Δέσποινα Σιμάκη
Ο Ίκαρος και η δική του πατρίδα
Εκδόσεις Υδροπλάνο
Βιβλιοπαρουσίαση, θεατράκι της Πηγής, Ικαρία, 9-8-2020.
Ηλίας Γιαννίρης
Η πρώτη εντύπωση
Εξαιρετική εικονογράφηση με σχέδια της ίδιας της συγγραφέως.
Εξαιρετική η συνολική εικόνα του βιβλίου.
Ωραίο και ταιριαστό το όνομα του εκδότη για ένα τέτοιο βιβλίο: «Εκδόσεις Υδροπλάνο»
Άλλωστε η συγγραφέας Δέσποινα Σιμάκη είναι γνωστή. Έχει κάνει και άλλες εκδόσεις και είναι βραβευμένη σεναριογράφος. Να θυμίσω ότι πέντε Ικάριοι παραμυθάδες μαζί, είχαμε κάνει την πρωτοποριακή έκδοση παραμυθιών «Κυρασολένη».
Η συγγραφέας αφιερώνει το βιβλίο της …
«Στα υπέροχα παιδιά μου και σε όσους χάνουν τη ζωή τους
αναζητώντας την ελευθερία τους και μια καινούρια πατρίδα»
Η αφιέρωση αφορά τη ζωή που προχωρά (τα παιδιά της συγγραφέως) και τη ζωή που χάνεται (τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που χάνονται στο Αιγαίο).
Επομένως αυτό το παραμύθι εξυμνεί τη ζωή, την αναζήτηση της ελευθερίας και την αναζήτηση πατρίδας.
Αυτά τα τρία στοιχεία, φαίνεται ότι κατά τη συγγραφέα κυριαρχούν στον μύθο του Ικάρου, ότι είναι η ουσία του μύθου.
Μα είναι ένα παραμύθι, θα μου πείτε, δεν χρειάζονται τέτοιες λεπτομερείς αναλύσεις.
Δεν ξέρω τι νομίζετε ότι είναι ένα παραμύθι, αλλά για εμάς τους παραμυθάδες, τα παραμύθια, όπως και οι μύθοι δεν μπορεί παρά να είναι διδακτικά, λειτουργικά μέσα στην κοινωνία, παιδαγωγικά και ουσιώδη. Γι’ αυτό και απαιτούν πολλή σκέψη, ιδέες και πολύ κόπο για να γεννηθούν. Μάλιστα, στην αρχαιότητα που δεν υπήρχαν τα βιβλία πολλές ιστορίες και μύθοι μεταδίδονταν προφορικά ή ιστορούνταν σε απεικονίσεις, σε αετώματα και ζωοφόρους. Αργότερα, η ιστόρηση γινόταν με εικόνες, κυρίως μέσα στις εκκλησίες. Σήμερα έχουμε την πολυτέλεια των βιβλίων, της άπειρης πληροφορίας έχουμε όμως χάσει την ουσία τέτοιων εννοιών όπως η ζωή, η ελευθερία και η πατρίδα.
Το βιβλίο της Δέσποινας Σιμάκη μας βοηθάει να παρακολουθήσουμε μια γνωστή ιστόρηση, αυτή του μύθου του Δαίδαλου και του Ίκαρου, με μια άλλη ματιά.
Ο μύθος του Ίκαρου έχει ένα ενδογενές πρόβλημα. Από τη μια αναφέρεται στην ελευθερία, στη νεότητα και στην τεχνολογική καινοτομία. Από την άλλη όμως έχουμε την καταστροφή, την πτώση του Ίκαρου, το θάνατο σε ένα βράχο σε ένα ορεινό νησί. Το νησί λοιπόν αυτό, με τα ψηλά βουνά, τους έντονους ανέμους και το επικίνδυνο πέλαγος, έχει σηματοδοτηθεί από το μύθο με μια σειρά αρνητικών εννοιών. Η κλασσική εξιστόρηση του μύθου δεν έχει κάτι το θετικό για την Ικαρία.
Η Δέσποινα Σιμάκη αντιστρέφει αυτή την αρνητική σηματοδότηση. Περιγράφει με ευρηματικό τρόπο λεπτομέρειες και φωτίζει το μύθο από τη βιωματική πλευρά του Ίκαρου, και όχι από την αφηγηματική και στείρα διδακτική πλευρά του μύθου.
Ας δούμε όμως από την αρχή το παραμύθι. Το χωρίζω σε μέρη.
Ι. Μας λέει η Δέσποινα στο πρώτο μέρος: «Ο Ίκαρος ήταν ένα ζωηρό παιδί με μεγάλα μάτια».
Δηλαδή ένα φιλοπερίεργο και ανοιχτόμυαλο παιδί.
«Ο πατέρας του, ο Δαίδαλος, ήταν ο ξακουστός τεχνίτης του νησιού. έκαναν όλοι στην άκρη και υποκλίνονταν.
Ακόμη και ο αυστηρός βασιλιάς, ο Μίνωας, τον υποδεχόταν με χαμόγελο πάντα και τον έβαζε τιμητικά να καθίσει πλάι στον πέτρινο θρόνο του.»
Το παιδί αυτό το φιλοπερίεργο και ανοιχτόμυαλο θαυμάζει τον πατέρα του.
«Ο Ίκαρος …άκουγε με περιέργεια τα παράξενα σχέδιά τους.»
Πολύπλοκές αποθήκες, πρωτόγνωρες κατασκευές, ακόμη και λαβύρινθος για το Μινώταυρο. Εμείς ξέρουμε τα θαυμαστά έργα του αρχιτεχνίτη της αρχαιότητας και όλο αυτό το μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου που δεν είναι παρά η σχέση της τεχνολογίας με την πολιτική εξουσία, τόσο στην Αθήνα, όσο και στην Κρήτη και μετά στην κάτω Ιταλία και στη Σικελία.
Ήταν όμως μια εποχή δουλοκτητική, αλλά και μια εποχή που η θέση της γυναίκας δεν ήταν ισότιμη με αυτή του άνδρα. Πώς μπορείς να περιγράψεις αυτή τη σχέση άνδρα/γυναίκας σε ένα παραμύθι;
«Η μητέρα του Ίκαρου, η Ναυκράτη ήταν δούλη. Το αγόρι τη βοηθούσε καθημερινά στις ατέλειωτες εργασίες της. Μαζί της
έμαθε να φροντίζει τα κρίνα, να γεμίζει τα πιθάρια με τα σιτηρά, ακόμη και να υφαίνει. Μαζί της έμαθε κυρίως να σκύβει το κεφάλι
και να κάνει υπομονή.»
Ο Ίκαρος μάθαινε τη βία της εξουσίας, την υποταγή αλλά και τις τέχνες και δεξιότητες που χρειάζονται για να επιβιώνει και να είναι αποδεκτός. Ο Ίκαρος μεγαλώνοντας μάθαινε πώς να είναι ένας καλός δούλος.
«Ο Ίκαρος λυπόταν για τη μητέρα του και καμάρωνε για τον πατέρα.»
ΙΙ. Στο δεύτερο μέρος, το παραμύθι μας λέει ότι όταν «ο Ίκαρος έγινε ένας νεαρός άντρας ο Δαίδαλος του μάθαινε πράγματα» ενώ πριν, «όταν ήταν μικρός δεν είχε ποτέ το χρόνο να μάθει στο μοναχογιό του τα μυστικά της τέχνης του».
Εδώ η συγγραφέας κάνει μια έμμεση κριτική της παιδαγωγικής. Στην ουσία η παιδαγωγική πρέπει να αφορά όλα τα στάδια, και φυσικά να αφορά και τους δυο γονείς και όχι μόνο τη μάθηση και τη γνώση όταν μεγαλώνεις. Επομένως, η αντίληψη του Δαίδαλου δεν ήταν σύμφωνη με τα σημερινά δεδομένα, όπου η ενασχόληση με το παιδί γίνεται ακολουθώντας όλα τα στάδια της εξέλιξής του από μωρό μέχρι την ενηλικίωση του.
«ο Ίκαρος παρατηρούσε τον πατέρα του που δούλευε σιωπηλός ως αργά το βράδυ. Κάτι έφτιαχνε, μα ήταν μυστικό»…
«εμένα με βάζει να ασχολούμαι με κεριά και πούπουλα»
«ο Ίκαρος νόμισε πως ο πατέρας του τον κοροϊδεύει.»
ΙΙΙ. Στο τρίτο μέρος γίνεται μια αλλαγή στη συμπεριφορά του ίδιου του Δαίδαλου. Ο Δαίδαλος είναι σαφής όταν εξηγεί ότι βγαίνει έξω από τα όρια της σχέσης μεταξύ βασιλιά και τεχνίτη: «Είναι η πρώτη φορά που κατασκευάζω κάτι που ο βασιλιάς δε γνωρίζει».
Ο Δαίδαλος βγαίνει και έξω από τα όρια της παιδαγωγικής του και γίνεται ένας στοργικός και ανθρώπινος πατέρας, γεμάτος αξίες και συμβουλές, έξω από το ρόλο του ως τεχνίτης:
«αύριο μόλις χαράξει θ’ ανεβούμε στην κορυφή εκείνου του λόφου και θα πετάξουμε!
Μη φοβηθείς. Θα πετάξουμε όπως πετάνε τα πουλιά.
Δίπλα μου θα ‘σαι. Κι εγώ θα σε οδηγήσω για να γνωρίσεις τα δυο πιο όμορφα πράγματα του κόσμου: Την ελευθερία και την πατρίδα!»
«Να τα θυμάσαι τα λόγια μου, γιατί εκεί πάνω δε θα μπορώ να σου μιλώ πολύ.»
«Έχεις κάνει λάθος. Απλά είμαι ένας καλός δούλος. Εκτελώ με δεξιοτεχνία ότι παράλογο με διατάζουν να κάνω ο βασιλιάς κι η βασίλισσα.»
Οι βασιλιάδες τους ελεύθερους ανθρώπους όχι μόνο δεν τους αγαπάνε αλλά και τους θεωρούν τους πιο μεγάλους εχθρούς τους.
«Οι ελεύθεροι άνθρωποι από την άλλη δε δέχονται να κάνουν υποκλίσεις και πάντα υποφέρουν.»
Στη σελίδα 19 έχουμε μια εξαιρετική απεικόνιση της σχέσης μεταξύ του Δαίδαλου και του Ίκαρου, με τα δυό χέρια, τις δυο παλάμες. Μην ξεχνάμε ότι ο Ευπάλαμος ή Παλαμάων ήταν ο πατέρας του Δαίδαλου. Πατέρας ή αδερφος του Ευπαλάμου ήταν ο Μητίωνας, και αυτό μας συνδέει ευθέως με την Μήτι, αυτή την προκλασσική εφυία που είχαν λίγοι: Ο Δαίδαλος, ο Οδυσσέας, ο Ήφαιστος και μερικοί άλλοι.
Στη συνέχεια στο παραμύθι της Δέσποινας η σχέση μεταξύ πατέρα και γιού γίνεται πολύ έντονη.
«Την πατρίδα σου πρέπει να την επιλέξεις ο ίδιος και να ζήσεις εκεί για πάντα. Μα να είσαι ελεύθερος, παιδί μου, να διαλέξεις αυτό που η ψυχή σου λαχταρά.
Ο Ίκαρος σκέπασε με τις παλάμες το όμορφο πρόσωπό του. Έκλαψε για αρκετή ώρα.
-Ναι, θα έρθω. Θα γίνω ελεύθερος και θα βρω την πατρίδα μου. Θα έρθω, δε φοβάμαι!»
Ο φόβος! Ο φόβος είναι άγνοια, και ο Ίκαρος είναι μαζί με τον πατέρα του και του έχει εμπιστοσύνη.
Βασικό στοιχείο του μύθου του Ίκαρου είναι ότι πουθενά δεν αναφέρεται ο φόβος αλλά η περιέργεια για το άγνωστο.
ΙV. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζεται η ελευθερία και η αναζήτηση πατρίδας. Μάλιστα, πετώντας, «Γελούσαν κι οι δύο».
Χαλάρωσε ο Ίκαρος με τις οδηγίες του πατέρα του κι έκανε μόνο απαλές,
συντονισμένες κινήσεις.
Από εδώ και πέρα η φύση αναλαβαίνει το ρόλο της και παρεμβαίνει ως μοίρα:
«Μα ένας δυνατός αέρας άρχισε να τον παρασέρνει προς τ’ ανατολικά.
-Όχι! του φωνάζει ο Δαίδαλος. Η Αθήνα είναι από την
άλλη μεριά. Πέτα προς τα μένα!
-Μα μου αρέσει που με ταξιδεύει ο αέρας… Ει,
πατέρα! Μ’ ακούς; Πήγαινε προς την πατρίδα σου. Τη
βρήκαμε μαζί την ελευθερία. Την πατρίδα μου θα τη
διαλέξω εγώ. Έτσι δε μου πες;
Μ’ ακούς; Φύγε, πέτα! Μη φοβάσαι για μένα. Πετάω!
Είμαι δυνατός!»
Διαλέγοντας πατρίδα, ο Ίκαρος ψάχνει πετώντας.
«Ώσπου, ξαφνικά, την είδε! Με περήφανες κορφές, κατάφυτη. Ελάφια και κατσίκια κινιόταν …» Έμοιαζε σαν «μια φτερούγα στο πέλαγος.»
«Να ο τόπος μου!» σκέφτηκε. «Ηρεμία από τη μια, αγριάδα από την άλλη. …Εδώ θα μείνω για πάντα… Βρήκα την πατρίδα μου!»
V. Το παραμύθι θα μπορούσε να τελειώνει εδώ. Έχουμε λοιπόν ένα παραμύθι που μας περιγράφει από τα μέσα, μέσα από τη σκέψη, τα μάτια και το μυαλό του Ίκαρου τα γεγονότα. Όμως, ο Ίκαρος…
«Ξέχασε τη μία συμβουλή του πατέρα του. Ο ήλιος έλιωσε το κερί.
όχι, μην τον λυπηθείτε, παιδιά. Αυτή ήταν η πατρίδα του.»
Η Δέσποινα Σιμάκη εξηγεί γιατί δεν πρέπει να τον λυπηθεί κανείς. Γιατί ο θαυμασμός για τον Ίκαρο είναι πάνω από όλα:
«ακόμη και σήμερα μετά από τόσα και τόσα χρόνια όλοι τον θυμούνται με αγάπη όταν επισκέπτονται την πατρίδα του κι όλοι τον θαυμάζουν για την τόλμη του.
Πιο πολύ όσοι αναζητούν ακόμη τον τόπο τους και την λευτεριά τους!»
Ο Ίκαρος, ακόμη κι αν πέθανε, τελικά τον τόπο του έψαχνε. Έναν τόπο όπου θα είναι ελεύθερος. Έτσι η συγγραφέας καθαγιάζει την Ικαρία και δεν την παρουσιάζει ως έναν βράχο της συμφοράς, ένα άγριο φυσικό τοπίο που νικάει ακόμη και το έργο του μεγάλου τεχνίτη Δαίδαλου, έναν τόπο δυστυχήματος, αλλά μια πατρίδα, έναν όμορφο τόπο που ο Ίκαρος διάλεξε αλλά δεν πρόλαβε να απολαύσει ως ελεύθερος.
Άλλες επεξεργασίες του μύθου έχουν γίνει από μεγάλα ονόματα. Μια πρόχειρη καταγραφή μας δίνει τα εξής:
- Ο Δαίδαλος στην Κρήτη του Άγγελου Σικελιανού Εκδόσεις Νέα Εστία (1943)
- Ο «Δαίδαλος», και «Ίκαρος» δυο βιβλία του Μενέλαου Λουντέμη.
- Το 1995 και το 1997 έχουμε μια ακόμη επεξεργασία του μύθου, τότε που ο Γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαρριέρ (Jacques Lacarrière, 2 Δεκεμβρίου 1925 – 17 Σεπτεμβρίου 2005) είχε γράψει το «Με τα φτερά του Ίκαρου» ( εκδ. Χατζηνικολή) και «Τα παιδικά χρόνια του Ίκαρου και άλλα ποιήματα» (εκδ. Πατάκη)
Σε αυτή τη σειρά των επεξεργασιών ανήκει και το βιβλίο που συζητάμε σήμερα.
Ευχαριστούμε Δέσποινα για αυτή τη νέα και δροσερή ματία σου στο μύθο, που την είχαμε ανάγκη.
Δέσποινα Σιμάκη.
Ίκαρος.
Ξεκινώντας να μιλήσει κανείς για ένα παραμύθι, δεν μπορεί να διαχωρίσει το κείμενο από την εικονογράφηση. Σε διαφοροποίηση από ένα κείμενο ενηλίκων, όπου η πολυπλοκότητα της γλώσσας μπορεί να αποδώσει πολλαπλά επίπεδα πραγματικότητας, στο παιδικό βιβλίο όπου η εκφραστικότητα υποχρεωτικά απλοποιείται, η εικονογράφηση είναι εκείνη που θα αναδείξει την ουσία του κειμένου. Με χαρά κι έκπληξη διαπίστωσα ότι συγγραφέας και εικονογράφος είναι το ίδιο πρόσωπο, δηλαδή η Δέσποινα Σιμάκη. Με έκπληξη γιατί οι ζωγραφιές της είναι ιδιαίτερες, με απαλά χρώματα μέσα στα οποία δίνεται η αντίθεση του κόκκινου, με απλό υλικό, κατά πάσα πιθανότητα μολύβι, που όμως αποδίδει όχι μόνο την κίνηση αλλά κυρίως το συναίσθημα των προσώπων. Με χαρά γιατί είναι σημαντικό για το παιδικό βιβλίο να είναι ο εικονογράφος και ο συγγραφέας το ίδιο πρόσωπο, έτσι ώστε να μπορεί να επιτύχει τον συνδυασμό ιδεών και συναισθημάτων που επιδιώκεται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που όλα τα επιτυχημένα διεθνώς παιδικά βιβλία προέρχονται από ζωγράφους – συγγραφείς. Η Δέσποινα Σιμάκη δεν έγραψε λοιπόν απλώς αλλά έφτιαξε ένα βιβλίο για παιδιά όπου αναπτύσσει ξανά τον γνωστό μύθο του Ικάρου. Ωστόσο οι παρεμβάσεις της είναι καθοριστικές στην περιγραφή και στην ανάπτυξη του μύθου, με τρόπο ώστε επί της ουσίας να τον ξαναγράφει. Παρά το σύντομο κείμενο, έχουμε πολλά να παρατηρήσουμε, που αφορούν στη σχέση του πατέρα Δαίδαλου με τον γιο Ίκαρο, τη σχέση του γιού με τη μητέρα αλλά και την σταδιακή γνωσιακή ανάπτυξη του παιδιού. Στόχος της δημιουργού κατά τη δική μου ανάγνωση και οπτική είναι ακριβώς αυτός, να περιγράψει μέσα από το παραμύθι την πορεία ενός παιδιού από την άγνοια στη γνώση, ανελευθερία στην ελευθερία. Επίσης υπάρχει εμφανής πολιτική στόχευση, καθώς στο κείμενο τονίζεται η δυνατότητα του ανθρώπου να επιλέξει ο ίδιος την πατρίδα του κι επομένως προκύπτει μια άμεση αντιστοιχία με τη σημερινή πραγματικότητα, τις προσφυγικές ροές και τη γενικότερη συζήτηση περί εθνικότητας και πατρίδας. Το περιβάλλον που επιλέγεται για την εξέλιξη του μύθου είναι το ολοκληρωτικό καθεστώς του βασιλιά Μίνωα και ο μύθος μας περιγράφει την πορεία του γιού υπό την καθοδήγηση του πατέρα προς την ελευθερία. Οι αξίες με τις οποίες ανατρέφεται ως παιδί αποδεικνύονται αναληθείς και οι πραγματικές αξίες είναι αυτές που αναπτύσσει με την ενηλικίωση, επιλέγοντας την ελευθερία από τον πλούτο και τις τιμές. Το τέλος του μύθου δεν παραλλάσσεται και ο Ίκαρος θα πληρώσει με τη ζωή του τον νεανικό παράτολμο ενθουσιασμό ενώ το νησί μας θα πάρει το όνομά του από τον νέο που θα γίνει παράδειγμα από την αρχαιότητα και διδακτικός μύθος για όλους τους νέους που θα ζήσουν στη γη. Αν και η Δέσποινα Σιμάκη θα μπορούσε να αποφύγει μερικές πολύ πρόδηλες διδακτικές ενότητες, αφού η ουσία της ιστορίας προκύπτει από τον μύθο και συχνά είναι καλύτερο να υπονοούμε παρά να λέμε ανοικτά τις συγγραφικές προθέσεις μας, έχει ωστόσο καταφέρει να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο παιδικό βιβλίο και να αφήσει υποσχέσεις για την μελλοντική της πορεία.
————————————————————————————————————————
Διαβάζοντας το παραμύθι της Δέσποινας σκεφτόμουν τι θα έλεγαν πολλοί σήμερα αν έβλεπαν τον Ίκαρο να πνίγεται στη θάλασσα: Καλυμμένα σε ευρύτερους κύκλους, φανερά όμως μεταξύ τους ή στο διαδίκτυο (θα τον υμνούσαν όπως εμείς σήμερα ή θα έλεγαν;)
-
Καλά να πάθει
-
Και τι τόθελε νάρθει εδώ πέρα; Νάμενε εκεί που ήταν και να πολεμήσει
-
Γιατί να φύγει από την Κρήτη; Μια χαρά περνούσε
-
Άσε που στην Κρήτη έχουν κι άλλη θρησκεία (μια περίεργη με ταύρους, κέρατα και τέτοια). Μήπως ήθελε να μας προσηλυτίσει;;
-
Άσε που εκεί στη Μινωική Κρήτη έχουν και σε μεγάλη υπόληψη τη γυναίκα
-
Ρε μπας κι ήταν πράκτορας;
-
Μήπως τον έστειλαν οι εχθροί του έθνους να αλλοιώσει τον πολιτισμό μας;
-
Κι αυτός ο πατέρας του, ο Δαίδαλος, πολύ με τους Αιγύπτιους μοιάζει η τεχνοτροπία του. Και καλά τώρα, δεν ξέρουν ακόμη οι Αιγύπτιοι τι σημαίνει μουσουλμανισμός Αλλά οι διεθνείς συνωμότες ξέρουν. Στέλνουν τώρα τον Ίκαρο και σε 2-3000 χρόνια θα μας φέρουν και τη μαντήλα και θα μας αλλοιώσουν εμάς τους εκλεκτούς!
-
Ζούμε σε μια εποχή αντιφατική, που παρά την εκρηκτική διάδοση της πληροφορίας, την κατάρρευση των συνόρων, την εποχή του παγκόσμιου χωριού, όπως συνηθίσαμε να λέμε, η καχυποψία για τον ξένο, η φοβία για το άγνωστο γίνεται όλο και πιο δυνατή
Ας γυρίσουμε όμως στο μύθο
Η ιστορία του Ίκαρου είναι ένας από τους θεμελιώδεις, τους αρχετυπικούς, θάλεγα, μύθους της ανθρωπότητας. Όλη η ελληνική, και όχι μόνο, μυθολογία ενυπάρχει στην περιπέτεια του Ίκαρου. Οι κύριοι συμβολισμοί του είναι:
-
Ο αγώνας για την ελευθερία με κάθε τίμημα, ακόμη κι αν αυτό είναι ο θάνατος. Γιατί, όπως λέει στο γιο του ο Δαίδαλος, τους ελεύθερους ανθρώπους δεν τους αγαπάνε. Οι ελεύθεροι άνθρωποι δεν δέχονται υποκλίσεις και πάντα υποφέρουν
-
Η αναζήτηση της ομορφιάς (το φως του ήλιου, το γαλάζιο της θάλασσας) η φυγή απ΄ ό,τι τη φυλακίζει
-
Η ανάγκη του ανθρώπου να ξεφύγει από τα δεσμά του, να τιθασεύσει τη φύση, να ξεπεράσει τους φραγμούς που του βάζει. (σκεφτόμουν μ αυτή την έννοια πως ο Δαίδαλος είναι ο πρώτος διαφωτιστής του κόσμου, καθώς ενσαρκώνει ακριβώς αυτή την αισιοδοξία του ανθρώπου πως όλα είναι εφικτά, αρκεί να έχουμε εμπιστοσύνη στο ανθρώπινο πνεύμα και τη λογική)
Αυτοί είναι οι κύριοι συμβολισμοί του μύθου
Η Δέσποινα όμως δεν μένει σ αυτά. Αναδεικνύει κι άλλα στοιχεία του μύθου και προσθέτει τα δικά της, φτιάχνοντας στην ουσία μια καινούρια, μια δικιά της ιστορία.
-
τη λαχτάρα για μια πατρίδα που δεν θα μας μισεί
-
την προαιώνια ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου. Σε μια πατρίδα. σ ένα τόπο που θα τον αποδέχεται. Κι είναι απίστευτα δύσκολη η αποδοχή του άλλου, όσο κι αν σήμερα είναι μια καραμέλα που την επαναλαμβάνουν όλοι
-
Ποια είναι όμως αυτή η πατρίδα; «Την πατρίδα σου πρέπει να την επιλέξεις» λέει ο Δαίδαλος. «Δεν χρειάζεται νάναι η δική σου ούτε αυτή που γεννήθηκες». «Πατρίδα μας είναι εκεί όπου γινόμαστε ελεύθεροι». Μια απάντηση εξαιρετικά επίκαιρη σήμερα που οι πατριδοκάπηλες κραυγές και οι επικλήσεις στο δίκαιο του αίματος ακούγονται ολοένα και δυνατότερα
-
Όμως ο Ίκαρος της Δέσποινας δεν είναι μόνο ένας ήρωας της μυθολογίας. Είναι κι ένα παιδί. Σαν τα δικά μας παιδιά. Πλησιάζοντάς τον βλέπουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες του που αφορούν κάθε νέο, όλων των εποχών
-
Ένα παιδί με μεγάλα μάτια. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό του παιδιού που διαλέγει να τονίσει η Δέσποινα. Ένα παιδί που με τα μάτια του «άρμεγε το φως της Οικουμένης», όπως ένα άλλο παιδί, πολλές χιλιάδες χρόνια αργότερα, που πέθανε κι αυτό πριν προλάβει να ζήσει ελεύθερο και το θρήνησε ο Γιάννης Ρίτσος
-
Βλέπουμε το θαυμασμό του αγοριού για τον πατέρα του και την ανάγκη του να γίνει αποδεκτός από αυτόν
-
Το βαθύ δέσιμο του αγοριού με τη μάνα, τη συμπόνοια που νιώθει γι αυτήν αλλά και την ταύτισή του μαζί της
-
Ο ρόλος της γυναίκας: Διακριτικά και αθόρυβα περνάει από τη σκηνή η Ναυκράτη, η μάνα του Ίκαρου. Γυναίκα, αιώνιο σύμβολο υπομονής, μοιράζεται με το γιο της τις πιο δύσκολες στιγμές του και θυσιάζεται γι αυτόν καθώς τον στερείται, όπως και τον άντρα της, αρκεί να ζήσουν αυτοί ελεύθεροι
-
Μας μιλάει ακόμη για τη σημασία της υπομονής για την επίτευξη ενός στόχου (χρόνια ολόκληρα ο Δαίδαλος δουλεύει την ιδέα της φυγής και τελειοποιεί τα φτερά, παράλληλα με τη δουλειά του ως αρχιτέκτονας και γλύπτης) Η ιδέα της ελευθερίας δεν είναι ποτέ μια παρόρμηση της στιγμής, μια εύκολη υπόσχεση, θέλει δουλειά πολλή.
-
Η ανάγκη για ένα πραγματικό σπίτι. Γιατί όπως λέει ο Ταρκόφσκι «άνθρωπος χωρίς σπίτι είναι άνθρωπος χωρίς όνομα»
-
Ο Κάλβος έγραψε στην εμπνευσμένη από τον Ίκαρο ωδή εις Σάμον ότι η ελευθερία θέλει αρετή και τόλμη. Πολύ όμορφα συμπληρώνει η Δέσποινα την απαίτηση αυτή με τα λόγια του Δαίδαλου: «για την ελευθερία θα χρειαστείς τόλμη, για την πατρίδα θα χρειαστείς αγάπη». Άλλη μια σκέψη εξαιρετικά επίκαιρη στις μέρες μας που η αγάπη για την πατρίδα ταυτίζεται από πολλούς με το μίσος για τις πατρίδες των άλλων, με τον ακραίο εθνικισμό και τον ανόητο ρατσισμό.
-
Για τον Ίκαρο πατρίδα και ελευθερία είναι έννοιες αξεδιάλυτες. Ελευθερία από τον τύραννο, ελευθερία από την υπακοή σε οποιαδήποτε εξουσία, ακόμη και την πατρική. Όταν ο Δαίδαλος του λέει να πετάξει προς το μέρος του, ο Ίκαρος του απαντά: «την βρήκαμε μαζί την ελευθερία. Την πατρίδα μου θα την διαλέξω εγώ» «Μη φοβάσαι για μένα. Πετάω, είμαι δυνατός». Κι όταν βλέπει την Ικαρία σκέφτεται: «είναι η πρώτη φορά που διαλέγω». Τι όμορφη ιστορία χειραφέτησης, ενηλικίωσης αλλά και σωστής διαπαιδαγώγησης. Να φτιάχνεις ανθρώπους ελεύθερους. Ελεύθερους ακόμη κι από σένα που τους ανέθρεψες.
-
Επισημαίνει ακόμη η Δέσποινα το μίσος της εξουσίας για τους ελεύθερους ανθρώπους. Αλλά και το φθόνο των μικρόμυαλων και των εγωιστών γι αυτούς.
-
Η επιλογή της Ικαρίας δεν είναι βέβαια τυχαία. Και το τονίζει η Δέσποινα. Ο συνδυασμός της ηρεμίας με την αγριάδα. Της γαλήνης με την ένταση. Του βορρά με τον νότο. Αυτές οι αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν το νησί, συνθέτουν και τη ζωή του Ίκαρου. «Αφ υψηλά όμως έπεσεν και απέθανεν ελεύθερος» όπως υπέροχα συνοψίζει ο Κάλβος και επικαλείται ως κατακλείδα του παραμυθιού η Δέσποινα
-
Διακριτικά η Δέσποινα, χωρίς να φωνασκεί, χωρίς να κάνει κήρυγμα, μας θυμίζει ότι τα τελευταία 30 χρόνια, χιλιάδες άνθρωποι είχαν τη μοίρα του Ίκαρου. Στα νερά του Αιγαίου, της Αδριατικής, της Μεσογείου. Αλλά και στα βουνά της Ηπείρου ή τα περάσματα του Έβρου. Τα δικά τους φτερά ήταν πολλές φορές οι βάρκες των διακινητών, οι αποπνικτικές κρύπτες στις μηχανές των φορτηγών και των ψυγείων όπου πέθαναν από ασφυξία. Άνθρωποι κυνηγημένοι που προσπάθησαν μάταια να ελευθερωθούν από έναν άλλο λαβύρινθο, το λαβύρινθο της φτώχιας, το λαβύρινθο του πολέμου, το λαβύρινθο της απόγνωσης. Ποτέ ίσως κανείς δεν θα μάθει πού, πώς και γιατί πέθαναν. Κανένας δεν τους τίμησε με σπονδές και δεν τους ευχήθηκε καλό κατευόδιο. Ο Ίκαρος δεν είναι ένας. Είναι εκατοντάδες χιλιάδες
Τα σύμβολα του μύθου είναι πολλά λοιπόν. Και ίσως αρκετά ευδιάκριτα για μας τους μεγάλους. Όμως η τέχνη της Δέσποινας και η μεγάλη της επιτυχία είναι ότι κάνει όλα αυτά τα σύμβολα προσιτά και καθαρά για τα παιδάκια.
Και εδώ είναι η μαγεία.
Φανερώνεται ότι η Δέσποινα δεν είναι μόνο ένας καλός γραφιάς
Είναι και μια σπουδαία δασκάλα.
Προπάντων όμως αγαπάει τα παιδιά
Όχι από καθέδρας
Γίνεται κι αυτή παιδί
Πώς άλλωστε θα μπορούσε να επικοινωνήσει με τα παιδιά αν δεν ήταν κι αυτή ένα παιδί!
Εξαιρετική όμως είναι και η εικονογράφηση του βιβλίου. Λιτές και καθαρές γραμμές που φανερώνουν το χαρακτήρα του κάθε ήρωα. Θάθελα να σταθώ στην όμορφη εικόνα της Ικαριάς σαν φτερούγας, όμοιας με κείνη του Ίκαρου. «μια φτερούγα στο πέλαγος»… Θα μπορούσε νάναι στίχος του Σεφέρη.
Ένα μεγάλο μπράβο στη Δέσποινα. Για όλα όσα έχει κάνει. Και γι αυτό το βιβλίο.
Α! και να λάβετε υπόψη σας και τη μεγάλη της ατυχία. Όλα αυτά τα κατόρθωσε παρά τους απαράδεκτους φιλολόγους που της έτυχαν στο λύκειο.
