Του Κοσμά Κέφαλου στην efsyn.gr
Από τον παπά που έδειρε τον δεσπότη στις αρχές του 1900 και τον Τούρκο διοικητή που έλεγε «εκκλησιές κάνετε, σχολεία μην κάνετε!», στον διαδραστικό πολιτιστικό διάλογο «Art Ikaria 2025» του Atheras Project!
Τα θεμέλια μιας εκκλησιάς που δεν χτίστηκε ποτέ, δίπλα στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Κηρύκου, με ιστορίες και θρύλους να μπλέκονται με καταγεγραμμένα γεγονότα, γοητεύουν και εξάπτουν τη φαντασία. Κυρίως των παιδιών, τα οποία αντίκρυζαν το χώρο με δέος, αλλά και τον αξιοποιούσαν για το παιχνίδι τους.
Ο ιστορικός Ιωάννης Τσαρνάς (1904-1999) σε νοσταλγική παρουσίαση με τίτλο «Τα παιδικά μας» (ΙΚΑΡΙΑΚΑ, τεύχος 3, 1971) αναφέρεται στο παιχνίδι, «ύστερα από το σχολειό, το καταθλιπτικό από τη βέργα του αυστηρού δασκάλου», σε εκείνον τον χώρο. «Στην ξενοιασιά του παιχνιδιού γυμνάζαμε το σώμα, οξύναμε το μυαλό, δυναμώναμε το χαρακτήρα μας (θέλει το παιχνίδι σβελτάδα και καπαρσιτέ) και ξεχνούσαμε τη φτώχια μας. Από το παιχνίδι παίρναμε τη μοναδική χαρά μας».
Η γενιά η δική μου, η γενιά των παιδιών μας και των εγγονών μας, λίγα πράγματα γνωρίζει γι΄ αυτήν τη μισοτελειωμένη εκκλησία. Το βέβαιο είναι ότι άρχισε να χτίζεται το 1902 και σταμάτησε το 1914 (Θεμιστοκλής Θ. Κατσαρός, ΙΚΑΡΙΑΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ, Εταιρείας Ικαριακών Μελετών, 2006).
Διένεξη ιερέων
Υπάρχει η φήμη πως «δύο ιερείς της περιοχής του Αγίου Κηρύκου Ικαρίας είχαν μία πολύ μεγάλη διένεξη μεταξύ τους, καθώς αμφότεροι τύγχαναν εγωκεντρικοί και μισαλλόδοξοι. Όμως με αυτή την νοοτροπία συμπαρέσυραν τους θρησκόληπτους ενορίτες τους σε μία άνευ προηγουμένου ανόητη αντιπαράθεση, εις το όνομα του Θεού βεβαίως, βεβαίως… Τους έπεισαν να οικοδομήσουν -με δικά τους χρήματα- δύο μεγαλόπρεπους και επιβλητικούς ναούς, προκειμένου να αποτελέσουν την μελλοντική καθεδρική μητροπολιτική εκκλησία του νησιού. (Μέχρι τότε την θέση αυτή κρατούσε ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, που βρίσκουμε ακόμη και σήμερα μέσα στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης.) Για την ανοικοδόμηση των δύο νέων μεγαλόπρεπων ναών σπαταλήθηκαν πάρα πολλά χρήματα και μάλιστα …εις διπλούν, πράγμα επιεικώς επιπόλαιο, αν αναλογιστούμε την φτώχια, που κατά γενική ομολογία χαρακτήριζε την οικονομική κατάσταση των Ικαρίων της εποχής εκείνης» (ανάρτησή του Δημήτρη Λεσέ).
Η αλειτούργητη, εδώ και 111 χρόνια, εκκλησία στον Άγιο Κήρυκο | (φωτ. Δ. Λεσσέ)
Τη διένεξη για το πού θα γίνει ο νέος Ναός υποδαυλίζουν τα δύο κόμματα, των Κρατσάτων και των Μπαφιλάτων – Μαλαχιάδων. Το θέμα έρχεται να εξετάσει ο Τούρκος διοικητής της Καλύμνου, ο οποίος αποφασίζει να χτιστεί η πάνω εκκλησία, ο σημερινός Ιερός Ναός Αγίου Κηρύκου. Όπως λέει, «εκκλησιές κάνετε, σχολεία μην κάνετε!» (Ιωάννη Τσαρνά, ΙΚΑΡΙΑΚΑ, τεύχος 17, 1980).
Πολλά στοιχεία έχω αντλήσει από επίσκεψη στα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Τμήμα Γ.Α.Κ. Ικαρίας, με υλικό υποδειγματικά τακτοποιημένο από την Αγγελική Κονταξοπούλου.
Ο δεσπότης που έδερνε και… τις έτρωγε
Ο Στράτος Λακιός, διευθυντής του Λυκείου Αγίου Κηρύκου, έχει γίνει αποδέκτης αφηγήσεων, το 1979, δύο συγγενών του, της εκατοντάχρονης Μαρίας Οικονόμου, εγγονής του παπά Ζαχαριά Οικονόμου και της κόρης της Φιλιώς Στυλιανουδάκη (σχετικό βίντεο: https://www.facebook.com/stratos.lakios.3).
Σύμφωνα με την αφήγηση, ο τότε μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας ήρθε στον Άγιο Κήρυκο για να εισπράξει τα έσοδα των εκκλησιών: «μαζεύτηκαν όλοι οι παπάδες της Ικαριάς για να του παραδώσουν τα γρόσια, σε σακούλες».
Κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, ένας ηλικιωμένος ιερέας αντί να πει «της αρχιεροσύνης σου», είπε «της αρχιεροσύνης μου». Ο ευέξαπτος δεσπότης τον χαστουκίζει ενώπιον του εκκλησιάσματος. Ο παπά Ζαχαριάς αντιδρά και, μετά από φραστικό διαπληκτισμό «αρπάζει το δεσπότη και τον αρχινά στο ξύλο».
Το αποτέλεσμα ήταν να τεθεί σε αργία και να φυλακιστεί.
Παπά Ζαχαριάς Μαύρος – Οικονόμου
| (αρχείο Στρ. Λακιού)
Ο γιος του παπά Ζαχαριά, ο Κωνσταντής, επισκέπτεται τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Ο παπάς αποφυλακίζεται, αλλά δεν αίρεται η αργία. Το επίθετο του παπά Ζαχαριά ήταν Μαύρος (από εκεί και το όνομα του χωριού «Μαυράτο»), αλλά το άλλαξε όταν έλαβε τον εκκλησιαστικό τίτλο του Οικονόμου.
Κάποια φορά ο δεσπότης που, από όσα γνωρίζουμε, έμεινε ατιμώρητος για το χαστούκι στον ηλικιωμένο ιερέα, ξεκίνησε περιοδεία. Εκείνος πάνω σε μουλάρι και πίσω οι παπάδες με τα πόδια. Προηγείτο ένας συνοδός που έκοβε κλαδιά δέντρων «όπου ήμπλεκε το καλυμμαύκι του δεσπότη».
Όταν έφτασε στο Μαυράτο, ο Κωνσταντής αρνήθηκε να κόψουν κλαδιά από τα δικά του δέντρα και, επιπλέον, σταματάει την πομπή. Έβγαλε το ζωνάρι του, το φόρεσε σαν πετραχήλι και αφόρισε τρεις φορές τον δεσπότη. Εκείνος ταράχτηκε, επέστρεψε άπραγος και έδωσε άφεση στον παπά Ζαχαριά.
Τα παιδιά του παπά Ζαχαριά αποφασίζουν να χτίσουν εκκλησιά, «των Κονομάτων», όπως την ξέρουν οι ντόπιοι, για να λειτουργεί ο πατέρας τους. Κατά τη διάρκεια της οικοδόμησης ο παπάς απεβίωσε, οπότε η εκκλησιά παρέμεινε στην κατάσταση που είναι έως τώρα.
Αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων χώρων
«Η ανάδειξη ιστορικών κτιρίων με πλούσια αρχιτεκτονική αξία που αποτελούν σημαντική πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας και η χρήση/επανάχρηση εγκαταλελειμμένων χώρων για πολιτιστικές δράσεις και δρώμενα που τους δίνουν ξανά ζωή και ταυτόχρονα προσφέρουν στο κοινό του νησιού, ντόπιους και επισκέπτες, τη δυνατότητα γνωριμίας και επίσκεψής τους, είναι για εμάς ένα στοίχημα και μια δέσμευση για τις δράσεις του άμεσου μέλλοντος». Η ανακοίνωση της ομάδας Atheras Project περιγράφει ανάγλυφα το σκεπτικό της επιλογής του χώρου για πολιτιστικές δράσεις, αλλά και προϊδεάζει για ανάλογες εκδηλώσεις στο μέλλον!
Στις 13 Αυγούστου 2025 στη μισοτελειωμένη εκκλησιά, που δεν ακούστηκαν ποτέ ψαλμωδίες, μεγάλος αριθμός ντόπιων και επισκεπτών απόλαυσε μουσική παράσταση με τον Ικάριο μουσικό και καθηγητή μουσικής Ορέστη Χατζηνάκη, ο οποίος παρουσίασε συνθέσεις του ζωντανά, στα πλαίσια των παράλληλων δράσεων του «Art Ikaria 2025». Μαζί του η Ειρήνη Αρβανίτη με κομμάτια για φωνή και κιθάρα, σε δικές της συνθέσεις. Ο εξαιρετικός φωτισμός, από τον τεχνικό ήχου και εικόνας Παντελή Κούβαρη, ανέδειξε τον χώρο και συνέβαλε στο μείγμα οπτικής και ακουστικής απόλαυσης!
Τις επόμενες μέρες έγιναν, στον ίδιο χώρο, εικαστικές παρεμβάσεις/εκθέσεις «οι άλλοι μου, εγώ», που επιμελήθηκε ο Ιωάννης Τζανετέας. Οι εκδηλώσεις «Art Ikaria 2025» οργανώθηκαν από 11 Αυγούστου έως 6 Σεπτεμβρίου στον Άγιο Κήρυκο, τον Μαγγανίτη, τον Άγιο Δημήτριο Ραχών, τον Αρμενιστή, το Να, τον Εύδηλο, το Περδίκι (στο παλιό δημοτικό) και τα Θέρμα.
Ανοιχτό εργαστήριο σχεδίου με την χρήση camera obscura
| (Art Ikaria 2025)
Συμπεριέλαβαν ομαδικές εκθέσεις Ζωγραφικής, Γλυπτικής, Instalation, Φωτογραφίας, Video Art, Ψηφιδωτού, με επιμελητές τη Μαρία Μακέλη και τον Ιωάννη Τζανετέα, καθώς επίσης παρουσίαση των βιβλίων «Μεικτή Πραγματικότητα» του Νίκου Τράντα και «Από το φως του Αιγαίου στους βόρειους ουρανούς» της Birgit Urban, με έκθεση και ξενάγηση στα έργα του Νίκου Ίκαρη, με τη συμβολή της Νικολέτας Γεωργακοπούλου, της Σελίνας Καστανιά και της Αλεξίας Γαγλία. Οργανώθηκε επίσης ανοιχτό εργαστήριο σχεδίου με την χρήση camera obscura από τον εικαστικό Πέτρο Αθανασίου, καθώς και άλλες παράλληλες δράσεις.
Ξενάγηση σε έργα του Νίκου Ίκαρη | (Art Ikaria 2025)
Συμμετείχαν οι καλλιτέχνες: Πέτρος Αθανασίου, Μυρτώ Αξαρλή, Ανδρέας Βάης, Αλέξανδρος Βούτσας, Αλεξία Γαγλία, Νικόλαος Γιαννούλης, Δήμητρα Γούναρη, Μυρτώ Γρηγορίου, Αλέξανδρος Imbrahim, Ρούντη Ζαχαρία, Βασιλική Καλογερή, Τάκης Καλδής, Άλκης Κανελλόπουλος, Σταύρος Καρνάκης, Βασίλης Καρβούνης, Εύα Κατσαϊτη, Ισμήνη Κορωνίδη, Κωνσταντίνος Κοτορένης, Μαρία Κουμιανού, Γιώργος Κίλπασης, Luis Maly, Μαρίνα Μαρκαντώνη, Παναγιώτης Μαΐδης, Ματίνα Μαυρονικόλα, Άννα Μελή, Wolf Mougianni, Ελεάννα Μπαλέση, Νίκος Νικόπουλος, Χάρης Παμφίλης, Βίκυ Περικλέους, Βάσω Πουρίδου, Γεωργία Μαρία Πολίτη, Γεωργία Πονηράκου, Ένη Σεμίνη, Χριστίνα Σγουρομύτη, Βασιλική Σπανού, Jef Soan, Ηρακλής Λίνος Τέσκος, Ναυσικά Τζανουλίνου, Ιωάννης Τζανετέας, Πέτρος Τατσιόπουλος, Γιώργος Τσιμπίδης, Δήμητρα Φακάρου, Μάκης Φάρος, Γιώργος Φερέτος, Μάριος Φούρναρης, Θοδωρής Χαριζάκης, Σταματία Χατζηιωάννου, Γιούλα Χατζηγεωργίου, Hemia.
Οι συντονιστές Χάρης Παμφίλης και Ηρακλής Λίνος Τέσκος, καθώς και όλοι οι καλλιτέχνες και οι διοργανωτές ανανέωσαν το ραντεβού στην Ικαρία για το 2026!
