Ικαρία, 30/10/2022
Η κτηνοτροφία στην Ικαρία αποτελεί μία από τις βασικές παραγωγικές-οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων της. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 βρισκόταν σε πλήρη αρμονία με το περιβάλλον και τις υπόλοιπες δραστηριότητες (γεωργία, μελισσοκομία), διότι ήταν ελεγχόμενη και ποιμενόμενη, και η διαχείρισή της ακολουθούσε άγραφους κανόνες και μεθόδους ορθής αειφορικής πρακτικής (έλεγχος των ζώων που εισέρχονταν στους βοσκότοπους, αγρανάπαυση, εκ περιτροπής βόσκηση), ενώ στόχευε στην παραγωγή κρέατος και γάλακτος για τυροκόμηση. Σταδιακά, λόγω της μετανάστευσης αλλά και άλλων κοινωνικών αιτιών, οι κτηνοτρόφοι παραμέλησαν την τυροκομία και υιοθέτησαν την ελεύθερη αιγοτροφία εκτατικού τύπου, με σκοπό την παραγωγή αποκλειστικά κρέατος, αλλάζοντας τη μορφή της δραστηριότητας σε αποίμενη, και πολλές φορές μάλιστα και ανεπιτήρητη. Δηλαδή τα ζώα περιφέρονται όλο το χρόνο, βόσκοντας σε ιδιωτικές και δημοτικές εκτάσεις, δεχόμενα συμπληρωματική τροφή, ενώ στη δεύτερη κατηγορία δε δέχονται ούτε αυτή τη φροντίδα. Με την ένταξη της χώρας το 1981, στην τότε ΕΟΚ και την εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η εισροή χρημάτων από τις επιδοτήσεις είχε σαν αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των ζώων που βόσκουν ελεύθερα και ανεξέλεγκτα στα βουνά του νησιού. Έτσι από τη στιγμή αυτή αρχίζουν να εμφανίζονται τα προβλήματα που οφείλονται στην υπερβόσκηση και κατά συνέπεια στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, και τα οποία εντείνονται με την πάροδο του χρόνου.
Οι παράγοντες που συντέλεσαν σε αυτή την κατάσταση είναι: το ασαφές καθεστώς διαχείρισης των διακατεχόμενων βοσκότοπων, η έλλειψη ελέγχου από την αγροφυλακή και το δασονομείο, η ανοχή της τοπικής κοινωνίας, λόγω διασύνδεσης των μελών της, αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης λόγω της εξάρτησης της από τους ψηφοφόρους της, οι υπηρεσίες οι οποίες συντηρούν την υπάρχουσα κατάσταση βοηθούμενες από το ασαφές καθεστώς των προβλεπόμενων ελέγχων συνεχίζοντας την καταβολή των οικονομικών ενισχύσεων στους «κτηνοτρόφους» χωρίς να τηρούνται οι κανόνες. ( Κανόνες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής-ΚΥΑ 12534/568/2004, Κανόνες Πολλαπλής Συμμόρφωσης-ΚΥΑ 262385/2010, Νομοθετικό πλαίσιο ελέγχου της κτηνοτροφίας από την Τοπική Αυτοδιοίκηση-Ν.3852/2010 & Ν.4056/2012.
Η σημερινή κατάσταση είναι τραγική. Το έδαφος στους βοσκότοπους είναι υποβαθμισμένο και σε πολλές περιπτώσεις εντελώς αποψιλωμένο στα όρια της ερημοποίησης με τμήματά του να έχουν πλέον απερημωθεί, με ορατή επίπτωση στη συγκράτηση των νερών της βροχής που οδηγεί στη λειψυδρία και την κακή ποιότητα των υδάτινων πόρων. Η διάβρωση του γόνιμου παραγωγικού εδάφους είναι τέτοια που η αναγέννηση της χλωρίδας είναι αδύνατη . Ο κίνδυνος να σημειωθούν κατολισθήσεις στα γυμνά από οποιαδήποτε βλάστηση βουνά μετά από έντονες βροχοπτώσεις, θέτοντας σε κίνδυνο οικισμούς και ανθρώπους, είναι ορατός.
Η κοινωνική διάσταση της υπερβόσκησης και ερημοποίησης του τόπου μας είναι εξίσου πολύ σημαντική, γιατί η χρησιμοποίηση –διαχείριση της γης, που είναι ένα κοινό αγαθό, και η οικειοποίησή της τελικά από μία μόνο κοινωνική-επαγγελματική ομάδα, διαρρηγνύει την κοινωνική συνοχή, αφού στερώντας τη συνδιαχείρισή της από τις υπόλοιπες κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, προκαλεί αντιπαλότητες ανάμεσα στις παραπάνω ομάδες. Για παράδειγμα οι μελισσοκόμοι και οι καλλιεργητές, θίγονται από τη δραστηριότητα των κτηνοτρόφων, λόγω της υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος και των αγροζημιών, και έχουν καταντήσει παρίες της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Εκτός από την οικονομική διάσταση έχουμε στέρηση του δικαίωματος όλων των κατοίκων και επισκεπτών να απολαμβάνουν το φυσικό περιβάλλον του τόπου. Τελικά έχουμε υφαρπαγή της κοινοτικής γης από μια συντεχνία που την καρπώνεται για το δικό της συμφέρον.
Η Δημοτική Αρχή παρακολουθεί ως θεατής την καταστροφική αυτή διαδικασία και δεν μπαίνει στον κόπο ούτε καν να απαντήσει στα αλλεπάλληλα έγγραφα του Συνήγορου του Πολίτη ( 4/2/2022, 23/6/2022, 2/9/2022,) με τα οποία ζητά να τον ενημερώσει ο Δήμος Ικαρίας για τις ενέργειες που έχει κάνει σχετικά με τα «ζητήματα υπερβόσκησης και ανεπιτήρητης βόσκησης στην Ικαρία».
Η εξεύρεση κοινού τόπου μεταξύ των παραγωγικών δραστηριοτήτων για την ισόρροπη ανάπτυξή τους, ώστε να επιτευχθεί τελικά η αναχαίτιση των επιπτώσεων της υπερβόσκησης στο φυσικό αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον, είναι επιτακτική ανάγκη.
Ο Δήμος που έχει την κύρια ευθύνη, αφού η ερημοποίηση του τόπου μας συντελείται σταδιακά εδώ και αρκετά χρόνια, έπρεπε να έχει αναλάβει πρωτοβουλία και να προχωρήσει σε ενέργειες και δράσεις όπως:
– Να εφαρμοστεί επιτέλους, η « Μελέτη-εμπειρογνωμοσύνη για τα λιβάδια της νήσου Ικαρίας» δηλ. η μελέτη βοσκοϊκανότητας, καθώς και η μελέτη «Η ερημοποίηση και η αντιμετώπισή της στην Ικαρία» του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, αφού ζητηθεί από το πανεπιστήμιο να εξειδικεύσει τις μελέτες αυτές, για να υλοποιηθούν με συγκεκριμένα μέτρα και δράσεις.
– Να προχωρήσει στην τοπογράφηση και οριοθέτηση των εκτάσεων για βόσκηση σε συνεργασία με τη Δ/νση Δασών και την Υπηρεσία ΔΑΟΚ της Περιφέρειας.
– Να ζητήσει επιτακτικά από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, τα συναρμόδια Υπουργεία και την Περιφέρεια Β.Α. την εφαρμογή ενός νέου προγράμματος εκτατικοποίησης της κτηνοτροφίας (κοινώς απόσυρσης), με προϋπολογισμένους πόρους, ώστε να επιτευχθεί η μείωση του ζωικού κεφαλαίου στον αριθμό που προβλέπει η μελέτη βοσκοϊκανότητας. ( Εδώ είναι απαραίτητη προϋπόθεση η ίδρυση και λειτουργία σφαγείου, το οποίο έχει εξαγγελθεί από τον Περιφερειάρχη).
– Να ζητήσει από τη Δ/νση Δασών Σάμου την εκπόνηση μελετών για την προστασία και φυσική αναγέννηση της βλάστησης των περιοχών για τις οποίες έχει εκδώσει Δ.Α.Δ. βοσκής και σε συνεργασία να απαιτήσουν από την κεντρική Διοίκηση και την περιφέρεια την χρηματοδότηση των έργων.
– Να ιδρύσει κτηνοτροφική εκμετάλλευση, συνεργείο περισυλλογής και τριμελή επιτροπή για την επιτήρηση του προγράμματος διαχείρισης.
– Να εφαρμόσει τον Κανονισμό διαχείρισης δημοτικών βοσκοτόπων, ο οποίος έχει ψηφιστεί από το 2014 και παραμένει κενό γράμμα.
– Να απαιτήσει από τα αρμόδια Υπουργεία και τον γ.γ. της Περιφέρειας Β.Α. την πλήρη στελέχωση του τμήματος Αγροτικής Ανάπτυξης και Κτηνιατρικής, για να εφαρμοστούν επιτέλους κατά γράμμα οι κανόνες πολλαπλής συμμόρφωσης και οι κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής.
Η περιβαλλοντική καταστροφή που οφείλεται στην αποίμενη κτηνοτροφία του νησιού μπορεί και πρέπει να σταματήσει. Η ευθύνη είναι συλλογική και είναι πια καιρός ο καθένας να την αναλάβει, και ιδαίτερα η τοπική αυτοδιοίκηση και η κοινωνία της Ικαρίας, γιατί χωρίς τη δική τους βούληση κανένα μέτρο δεν πρόκειται να ληφθεί ούτε και να αποδώσει.
