Συγκεντρωθήκαμε σήμερα για μα τιμήσουμε τα 100 χρόνια από την Ικαριακή επανάσταση του 1912 που οδήγησε στην απελευθέρωση της Ικαρίας από τον Τουρκικό ζυγό και την ενσωμάτωσή της στη συνέχεια με την Ελλάδα. Φυσικό είναι σε μια σύντομη ομιλία να μην είναι δυνατόν να περιγραφούν όλα εκείνα που διαδραματίστηκαν κατά την μακραίωνα δουλεία και που τελικά οδήγησαν στην εποποιία της επανάστασης. Θα ήθελα όμως να σταθώ σε μερικά κομβικά σημεία δηλωτικά της νοοτροπίας, της ευψυχίας, του θάρρους αλλά και της αλληλεγγύης του Ικαριακού λαού, αρετές χάρη στις οποίες επιβίωσε και που τον συνοδεύουν μέχρι σήμερα.
Η ιστορία μπλέκεται με τον θρύλο και μεταφέρεται ζωντανά από γενιά σε γενιά. « Ούλοι εμείς αφέντη » Ο Αγάς σκληρός – άπληστος , απομυζά και τα ελάχιστα, που διαθέτει το κάθε Ικαριώτικο νοικοκυριό. Έτσι η αγανάκτηση φουντώνει, η καταπίεση δεν υποφέρεται και κατά την μεταφορά του με φορείο τον γκρεμίζουν στο Κακό Καταβασίδι. Ο Σουλτάνος στέλνει τον στόλο να βρει και να τιμωρήσει τους ενόχους. Συγκεντρώνουν όλο τον κόσμο στην παραλία του Αγίου Κηρύκου, και όταν ο Στόλαρχος ρωτά «ποιος σκότωσε τον Αγά» μία είναι η απάντηση «Ούλοι εμείς αφέντη», και όταν επαναλήφθηκε η ερώτηση, όλοι αυτοί, οι απλοί άνθρωποι, οι άνθρωποι του μόχθου, χωρίς δισταγμό την ίδια απάντηση έδωσαν.
Η παράδοση λέει ότι ο Ναύαρχος κατάπληκτος, ίσως και με θαυμασμό, για την αποκοτιά τους, αποχώρησε χωρίς να πειράξει κανέναν. Όμως τα χρόνια κυλούν, φτώχεια, σκλαβιά, ο αγώνας της επιβίωσης συνεχής και δύσκολος. Οι διεκδικήσεις καθημερινές για να ελλατωθούν οι φόροι και να υπάρξουν μορφές μερικής αυτοδιοίκησης. Δημιουργούνται οι Δημογεροντίες πρώιμες μορφές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με εκλεγμένους Δημογέροντες που απεδείχθησαν άξιοι υπερασπιστές των συμφερόντων της πατρίδας τους. Η προεπαναστατική του 1821 περίοδος δεν άφησε αδιάφορη την Ικαρία. Αναφέρονται οι Φιλικοί Σταυρινός Χλίτας προεστός του νησιού του οποίου σώζεται το εφοδιαστικό έγγραφο, ο ιερεύς Γεώργιος Ρόδιος, ο Διακογιώργης Βασίλειος, ο Φωτεινός και άλλοι. Η Πάτμος την 12/04/1821 πρώτη από όλα τα νησιά του Αιγαίου υψώνει την σημαία της επανάστασης. Ακολουθεί η Σάμος με τον Λυκούργο Λογοθέτη και η Ικαρία. Τα νησιά ελευθερώνονται. Η Πάτμος, μαζί με την Ικαρία την Λέρο και την Κάλυμνο (τετράνησος) αποτελούν αντεπαρχία της Επαρχίας Σάμου.
Χαρακτηριστικό του πολιτισμού των συμπατριωτών μας είναι ότι τον τότε Αγά του νησιού, όχι μόνο δεν τον κακοποίησαν, αλλά τον μετέφεραν ασφαλή στο Τσεσμέ της Μ. Ασίας. Παρόμοια ήταν η συμπεριφορά των Ικαρίων προς τους Τούρκους αιχμαλώτους και κατά την επανάσταση του 1912. Όμως η περίοδος της ελευθερίας δεν έμελλε να διαρκέσει. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 η μεγάλες δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία επαναφέρουν τα νησιά του Αιγαίου στο προηγούμενο καθεστώς. Η Ελληνική κυβέρνηση αποσύρεται και οι κάτοικοι παραδίδονται στο έλεος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η επαναφορά στην Τουρκοκρατία γίνεται περί το 1834 και οι Ικάριοι μαζί με τους υπόλοιπους της τετρανήσου αποστέλλουν αντιπροσωπεία στην Κωνσταντινούπολη και το 1836 επιτυγχάνουν μερική αυτονομία. Η αυτονομία απετέλεσε εξαιρετική κατάκτηση, που άνοιξε τον δρόμο για την ευημερία του νησιού. Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι την ίδια περίοδο επεκτείνεται και εντατικοποιείται η καλλιέργεια των αμπελιών και η εκλεκτή Καριώτικη σταφίδα πουλιέται από τη Μασαλία έως τη Μαύρη Θάλασσα.
Περί τα τέλη του 19ου αιώνα καθιερώνεται και η καπνοκαλλιέργεια. Έτσι αναπτύσσονται το εμπόριο και η ναυτιλία, το βιοτικό επίπεδο βελτιώνεται και σημειώνεται έντονη εκπαιδευτική δραστηριότητα. Με την εκπνοή του 19ου αιώνα αρχίζει και η μετανάστευση στην Αμερική, από όπου έρχονται τα πρώτα εμβάσματα, και το 1905 ιδρύεται η «Ικαριακή Αδελφότης» της Αμερικής. Αρχές του 20ου αιώνα οι συνθήκες αλλάζουν επί το δυσμενέστερο, επιχειρείται αύξηση των φόρων, κατάργηση της καπνοκαλλιέργειας, τίθεται θέμα υποχρεωτικής σύνταξης των εγγράφων στα Τουρκικά, και εκδίδεται διαταγή για υποχρεωτική στράτευση των νέων στον Τούρκικο στρατό. Το 1907 εκλέγεται μουχτάρης Φαναρίου ο Ιατρός Ι. Μαλαχίας, που μαζί με τους άλλους Δημογέροντες αντιδρούν, και επιτυγχάνουν την ακύρωση της κατάργησης της καπνοκαλλιέργειας και πάγωμα στο θέμα της γλώσσας των εγγράφων. Το 1910 αλλάζει ο διοικητής, και ο νέος θέτει σχέδιο διάσπασης του Ικαριακού λαού υποσχόμενος την μεταφορά της έδρας της διοίκησης στον Εύδηλο.
Το σχέδιο όμως δεν βρίσκει ανταπόκριση. Η πίεση συνεχίζεται. Το Σεπτέμβριο του 1910 απαγορεύει την εκλογή Δημογέροντων και διορίζει δικούς του καταλύοντας καθεστώς αιώνων. Η αντίδραση είναι άμεση. Οι διορισμένοι δεν αναγνωρίζονται και οι πληρεξούσιοι των χωριών υποβάλλουν σχετικό υπόμνημα δια του πρεσβύτερου πληρεξουσίου Αναγνώστη Φωκιανού, ο οποίος μαζί με τον Γ. Καλύμνιο συλλαμβάνονται κατά την επίδοση και αποστέλλονται σιδηροδέσμιοι στον Α. Κήρυκο. Ταυτόχρονα αρχίζει και η στρατολογία. Οι στρατεύσιμοι συλλαμβάνονται αιφνιδιαστικά και αποστέλλονται στη Χίο. Οι Δημογέροντες αντιδρούν, και με συνεχή υπομνήματα προς την Χίο ζητούν από την Κεντρική Διοίκηση να υποδειχθεί προς τον Διοικητή της Ικαρίας η επαναφορά στην προτεραία τάξη (το τελευταίο έγγραφο είναι τον Απρίλιο του 1912). Το κλίμα λοιπόν της συνεχούς καταπίεσης με την ταυτόχρονη άνοδο του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου κάνουν την σκλαβιά αβάστακτη και ο πόθος της ελευθερίας φουντώνει. Η διεθνής συγκυρία γίνεται πιο ευνοϊκή. Ο Ιταλοτουρκικός πόλεμος το 1911, η κατάληψη της Ρόδου το 1912 από τους Ιταλούς που προσπαθούν να την εμφανίσουν σαν απελευθερωτική ενέργεια αλλάζουν τα γεωπολιτικά δεδομένα και καθιστούν πιο πιθανή αλλά και ρεαλιστική και πραγματοποιήσιμη την προσπάθεια για επανάσταση και απελευθέρωση της Ικαρίας.
Το απελευθερωτικό κίνημα εξαπλώνεται σε όλη την Ικαρία, οι Δημογέροντες επικοινωνούν με την Αθήνα για υπεύθυνη ενημέρωση. Η απάντηση είναι ενθαρρυντική με την προϋπόθεση να μην γίνει ανάμιξη του επίσημου κράτους. Ο Ι. Μαλαχίας συσκέπτεται με τους υπόλοιπους στη Βόρεια και Νότια Ικαρία και αποφασίζουν να κινηθούν για κατάληψη της Πρωτεύουσας την 9 Ιουλίου του 1912. Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες, γνωρίζουμε σήμερα, ότι από κακή συνεννόηση αυτό δεν έγινε, και ορίσθηκε νέα ημερομηνία η 17η Ιουλίου αρχίζοντας από την Περιφέρεια προς το Κέντρο. Την νύχτα της 16ης προς την 17η Ιουλίου γίνεται η κατάληψη των Φυλακίων Ραχών με επικεφαλής τον Παπά Κ. Κουλουλία και Ευδήλου με τους Χ. και Λ. Σπανούς και τους Πουλιανούς και πλήθος Καραβοσταμιωτών και όλοι από διάφορες κατευθύνσεις ξεκινούν για τον Α. Κήρυκο. Στο Χρυσόστομο σε ανταλλαγή πυροβολισμών μεταξύ των Τούρκων χωροφυλάκων και επαναστατών έπεσε νεκρός και ο Γεώργιος Σπανός και έτσι η ανατολή της ελευθερίας της Ικαρίας ποτίζεται με το αίμα ενός ηρωικού τέκνου της. Το βράδυ της ίδιας ημέρας ολοκληρώνεται και η κατάληψη του Α. Κηρύκου, και τα μεσάνυχτα χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες που μεταδίδουν την κατάλυση και της 2ης Τουρκοκρατίας. Για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας δεν γίνεται αυτόματη ένωση με την Ελλάδα, αλλά σε συνεννόηση με το Κέντρο προκρίνεται η λύση της αυτονομίας, μέχρι οι συνθήκες να επιτρέψουν χωρίς εμπλοκές την ένωση. Η Ικαρία ανακηρύσσεται ελεύθερη και ανεξάρτητη και ιδρύεται η «Ελεύθερη Πολιτεία Ικαρίας». Συστήνεται «Προσωρινή Διοίκηση» αποτελούμενη από εκπροσώπους και των τριών περιοχών του νησιού με πρόεδρο τον Γ. Μαλαχία. Στις 14 Αυγούστου του 1912 προσχωρούν οι Φούρνοι και οι Φύμαινα στην Ελεύθερη Πολιτεία, με εκπρόσωπο τον Δημήτριο Ορφανό.
Η ανεξαρτησία μέχρι την ενσωμάτωση με την Ελλάδα στις 04/11/1912 διαρκεί 110 ημέρες. Είναι όμως άξιο θαυμασμού το έργο που στο μικρό αυτό διάστημα επετελέσθη. Η προσωρινή διοίκηση οργανώνει την άμυνα του νησιού και αναθέτει αυθημερόν στις 17/07/1912 την αρχηγία στον Γ. Φουντούλη, λοχία στον πόλεμο του 1897. Οι Ικαριακές Κοινότητες του εξωτερικού αντιδρούν αμέσως και ενισχύουν την Ελεύθερη Πολιτεία. Η αδελφότητα της Αιγύπτου μισθώνει το ατμόπλοιο «Κλεοπάτρα» που απετέλεσε την ναυαρχίδα του στόλου, που αριθμεί μερικά ιστιοφόρα, και η αδελφότητα της Αμερικής αποστέλλει χρήματα για αγορά οπλισμού, και πολλοί Ικάριοι επανακάμπτουν για να υπηρετήσουν σαν εθελοντές στον Ικαριακό στρατό.
Οργανώνεται η Δικαστική εξουσία για την απρόσκοπτη απονομή της Δικαιοσύνης με πρόεδρο τον Χ. Παμφίλη, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, αντιπρόεδρο της Ικαριακής Κυβέρνησης εξαίρετο νομικό, συγγραφέα, αλλά και λαμπρό πατριώτη ο οποίος προΐσταται και συντονίζει τις εργασίες της επιτροπής που επιμελείται την δημιουργία του καταστατικού χάρτη, δηλαδή του Συντάγματος της Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας. Η κυβέρνηση επίσης οργάνωσε τα οικονομικά του νεοσύστατου κράτους, ίδρυσε τελωνεία, εξέδωσε νόμισμα, οργάνωσε ταχυδρομείο με δικά της γραμματόσημα, φρόντισε την παιδεία, την εκκλησία, το εμπόριο και την ναυτιλία. Ο Καρέρ έγραψε και ο Ψάχος μελοποίησε τον Εθνικό Ύμνο της Ικαρίας. Αρχικά, η Ελευθέρα Πολιτεία λειτούργησε υποδειγματικά, αλλά οι τοπικιστικές αντιθέσεις παρ’ ολίγον να τορπιλίσουν και αυτήν ακόμα την ύπαρξή της.
Η ένωση με την Ελλάδα μετά από επανειλημμένες εκκλήσεις προς το Εθνικό Κέντρο έγινε την 4η Νοεμβρίου και υπήρξε επεισοδιακή, με αφορμή την έδρα της πρωτεύουσας του νησιού. Ο Ναύαρχος Π. Κουντουριώτης αποστέλλει το αντιτορπιλικό «Θύελλα» με πλοίαρχο τον Αλ. Βλαχόπουλο το οποίο φθάνει στον Εύδηλο το πρωί της 4ης Νοεμβρίου 1912, υψώνει την Ελληνική Σημαία και διαβάζει την προκήρυξη του Ναυάρχου για την κατάληψη της Ικαρίας. Αργά το μεσημέρι καταφθάνει στο αντιτορπιλικό και ο αντιπρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Χ. Παμφίλης και μετά από αμοιβαίες εξηγήσεις το αντιτορπιλικό απέπλευσε από τον Εύδηλο και στις 8 μ.μ. εβρίσκετο στον Α. Κήρυκο όπου παρά το προχωρημένο της ώρας έγινε και εκεί η ύψωση της Ελληνικής Σημαίας με τις δέουσες τιμές. Την επομένη έγινε μεγάλη εορτή, εκφωνήθηκε λόγος από τον Ι. Μαλαχία και από τον Σχολάρχη και Γραμματέα της Προσωρινής Κυβέρνησης Γ. Λομβαρδά, ο οποίος διάβασε και την προκήρυξη του Ναυάρχου Π. Κουντουριώτη. Οι εντάσεις γρήγορα ξεπεράστηκαν και όλοι μαζί ενωμένοι ξεκίνησαν την οικοδόμηση της καινούργιας τους ζωής. Σήμερα αυτά τα αναφέρουμε, όχι για να κάνουμε κριτική, αλλά για να διδαχθούμε από τα λάθη και τα σωστά του παρελθόντος.
Η Ικαρία ενσωματωμένη πια στο Ελληνικό Κράτος ένα ολόκληρο αιώνα, ακολούθησε την κοινή μοίρα του Ελληνισμού, στον αγώνα της ζωής στις εξάρσεις και στις τραγωδίες του. Θα πρέπει όμως να πούμε ότι η μητρική αγκαλιά δεν υπήρξε ιδιαίτερα ζεστή για την Ικαρία και αυτό φαίνεται από την έλλειψη έργων υποδομής που τώρα ακόμα μετά από ένα αιώνα ελευθερίας προσπαθούμε να δημιουργήσουμε.
Σήμερα που όλο το νησί είναι ένας Δήμος αγωνιζόμαστε, κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, ίσως τις δυσκολότερες που υπήρξαν μέχρι σήμερα, να ξεπεράσουμε την παραμέληση που υπάρχει, να κρατήσουμε τις υπηρεσίες που είναι αναγκαίες για την επιβίωση των κατοίκων μας, να ξεκινήσουμε έργα υποδομής που θα φέρουν την ανάπτυξη στο νησί, να ξεφύγουμε από τους χωματόδρομους, που αποτελούν το 50% του οδικού δικτύου μας, να αναπτύξουμε τον τουρισμό, να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Οι τοπικισμοί που σε κρίσιμες για το νησί μας στιγμές μπαίνουν στην άκρη, για να εμφανιστούν πάλι, κάποιες φορές με ασήμαντες αφορμές, ξεπερνιούνται μόνο με την καθολική ανάπτυξη του νησιού μας. Ότι γίνεται σε οποιοδήποτε σημείο της Ικαρίας είναι για όλους μας. Όταν όλοι θα μπορούμε πάνω σε αυτόν τον ευλογημένο και καταπράσινο βράχο να ζούμε αξιοπρεπώς, θα απαλλαγούμε και από όλα τα δεινά του παρελθόντος και θα είμαστε για ακόμα μια φορά πραγματικά ελεύθεροι.
