Γράφει: Δρ Μιχάλης Τσούνης
(Ιστορικός)
ΜΕΡΟΣ Α”
Eχουν κάποια ιστορική σημασία οι πρόσφατες κόντρες των ιεραρχών μας που διαβάζουμε στον ελληνόφωνο τύπο. Βγήκαν και ”τ’ άπλυτα στα φόρα”, γράφει το Π. Βήμα (έκδοση Σεπτ. 2003). Διαβάσαμε και την αναφορά – διαμαρτυρία του Αρχιεπισκόπου κ. Στυλιανού προς το Οικ. Πατριαρχείο. Εκεί καταλογίζει σειρά αντικανονικών πράξεων και αμαρτιών εναντίον του ”πνευματικού τέκνου του” Επισκόπου Αριανζού κ. Ιωσήφ τον οποίο το Φανάρι διόρισε Μητροπολίτη Νέας ζηλανδίας. Ισως διαβάσουμε και άλλα κείμενα ”οδύνης και ντροπής” αν συνεχίζουν οι κόντρες. Και ακόμα κείμενα ”ηδονής” ή ”περί τας σεξουαλικάς ιδιορυθμίας του Α ή του Β” κατά τον υπαινιγμό της εν λόγω αναφοράς.
Ολα αυτά μπορεί να μας προσφέρουν μια κάποια ελαφρά ανακούφιση από την καθημερινότητα αλλά δε βοηθούνε στην κατανόηση των πραγματικών λόγων των καυγάδων και αλληλοκατηγοριών.
Στη σειρά αυτών των άρθρων θα υποστηρίξουμε ότι πρόκειται για βασικές διαφορές στην αναδιοργάνωση της Εκκλησίας που επιδιώκει το Οικ. Πατριαρχείο. Με τη νέα αυτή πολιτική, η οποία εφαρμόζεται στην Αμερική τουλάχιστον από το 1995 και μετά, η Εκκλησία θα αποτελείται από Μητροπόλεις παρά Αρχιεπισκοπές. Ο Αρχιεπίσκοπος θα διατηρεί τον τίτλο αλλά όχι την αποτελεσματική εξουσία η οποία θα μεταφερθεί στην Μητρόπολη. Ο Μητροπολίτης, σύμφωνα με τη νέα πολιτική, θα διενεργεί κληρικολαϊκά συνέδρια και συνόδους, θα διορίζει συμβούλια, θα καθορίζει προγράμματα και θα διανέμει θέσεις, προνόμια, μετάλλια, βραβεία και τιμές στους πιστούς. Και αυτοί οι Μητροπολίτες θα είναι υπόλογοι στο Οικ. Πατριαρχείο που τους διορίζει.
Ο διορισμός του Ιωσήφ ως Μητροπολίτης Νέας Ζηλανδίας δεν είναι καθόλου τυχαίο γεγονός αν και οι περιστάσεις του διορισμού είναι κάπως ιδιόρυθμες. Υπονομεύεται σοβαρά η απόλυτη εξουσία που εξασκούσε για 28 χρόνια ο κ. Στυλιανός, να ερμηνεύει ιερούς κανόνες και να διορίζει και να απολύει κατά βούληση επισκόπους, κληρικούς και λαϊκούς από το ορθόδοξο βασίλειό του στους Αντίποδες. Κατανοητή εκείνη η μελοδραματική του κραυγή σε πρώτη σελίδα ομογενειακής εφημερίδας (Ν.Κ. 18/8/03) ”Δολοφονική ενέργεια εναντίον μου”.
Κραυγές ακούμε και από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος καθώς ο Οικ. Πατριάρχης Βαρθολομαίος διεκδικεί περισσότερες μητροπόλεις στον ελλαδικό χώρο.
Στην αναδιοργάνωση της Εκκλησίας μερικοί ιεράρχες χάνουν και άλλοι κερδίζουν. Στην Αμερική έχασε, όπως γνωρίζουμε ο Σπυρίδων αλλά κέρδισε ο Δημήτριος και μερικοί Μητροπολίτες με τους οποίους είναι υποχρεωμένος να συνεργάζεται.
Οι ιεράρχες, ωστόσο, συμφωνούν σε ένα σημαντικό θέμα. Και τούτο είναι ότι οι οργανισμοί βάσης της Εκκλησίας – είτε Αρχιεπισκοπής είτε Μητρόπολης – δεν πρέπει να είναι οι δημοκρατικές Ελληνικές Ορθόδοξες Κοινότητες αλλά θρη-σκευτικοί οργανισμοί που συνήθως τιτλοφορούνται ενορίες ή ενορίες – κοινότητες και τις οποίες μπορούν να ελέγχουν μέσω πιστών ιερέων. Και είναι γεγονός ότι ο Αρχιεπίσκοπος Στυλιανός στα 28 χρόνια ποιμαντορίας του έκανε ότι μπορούσε προς το σκοπό αυτό. Προετοίμασε ακόμη το έδαφος για μητροπόλεις με το θεσμό της ”ενωσης ενοριών κοινοτήτων” σε κάθε Πολιτεία.
Δεν πέτυχε να ενοριοποιήσει όλες τις κοινότητες που υπάγονται πνευματικά στην Αρχιεπισκοπή. Αν και το θέμα αυτό χρειάζεται έρευνα, φαίνεται ότι λειτουργούν κανονικά αρκετές κοινότητες, όπως της Μελβούρνης, Βρισβάνης, Πέρθης, Καμπέρας και Ντάργουιν με εκλεγμένα συμβούλια και με θρησκευτική και κοσμική δράση. Υπάρχουν όμως μπόλικοι οργανισμοί για να βασιστούν οι μητροπόλεις μεταξύ των 135 ενοριών ή ενοριών-κοινοτήτων που καταγράφονται στα ημερολόγια της Αρχιεπικοπής.
Παραδοσιακά οι Ελληνες μετανάστες στην Αμερική και Αυστραλία τουλάχιστον κινήθηκαν από το τέλος του 19ου αιώνα και μετα, να δημιουργήσουν τον εθνοθρησκευτικό κοινωνικό θεσμό, γνωστός ως Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα. Πολύ λογικά σκευτήκανε αυτοί οι απόδημοι. Θέλανε να μεταφυτέψουνε στην ξενητιά το ελληνικό έθνος-κράτος που αφήσανε πίσω, για να τους εκπροσωπεί, να χτίζει ναούς και σχολεία και να φροντίζει για άλλες ανάγκες του απόδημου Ελληνισμού. Αυτοί οι οργανισμοί παίξανε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση και στήριξη της Εκκλησίας πριν εφαρμοστεί το ενοριακό σύστημα από το Οικ. Πατριαρχείο, πρώτα στην Αμερική το 1931 και μετά στην Αυστραλία το 1959.
Στην Αμερική η ενοριοποίηση έγινε κάτω από σχετικά ομαλές συνθήκες. Οικοδομήθηκε η ιεραρχική Εκκλησία υπό τον Αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα (που διορίστηκε και Οικ. Πατριάρχης μετα τον πόλεμο) με κληρικολαϊκά συνέδρια και συμβούλια, βοηθούς επισκόπους κλπ (για λεπτομέριες βλέπε τη μελέτη του ιστορικού Theodore Salutos ”Greeks in the United States”, 1964 σελ. 295-308).
Να σημειώσουμε επίσης ότι ο όρος ”Ελληνική Κοινότητα” ούτε καν αναφέρεται στο σημερινό Σύνταγμα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής! Ούτε γίνεται λόγος για ελληνικές κοινότητες από τους σχολιαστές του μητροπολιτικού συστήματος, όπως ο G. Gilson (Athens News 31/1/03) και E. Chriss. Και οι δυο προβληματίζονται με την έλλειψη κληρικών και λαϊκών σε συνέδρια και συνόδους των μητροπόλεων και το ”βέτο” σε κρίσιμα ζητήματα που διατηρεί το Οικ. Πατριαρχείο σύμφωνα με τα άρθρα 4, 11 και 25 του Συντάγματος.
Στην Αυστραλία, όπως γνωρίζουμε, η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική από αυτή στην Αμερική όταν ο Αρχιεπίσκοπος Ιεζεκιήλ ήρθε το 1959 και κάπως ξαφνικά και αυθαίρετα άρχισε να εφαρμόζει το τότε ”σύστημα Αμερικής”. Σε γενικές γραμμές η κατάσταση είχε ως εξής:
* ήταν η περίοδος της μαζικής μετανάστευσης – ο ελληνοαυστραλιανός πληθυσμός αυξήθηκε από 25,000 περίπου το 1950 σε κάπου 300,000 το 1975.
* το 1959 λειτουργούσαν 15 δημοκρατικές κοινότητες, όλες μέλη της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ορθ. Κοινοτήτων (1958-) με πλούσια θρησκευτική, εκπαιδευτική και κοσμική δράση – ιδιαίτερα στη Μελβούρνη, Σύδνεϋ και Αδελαΐδα όπου τελικά εγκαταστάθηκαν το 90% των μεταναστών εργατών – και συνεργάζονταν με το Μητροπολίτη Θεοφύλακτο (1947-58).
* ήταν και η περίοδος του ψυχρού πολέμου, του μετεμφυλιακού κλίματος και αντικομμουνιστικής υστερίας – κάτι που χρησιμοποίησε στο έπακρο ο Αρχιεπίσκοπος Ιεζεκιήλ εναντίον των αντιπάλων του για να εφαρμόσει την πολιτική του που δεν ήταν μόνο εκκλησιαστική ή θρησκευτική.
* και ήταν, τέλος, περίοδος σκληρών αγώνων του ελληνικού λαού γενικά για ανεξαρτησία, δημοκρατία, ελευθερία και ανθρώπινα δικαιώματα – και βέβαια τα πάμπολλα δικαιώματα των μεταναστών εργατών που στήριζαν όσο μπορούσαν οι δημοκρατικές κοινότητες.
Ο Αρχιεπίσκοπος Ιεζεκιήλ πέτυχε το σκοπό του, οικοδόμησε την εκκλησία του περίπου όπως γνωρίζουμε την Αρχιεπισκοπή σήμερα με τις δικές του κοινότητες – ενορίες, η καθεμιά με το ναό της και πλαισιωμένες με στελέχη από τη Δεξιά ή συντηρητική κυρίως παράταξη.
Μόνο που η πολιτική του δίχασε την ομογένεια, όχι μόνο εκκλησιαστικά αλλά και πολιτικά. Ο ίδιος δε δίσταζε να εξυμνεί το χουντικό καθεστώς της ”Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών”. Γι’ αυτό αναχώρησε ευθύς μετά την πτώση της χούντας τον Ιούλιο, 1974, για να καταλήξει μητροπολίτης (κάποιας) Πισιδίας και μετά στο Αγιο Ορος.
Θα δούμε και άλλες επιπτώσεις αυτής της αντικοινοτικής πολιτικής και το ρόλο άλλων ιεραρχών σε επόμενα άρθρα. Θα βασιστούμε όσο μπορούμε στο άφθονο υλικό που υπάρχει τώρα όπως στον ελληνόφωνο τύπο της εποχής που αναφερόμαστε.
Η παραπάνω αναδημοσίευση είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής για τον Ικαριώτη ιστορικό Μιχάλη Τσούνη που μας άφησε σήμερα εκεί στην μακρινή Αυστραλία.Τα γραφόμενα του κ.Μιχάλη καθώς και τα λόγια του θα μας θυμίζουν πάντα το λαμπρό του πνεύμα.
Ικαριακή Ραδιοφωνία 92,8fm – ikariaki.gr
