήμο και να αρχίσουμε την κατανομή. Αντίθετα, η συζήτηση για τη χωροταξική διάρθρωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, εάν και εφόσον ανοιχθεί, θα πρέπει να διεξαχθεί στη βάση τριών λειτουργικών κριτηρίων/προϋποθέσεων βιωσιμότητας ενός Δήμου : (1) τη διευκόλυνση της ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στα δημοτικά δρώμενα, (2) την οικονομική ευρωστία και την επιχειρησιακή ικανότητα του Δήμου, (3) το σεβασμό σε πολιτιστικές/ιστορικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής και (4) τις γεωμορφολογικές συνθήκες κάθε περιοχής (ιδίως νησιωτικότητα, ορεινότητα κ.λπ.).

 

Αναλυτικότερα, προτείνουμε τις εξής ρυθμίσεις :

 

1. Εκλογικό σύστημα του α’ βαθμού Τ.Α.

 

1. Οι δημοτικές εκλογές γίνονται κάθε 4 ή 5 χρόνια (υπάρχουν ισοδύναμα επιχειρήματα υπέρ και των δύο εκδοχών), τη δεύτερη Κυριακή του Νοεμβρίου, ταυτόχρονα και στους δύο βαθμούς της Τ.Α., και η εγκατάσταση των νέων αρχών γίνεται την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους.

2. Τα υπάρχοντα κωλύματα υποψηφιότητας για τους δημόσιους υπαλλήλους καταργούνται.

3. Προβλέπεται ρητά ότι ο αριθμός των δημοτικών συμβούλων καθορίζεται με βάση τα επίσημα στοιχεία της τελευταίας απογραφής, σύμφωνα με τον νόμιμο πληθυσμό.

4. Καταργείται το άρθρο 32 του νόμου 3852/2010, που κατανέμει τις έδρες, δίνοντας τα 3/5 στον επιτυχόντα συνδυασμό και τα υπόλοιπα 2/5 στους επιλαχόντες.

5. Η εκλογή των δημοτικών συμβούλων γίνεται με βάση το εκλογικό σύστημα της αναλογικής των υπολοίπων (χωρίς το +1 που έχει το υπάρχον εκλογικό σύστημα) και με βάση τα αποτελέσματα της πρώτης Κυριακής.

6. Γίνονται επαναληπτικές εκλογές (β’ γύρος) την επόμενη Κυριακή, μόνο για την εκλογή του Δημάρχου, ανάμεσα στους δύο πρώτους συνδυασμούς, εάν κανένας συνδυασμός δεν συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των εγκύρων ψηφοδελτίων.

7. Προβλέπεται για τους Δημάρχους όριο δύο μόνο διαδοχικών θητειών, με τη δυνατότητα να πραγματοποιούν άλλη μία θητεία, με την πάροδο μίας αυτοδιοικητικής περιόδου.

 

2. Χωροταξία των ΟΤΑ α’ βαθμού

 

Στα πλαίσια των υφιστάμενων «καλλικρατικών» Δήμων, προτείνουμε :

1. Την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για τις Τοπικές και Δημοτικές Κοινότητες :

– Δημιουργία Δημοτικών Ενοτήτων σε όλους τους Δήμους (είτε προέκυψαν από συγχώνευση «καποδιστριακών» ΟΤΑ είτε όχι) στην κατεύθυνση της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης και σύνδεση του θεσμού με τη συμμετοχή των πολιτών.

– Αλλαγή του τρόπου εκλογής και λειτουργίας των Συμβουλίων των Δημοτικών Ενοτήτων σε δημοκρατική, πλουραλιστική και συμμετοχική κατεύθυνση.

– Διαμόρφωση των ορίων των Δημοτικών Ενοτήτων από τους ίδιους τους Δήμους, με βάση τις ιδιαίτερες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές κ.λπ. συνθήκες κάθε γειτονιάς/περιοχής.

– Εκχώρηση ουσιαστικών αρμοδιοτήτων στα Συμβούλια των Δημοτικών Ενοτήτων.

– Δέσμευση ενός ποσοστού του δημοτικού προϋπολογισμού υπέρ των Δημοτικών Ενοτήτων.

2. Πρόβλεψη προθεσμίας για τη νέα χωροταξία (επαναφορά στα προγενέστερα διοικητικά όρια του «Καποδίστρια» ή των Συμβουλίων Περιοχής) των Δήμων που πληρούν τα εθνικά, κοινοτικά και διεθνή κριτήρια περί νησιωτικότητας και ορεινότητας, όπου έχει διαπιστωθεί το μεγαλύτερο πρόβλημα, λόγω της χωροταξίας του «Καλλικράτη».

3. Αρμοδιότητες

 

1. Ανάληψη από τους Δήμους των αρμοδιοτήτων που προκύπτουν εκ του ρόλου τους (πολιτική έκφραση/εκπροσώπηση, κοινωνική αλληλεγγύη, εξασφάλιση βασικών υποδομών, πολιτιστική αναπαραγωγή, αντιμετώπιση έκτακτων περιστάσεων, αναπτυξιακός σχεδιασμός).

2. Επιπλέον ανάληψη από τους Δήμους εκείνων των κρατικών αρμοδιοτήτων που αφορούν την καθημερινότητα των πολιτών και αποσκοπούν στην καλύτερη δυνατή εξυπηρέτησή τους.

3. Αποφασιστικός διαχωρισμός αρμοδιότητας μεταξύ Κεντρικής Διοίκησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με βάση τον κύκλο των δημόσιων πολιτικών.

4. Οι ΟΤΑ αναλαμβάνουν στο χωρικό τους επίπεδο, αφενός την υλοποίηση των εθνικών δημόσιων πολιτικών, στα πλαίσια του δημοκρατικού προγραμματισμού, και αφετέρου την ανάπτυξη (σχεδιασμό, υλοποίηση και έλεγχο) τοπικών δημόσιων πολιτικών.

4. Σύστημα Διακυβέρνησης των ΟΤΑ α’ βαθμού

 

1. Απλοποίηση του Συστήματος Διακυβέρνησης των Δήμων, με τρία βασικά όργανα :

– Δημοτικό Συμβούλιο : εκλέγεται με αναλογικό τρόπο (βλ. παραπάνω) και αποτελεί το όργανο λήψης των αποφάσεων στρατηγικού χαρακτήρα,

– Δημοτική Επιτροπή Διοίκησης : εκλέγεται από το σύνολο του Δημοτικού Συμβουλίου και αποτελεί όργανο λήψης των αποφάσεων επιχειρησιακού επιπέδου,

– Δήμαρχος : εκλέγεται άμεσα (βλ. παραπάνω) και αποτελεί τον προϊστάμενο του διοικητικού μηχανισμού του Δήμου.

2. Παράλληλα, λειτουργία Οικονομικής Επιτροπής, αντίστοιχης με τη σημερινή.

3. Δυνατότητα κάθε Δημοτικού Συμβουλίου να συγκροτεί άλλα όργανα (επιτροπές κ.λπ.), ανάλογα με τις ανάγκες του.

4. Σαφής οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων και ευθυνών μεταξύ των αιρετών συμβούλων και των επαγγελματιών/υπαλλήλων του Δήμου και επίβλεψη της εφαρμογής της συγκεκριμένης αρχής από ένα Υπηρεσιακό Συμβούλιο σε επίπεδο Περιφέρειας.

5. Κατάργηση του μέτρου της διαθεσιμότητας/των απολύσεων εργαζομένων στους ΟΤΑ.

6. Λειτουργία των ΟΤΑ με όρους στρατηγικής διοίκησης – Μακροπρόθεσμα και επιχειρησιακά προγράμματα, στοχοθεσία-μετρήσεις, λογοδοσία.

7. Κατάργηση του Παρατηρητηρίου Οικονομικής Αυτοτέλειας των ΟΤΑ.

8. Υποχρεωτική λειτουργία και αναβάθμιση των οργάνων, θεσμών και μηχανισμών συμμετοχής των πολιτών και δέσμευση των Δημοτικών Αρχών από τις αποφάσεις τους (βλ. αναλυτικά παρακάτω).

9. Αναδιάρθρωση και απλοποίηση των μηχανισμών εποπτείας επί των ΟΤΑ – Διασφάλιση ότι πραγματοποιείται αυστηρά και μόνο έλεγχος νομιμότητας και όχι σκοπιμότητας (όπως συχνά συμβαίνει με τους ελέγχους των Γ.Γ. των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου) – Θέσπιση διαδικασιών εσωτερικού ελέγχου.

5. Μέτρα για την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών

1. Καθιέρωση θεσμών και η προώθηση νέων πρακτικών μέσω των οποίων οι πολίτες θα βιώσουν άμεσα την δημοκρατία.

2. Θέσπιση άμεσων μηχανισμών παρέμβασης των πολιτών στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους.

3. Οι αστικές – τοπικές πολιτικές (κοινωνικές, οικονομικές, πολεοδομικές, περιβαλλοντικές, πολιτιστικές, κλπ) να αποφασίζονται και να εφαρμόζονται με τη μέγιστη δυνατή συμμετοχή του πληθυσμού.

4. Επιδίωξη με κάθε πρόσφορο τρόπο της πλήρους ενημέρωσης και της συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες.

5. Υποχρεωτικότητα (κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις) των αποφάσεων των συμμετοχικών θεσμών για τη Δημοτική Αρχή – Υποχρεωτική σε ορισμένες κατηγορίες θεμάτων για την τοπική Αρχή η προσφυγή στην ετυμηγορία των πολιτών – Ασφαλιστικές δικλίδες για τον έλεγχο από τους πολίτες σε περίπτωση που δεν υλοποιηθούν οι αποφάσεις τους.

6. Σύστημα εποπτείας του συνολικού προγραμματισμού της Δημοτικής Αρχής ώστε αποφάσεις και σχεδιασμοί να διορθώνονται στην πορεία και παραλείψεις να αναπληρώνονται στο ίδιο διάστημα.

7. Διαμόρφωση/θεσμοθέτηση των εξής σχημάτων συμμετοχής (ενδεικτικά) :

• Συνέλευση γειτονιάς με συμμετοχή των κατοίκων :

• Οι αποφάσεις της είναι δεσμευτικές εφ’ όσον συμμετέχει το 20% των πολιτών

• Τη Συνέλευση μπορεί να προκαλέσει η Τοπική Αρχή ή το 10% των πολιτών με συλλογή υπογραφών

• Προγραμματισμός – ετήσιος Προϋπολογισμός & Τεχνικό Πρόγραμμα :

• Διαμόρφωση πρότασης μέσα από συνελεύσεις, με προηγούμενη πλήρη ενημέρωση πάνω στην πρόταση της Τοπικής Αρχής

• Η απόφαση είναι δεσμευτική εφ’ όσον συμμετέχει το 20% των πολιτών

• Καθορισμός παράλληλα προτεραιοτήτων υλοποίησης του σχεδιασμού

• Έλεγχος κατά τη διάρκεια του έτους

• Δημοψηφίσματα με κάλπη – ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα :

• Υποχρεωτικά για θέματα όπως: εντάξεις στο σχέδιο πόλης, μεγάλες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, έργα που αλλάζουν τη μορφή και τους ρυθμούς της πόλης

• Προαιρετικά για κάθε θέμα που θα κριθεί σοβαρό από την Τοπική Αρχή ή το 1/10 των πολιτών

• Αξιολόγηση όλων των δημόσιων υπηρεσιών που λειτουργούν στο Δήμο από τους πολίτες :

• Δημοτικές Υπηρεσίες, εκπαίδευση, αστυνομικές αρχές, υγειονομικές αρχές, εφορίες, ασφαλιστικοί οργανισμοί)

• Η αξιολόγηση των πολιτών θα είναι μέρος της συνολικής αξιολόγησης όλων των δημοσίων υπαλλήλων

• Έλεγχος και αξιολόγηση όλων των ανταποδοτικών υπηρεσιών των Δήμων

• Στήριξη δημιουργίας συλλογικών σχημάτων αλληλεγγύης

8. Απαραίτητη προϋπόθεση για ευρεία συμμετοχή είναι η πλήρης ενημέρωση των πολιτών όχι μόνο για τα πεπραγμένα της Τοπικής Αρχής (ετήσιος απολογισμός ή δημοσίευση των ήδη ειλημμένων αποφάσεων) αλλά κυρίως για τους σχεδιασμούς πάνω σε κάθε τοπικό ή οικονομικό θέμα.

9. Καθορισμός των όρων συμμετοχής, του κρίσιμου ποσοστού συμμετοχής ώστε οι αποφάσεις να είναι υποχρεωτικές για κάθε Αρχή, των θεμάτων για τα οποία είναι υποχρεωτική η προσφυγή στην ετυμηγορία των πολιτών, καθώς και των μηχανισμών ελέγχου στις περιπτώσεις καταστρατήγησης των λαϊκών αποφάσεων.

6. Διαχείριση απορριμάτων

Στη διαχείριση των απορριμμάτων προτείνουμε ένα μοντέλο διαχείρισης σύγχρονο και φιλικό στο περιβάλλον, εφαρμογή του κύκλου (διαχωρισμός στην πηγή, ανάκτηση υλικών, ανακύκλωση, κομποστοποίση, αξιοποίηση, ταφή υπολειμμάτων)με άξονες προτεραιότητας την αποκέντρωση των δραστηριοτήτων, τη, μικρή κλίμακα, την ενθάρρυνση της κοινωνικής συμμετοχής, την αξιοποίηση του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού και την διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα στη διαχείριση των απορριμμάτων, με παρεμβάσεις άμεσης προτεραιότητας τόσο στο νομοθετικό, όσο και στο διοικητικό επίπεδο διοίκησης. Οι παρεμβάσεις μας είναι έτοιμες και μελετημένες.