Ένας πραγματικά νέος Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΕΣΔΑ) με σεβασμό σε οικολογικές αρχές
Με δημόσιο χαρακτήρα και κοινωνική ενεργοποίηση, στην προοπτική μιας κοινωνίας Μηδενικών Αποβλήτων
Οι Οικολόγοι Πράσινοι χαιρετίζουν τον νέο Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΕΣΔΑ) που έδωσε χθες σε διαβούλευση το ΥΠΑΠΕΝ, ο οποίος ενσωματώνει βασικές προτάσεις της Πολιτικής Οικολογίας και του οικολογικού κινήματος.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι συμμετείχαν στη διαδικασία αναθεώρησης του ΕΣΔΑ -σε συνεργασία με τις υπηρεσίες του ΥΠΑΠΕΝ και του Υπουργείου Εσωτερικών αλλά τα αρμόδια τμήματα του ΣΥΡΙΖΑ. Μέσα από μια δημιουργική διαδικασία διαλόγου και σύνθεσης, ο ΕΣΔΑ που παρέδωσε η απελθούσα Κυβέρνηση αξιολογήθηκε με βάση τις αρχές για έμφαση στην πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, διαλογή στην πηγή και κομποστοποίηση, τις αποκεντρωμένες μονάδες μικρής κλίμακας και κόστους, τη δημόσια διαχείριση αλλά και την κοινωνική ενεργοποίηση και συμμετοχή. Με συναίσθηση επίσης ότι πρέπει να δοθούν άμεσες λύσεις σε προβλήματα και ο χρόνος είναι ασφυκτικός, αλλά ότι έχουμε παράλληλα χρέος να προχωρήσουμε χωρίς ταλαντεύσεις σε ένα νέο μοντέλο διαχείρισης απορριμμάτων, στην προοπτική μιας Κοινωνίας Μηδενικών Αποβλήτων.
Με βάση και τα αποτελέσματα της δημόσιας διαβούλευσης που άνοιξε, οι Οικολόγοι Πράσινοι δηλώνουν τη δέσμευσή τους να συμβάλλουν στο να τεθούν σε εφαρμογή οι προβλέψεις του νέου Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΕΣΔΑ), μέσα από συνεργασία με το ΥΠΑΠΕΝ και τον Υπουργό Γιάννη Τσιρώνη, μέσα από τους εκλεγμένους μας στην Αυτοδιοίκηση, αλλά και στο πλάι περιβαλλοντικών οργανώσεων και συλλογικοτήτων της κοινωνίας των πολιτών.
Η Εκτελεστική Γραμματεία των ΟΠ
Ακολουθεί αναλυτικότερη τοποθέτησή μας σε σχέση με το νέο ΕΣΔΑ αλλά και το μέλλον της διαχείρισης των απορριμμάτων προς μια Κοινωνία Μηδενικών Αποβλήτων.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι υπενθυμίζουμε καταρχήν την κρίσιμη πραγματικότητα στην οποία έχει φθάσει το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων, μετά από δεκαετίες αποτυχημένων σχεδιασμών και εφαρμογής πολιτικών στον τομέα, αλλά και λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, η οποία χαρακτηρίζεται από τα εξής:
- Τα υψηλά ποσοστά ταφής και ανεξέλεγκτης διάθεσης των απορριμμάτων, τα υψηλά πρόστιμα για τους ενεργούς ΧΑΔΑ για τα οποία υπάρχει ανάγκη ανάσχεσης, τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης και τα ακόμη μικρότερα κομποστοποίησης οργανικών αποβλήτων αλλά και την κατά τόπους μετάθεση του προβλήματος στο μέλλον με τη χρήση δεματοποιητών
- Τους μεγάλους κινδύνους για τη δημόσια υγεία που εγκυμονεί η υφιστάμενη κατάσταση
- Τη σπατάλη και αδιαφάνεια των διατεθέντων μέχρι σήμερα σημαντικών εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων στον τομέα, αλλά και τις πελατειακές σχέσεις -διαφθορά που σχετίζονται με τη διαχείρισή τους
- Τη μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων λόγω της οικονομικής κρίσης
- Την αστοχία επίτευξης των ποσοτικών και ποιοτικών στόχων της εφαρμοζόμενης επίσημης διαλογής στην πηγή και ειδικότερα στον τομέα των συσκευασιών
- Την καθυστέρηση και αδράνεια στην αναθεώρηση των Περιφερειακών Σχεδιασμών
- Την πορεία και τους επαχθείς όρους των διαγωνισμών για μεγάλα περιφερειακά έργα διαχείρισης μέσω ΣΔΙΤ
- Την επείγουσα ανάγκη αξιοποίησης των κονδυλίων της νέας Προγραμματικής περιόδου 2014 -2020
- Τον περιορισμό των διαθέσιμων πόρων και την αφαίρεση των αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ για διαχείριση απορριμμάτων με βάση την αναθεώρηση του Δημοτικού Κώδικα
- Την επείγουσα ανάγκη για αξιοποίηση /διάχυση της υφιστάμενης εμπειρίας /καλών πρακτικών ώστε να δρομολογηθούν άμεσες λύσεις /διέξοδοι περιορισμού του κόστους
Η πρότασή μας βασίζεται σε ένα τρίπτυχο βασικών αξόνων:
- Στη φιλοσοφία της ιεράρχησης της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας , στις βασικές δηλαδή προβλέψεις του ν. 40242/2012 και της οδηγίας 2008/98/ΕΚ, που ήδη βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης προς πιο φιλόδοξους στόχους ανάκτησης.
- Στη διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα στη διαχείριση των απορριμμάτων, μέσα από τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων της πολιτείας και της αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού
- Στην παράλληλη ενεργοποίηση του τρίτου οικονομικού τομέα, της κοινωνικής οικονομίας, προκειμένου να εξασφαλιστεί και η απαραίτητη συμμετοχή των πολιτών αλλά και η εξασφάλιση συμπληρωματικών χρηματικών και μη πόρων πόρων, του λεγόμενου κοινωνικού κεφαλαίου, ως αντιστάθμισμα στην επιλογή της ιδιωτικοποίησης και της «επιχειρηματικότητας» μέσω ΣΔΙΤ
- Με βάση τους παραπάνω άξονες, η βασική μας κατεύθυνση σχεδιασμού με ορίζοντα το 2020 είναι η μετατόπιση του κέντρου βάρους του σχεδιασμού από τη μηχανική επεξεργασία των σύμμεικτων, την ταφή και την ενεργειακή αξιοποίηση σε:
– πρόληψη /μείωση με ενεργοποίηση και μελλοντική αναθεώρηση του σχεδιασμού (επίσης παραδοθέντος από την προηγούμενη κυβέρνηση)– προώθηση της διαλογής στην πηγή, της επανάχρησης και της κομποστοποίησης, έτσι ώστε η προδιαλογή των ανακυκλώσιμων – βιοαποβλήτων να εφαρμόζεται σε 50% τουλάχιστον του συνόλου των αστικών απορριμμάτων (ΑΣΑ)
– διασφάλιση της ιεράρχησης στις μεθόδους διαχείριση των αποβλήτων, έτσι ώστε η μετάβαση σε επόμενο στάδιο διαχείρισης να προϋποθέτει την εξάντληση των δυνατοτήτων των προηγουμένων σταδίων: ειδικότερα η ανάκτηση ενέργειας (όπως η καύση βιοαερίου από αναερόβια επεξεργασία προδιαλεγμένων οργανικών αποβλήτων) να αποτελεί συμπληρωματική μορφή διαχείρισης εφόσον έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια κάθε άλλου είδους ανάκτησης και η υγειονομική ταφή να έχει περιοριστεί σε λιγότερο από το 30% του συνόλου των ΑΣΑ
Στην κατεύθυνση αυτή παρεμβαίνουμε με αναλυτικότερες προτάσεις, με στόχο το 2020:
- Την ποιοτική και ποσοτική ενίσχυση της ανακύκλωσης, με εφαρμογή τουλάχιστον της χωριστής συλλογής τεσσάρων ρευμάτων αποβλήτων (χαρτί, γυαλί, μέταλλο και πλαστικό).
- Την προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης αλλά και την καθιέρωση της χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων με ειδικό «καφέ» κάδο και αξιοποίηση των πράσινων απορριμμάτων, ως πρωταρχικού βήματος του νέου συστήματος διαχείρισης. Ανάπτυξη κατά προτεραιότητα μικρής κλίμακας αποκεντρωμένων μονάδων ανάκτησης προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων προς παραγωγή άριστης ποιότητας αξιοποιήσιμου οργανικού λιπάσματος είτε εδαφοβελτιωτικού υλικό (με διαδημοτική συνεργασία και εμπλοκή των κατοίκων /μεγάλων παραγωγών).
- Την κατάργηση της επιλογής για απευθείας καύση των απορριμμάτων ή η καύση δευτερογενών προϊόντων (π.χ. SRF/RDF) από επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων.
- Την καθιέρωση υποχρέωσης από την πλευρά των Δήμων να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν τοπικά δημοτικά σχέδια αποκεντρωμένης διαχείρισης με έμφαση στη διαλογή στην πηγή και πρόβλεψη για ευρεία κοινωνική συμμετοχή, στο πλαίσιο των εθνικών και των περιφερειακών χωροταξικών σχεδιασμών (Συνοπτικός οδηγός για τη σύνταξη των τοπικών σχεδίων επισυνάπτεται σε παράρτημα). Παράλληλος προσδιορισμός όλων των απαραίτητων ρυθμίσεων που θα διασφαλίζουν τη δυνατότητα της ΤΑ να αναλαμβάνει το σύνολο των δραστηριοτήτων που απαιτούνται για την εφαρμογή ενός τοπικού σχεδίου αποκεντρωμένης διαχείρισης (θέματα προσλήψεων, διάθεσης ανακυκλώσιμων και χωροθέτησης ήπιων υποδομών διαχείρισης εντός του πολεοδομικού ιστού). Ειδική αντιμετώπιση της διαχείρισης των αποβλήτων των απομακρυσμένων, ορεινών και νησιωτικών περιοχών.
- Τη ριζική αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ με βάση την κατεύθυνση υπέρ της ανακύκλωσης και των ανώτερων μορφών διαχείρισης, την ιδιαίτερη έμφαση στη διαλογή στην πηγή και την ελαχιστοποίηση της επεξεργασίας συμμείκτων. Απαραίτητα στοιχεία της αναθεώρησης η ενσωμάτωση των τοπικών δημοτικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης αλλά και η επαναξιολόγηση των έργων με ΣΔΙΤ, ειδικά αυτών που αφορούν επεξεργασία συμμείκτων. Πρόβλεψη παράλληλης επεξεργασίας προδιαλεγμένων οργανικών.
- Βασικό εργαλείο των τοπικών αποκεντρωμένων σχεδίων προτείνεται να είναι η δημιουργία δικτύου Κέντρων Ανακύκλωσης και Εκπαίδευσης για τη Διαλογή στην Πηγή (ΚΑΕΔΙΣΠ), τουλάχιστον ένα ανά Δήμο με χωροταξικά και πληθυσμιακά κριτήρια (ενδεικτικό μέγεθος: ανά 10.000-20.000 κατοίκους). Τα ανακυκλώσιμα υλικά θα προσκομίζονται από πολίτες, επιχειρήσεις, κοινωφελείς οργανισμούς, σχολεία (με τη μέθοδο της σακούλας) ή από τον Δήμο, με στόχο την καλύτερη ποιότητα προδιαλεγόμενων υλικών, τη μείωση του λειτουργικού κόστους με παράλληλη παροχή κινήτρων για τους πολίτες. Τα ρεύματα διαλογής των αστικών απορριμμάτων στους χώρους αυτούς θα είναι τουλάχιστον εννέα. Τη λειτουργία των ΚΑΕΔΙΣΠ αναλαμβάνουν Δήμοι ή κοινωνικές επιχειρήσεις .
Τα ΚΑΕΔΙΣΠ θα πρέπει να στεγαστούν κυρίως σε ήδη υπάρχουσες κτιριακές εγκαταστάσεις ή ελεύθερους χώρους που ανήκουν στους Δήμους και μόνο στην περίπτωση που εξαντλούνται αυτές οι δυνατότητες να σχεδιάζονται νέες εγκαταστάσεις, με στόχο την ελαχιστοποίηση του κόστους. Πρότυπες μελέτες των κέντρων αυτών θα πρέπει να εκπονηθούν από τον ΕΟΑΝ, με στόχο να μειωθεί το κόστος περαιτέρω αλλά και να είναι δυνατή η προσαρμογή των μελετών στα δεδομένα του κάθε Δήμου από τις ίδιες τις Τεχνικές Υπηρεσίες των Δήμων.
Η λειτουργία των ΚΑΕΔΙΣΠ θα επεκταθεί προοδευτικά και στους τομείς της κομποστοποίησης αλλά και της επανάχρησης, δημιουργώντας πάνω από 2.000 θέσεις εργασίας έως το 2020 και κάνοντας ρεαλιστικούς του στόχους για μεγαλύτερα ποσοστά ανακύκλωσης /ανάκτησης. - Την παράλληλη ενεργοποίηση του τρίτου οικονομικού τομέα, της κοινωνικής οικονομίας, προκειμένου να εξασφαλιστεί και η απαραίτητη συμμετοχή των πολιτών αλλά και η εξασφάλιση συμπληρωματικών χρηματικών και μη πόρων πόρων, του λεγόμενου κοινωνικού κεφαλαίου. Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις ή άλλης μορφής Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί θα μπορούν να αναλαμβάνουν τη λειτουργία των Κέντρων Ανακύκλωσης και Εκπαίδευσης με Διαλογή στην Πηγή (ΚΕΑΔΙΣΠ) μέσα από προγραμματικές συμβάσεις, οι οποίες δεν θα έχουν κόστος για τους Δήμους αλλά αντίθετα αντισταθμιστικά οφέλη τόσο για τους πολίτες όσο και για το Δήμο. Για τη δημιουργία των κέντρων οι Δήμοι θα ενοικιάσουν (με συμβολικό τίμημα) χώρους ή δημοτικά ακίνητα μέσα από προγραμματικές συμβάσεις με τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις (όπου θα καθορίζονται και οι υπόλοιποι όροι συνεργασίας κατά περίπτωση). Για τη δυνατότητα απευθείας συνεργασίας των ΟΤΑ με τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις σε θέματα διαλογής στη πηγή (αλλά και γενικότερα στη διαχείριση των απορριμμάτων) θα πρέπει να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση.
Η σύσταση των Κοινωνικών Επιχειρήσεων θα προωθηθεί μέσα από πανελλαδική καμπάνια ευαισθητοποίησης αλλά και σε συνεργασία με τα υλοποιηθέντα ή υλοποιούμενα Τοπικά Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ενίσχυσης της Απασχόλησης.
Σημειώνεται εδώ ότι τα προγράμματα Κοινωνικής Οικονομίας διαθέτουν, από πόρους του ΕΣΠΑ μόνο στο Υπουργείο Εργασίας, 1 δις για την εκπαίδευση ανέργων και τη δημιουργία ΚΟΙΝΣΕΠ. Επιπλέον προβλέπονται πόροι του ΕΤΠΑ για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, δικαιούχοι των οποίων είναι και οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Η διαθεσιμότητα των πόρων επιταχύνει τη διαδικασία δημιουργίας και λειτουργίας των ΚΑΕΔΙΣΠ, δηλαδή συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων που θέτει ο ΕΣΔΑ και βοηθάει στην αποτροπή δημιουργίας νέων μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων μέσω ΣΔΙΤ. Αυτό δεν αποκλείει και τη συμμετοχή άλλων Συνεταιριστικών σχημάτων στη δημιουργία των ΚΑΕΔΙΣΠ.
Με τη δημιουργία των ΚΟΙΝΣΕΠ (σε συνεργασία των ΟΤΑ), όχι μόνο επιταχύνεται το σύστημα διαλογής στην πηγή αλλά δημιουργούνται μέχρι το 2020 τουλάχιστον 10.000 μόνιμες θέσεις εργασίας πανελλαδικά που δεν θα επιβαρύνουν τον Έλληνα φορολογούμενο. Η βιωσιμότητα των σχημάτων είναι εξασφαλισμένη μέσα από την πώληση των ανακυκλώσιμων προϊόντων και τη συνεργασία τους με τα υφιστάμενα Σχήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης. - Τον εξορθολογισμό του κόστους υπηρεσιών διαχείρισης αποβλήτων και προώθηση οικονομικά βιώσιμων και περιβαλλοντικά αποδεκτών επενδύσεων, με τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση πόρων από διαθέσιμη δημόσια χρηματοδότηση, κοινωνικό έλεγχο και με το ελάχιστο κόστος για τους πολίτες. Στόχος η αλλαγή της πολιτικής χρέωσης των δημοτικών τελών καθαριότητας με διαφορετικές χρεώσεις ανά ζώνη /χρήση αλλά και αντισταθμιστική μείωση για την ενθάρρυνση της μείωσης – συμμετοχή στη διαλογή στην πηγή. Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει αναπτυχθεί ένα μοντέλο κοστολόγησης τελών διαχείρισης απορριμμάτων προσαρμοσμένο στην ελληνική πραγματικότητα.
- Διασφάλιση της καλής λειτουργίας των υφιστάμενων ΧΥΤΑ, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της νομοθεσίας, ενίσχυση της κεντρικής παρακολούθησης, υποστήριξη των φορέων λειτουργίας και τους τεχνικού προσωπικού τους, συστηματικό έλεγχο και μετατροπή τους σε ΧΥΤΥ.
- Την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου των ΦοΔΣΑ (με βάση τον δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης) και του μεγέθους τους (στη βάση των γεωγραφικών/διαχειριστικών ενοτήτων εντός των οποίων θα αναπτύσσονται διαδημοτικές υποδομές (όπως ΧΥΤΥ, διαχείριση αδρανών κλπ)
- Την αναβάθμιση του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), με διεύρυνση αρμοδιοτήτων του σε θέματα πρόληψης και διαχείρισης βιοαποβλήτων, και με την ευθύνη εκπόνησης και υλοποίησης του εθνικού σχεδιασμού, συντονισμού των δράσεων διαχείρισης των αποβλήτων αλλά και τη διαχείριση του δημόσιου πόρου του τέλους ανακύκλωσης) ώστε να λειτουργεί ανταποδοτικά και να αποτελεί επενδυτικό κονδύλι για την ανάπτυξη των συστημάτων της νέας διαχείρισης αποβλήτων.
- Την ενίσχυση του κρατικού ελέγχου και της διαφάνειας στον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης (δημοσιοποίηση των επιχειρησιακών σχεδίων των ΣΕΔ και της οικονομικής τους διαχείρισης μέσω κρατικού λογιστικού συστήματος) και ενσωμάτωση των δράσεων και πόρων τους στο σύστημα διαλογής στην πηγή των ΟΤΑ Την ενθάρρυνση ίδρυσης νέων συλλογικών /κοινωνικών συστημάτων για την εναλλακτική διαχείριση για όλες τις κατηγορίες ειδικών αποβλήτων και από τους ΟΤΑ αλλά και κοινωνικές επιχειρήσεις.
- Τον καθορισμό συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος για τα ειδικά εθνικά σχέδια για τα επικίνδυνα απόβλητα και για τα επικίνδυνα απόβλητα υγειονομικών μονάδων και να γίνει εξειδίκευση δράσεων και υποδομών, που θα ενσωματωθούν στα, υπό αναθεώρηση, περιφερειακά σχέδια (ΠΕΣΔΑ). Επίσης να προβλεφθεί η δημιουργία των απαραίτητων υποδομών διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων, με πρωτοβουλία και σχεδιασμό από την πλευρά της πολιτείας ώστε να διασφαλιστεί αφενός η βέλτιστη περιβαλλοντική και κοινωνική πρακτική και αφετέρου η ασφαλής χρησιμοποίηση των αποβλήτων ως πόρων κατά την παραγωγική διαδικασία.
- Την υποστήριξη για την εφαρμογή στην πράξη της νομοθεσίας για την εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων εκσκαφών και κατεδαφίσεων, τα οποία αποτελούν σημαντικό τμήμα των απορριμμάτων ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές.
- Τη δημιουργία Κρατικού Κέντρου Ερευνών για την Ανακύκλωση, όπου νέοι επιστήμονες θα έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν πιλοτικά καινοτόμες ιδέες, με στόχο να επιλεχθούν αυτές οι οποίες μπορεί να προωθηθούν σε υλοποίηση. Μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των ανακυκλώσιμων προϊόντων εξάγονται ως πρώτη ύλη στο εξωτερικό και επιστρέφουν στην Ελλάδα ως τελικό προϊόν. Με την αύξηση της ποσότητας και της καθαρότητας των ανακυκλώσιμων προϊόντων λόγω του συστήματος διαλογής στην πηγή, μπορούν να δημιουργηθούν νέες μικρές βιοτεχνικές ή βιομηχανικές μονάδες περιφερειακά για την παραγωγή και διάθεση στην αγορά νέων προϊόντων.
