Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή: Αφιέρωμα στην προσφυγιά που δεν τελειώνει ποτέ
Νέα παράσταση την Κυριακή στον Άγιο Πολύκαρπο
Επιμέλεια: Κοσμάς Κέφαλος
Απολαύσαμε την Παρασκευή στο κινηματοθέατρο Ρεξ Αγίου Κηρύκου την ομάδα «Οδοιπόροι» που παρουσίασε με την μορφή του θεατρικού αναλογίου την «ΠΑΡΟΔΟ» του Κοσμά Πολίτη, από το μυθιστόρημα «Στου Χατζηφράγκου». Η ίδια παράσταση θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 24/7/2022 στις 21:00, στο προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Άγιου Πολυκάρπου.
Συντελεστές της όμορφης δημιουργίας είναι η Χριστίνα Καγιάφα (τραγούδι), ο Χρύσανθος Μαρούλης (κιθάρα) και ο συμπατριώτης μας Σαράντος Φράγκος (αφηγητής). Την ομάδα «Οδοιπόροι» φιλοξένησε στον Άγιο Κήρυκο ο σύλλογος «Αντίλαλοι», ο οποίος μας ψυχαγωγεί όλο το καλοκαίρι με ποιοτικές κινηματογραφικές ταινίες (πάντα στο Ρεξ, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό). Στον Άγιο Πολύκαρπο διοργανώτρια είναι δραστήρια Ένωση Δημοκρατικών Γυναικών Ικαρίας.
Οι παραστάσεις είναι αφιερωμένες στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, στα 100 χρόνια «χαμένες πατρίδες». Γιατί, όπως αναφέρει το λιτό εισαγωγικό, η προσφυγιά δεν τελειώνει ποτέ. Είναι παρούσα, είναι εδώ όλοι εκείνοι οι απόκληροι που το αίμα και ο ίδρος τους λογιάζονται στα χρηματιστήρια πιο φτηνά, πιο ευτελή από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Είναι εδώ όλοι εκείνοι που εξακολουθούν να είναι πρόσφυγες στον τόπο τους.
Κορύφωση του δράματος
Ο θεατής, ανυποψίαστος για το τι θα ακολουθήσει, παρακολουθεί τον Σαράντο να μεταφέρει γλαφυρά και παραστατικά το κείμενο με τους ιδιαίτερα όμορφους γλωσσικούς ιδιωματισμούς και τις ολοζώντανες περιγραφές. Γελάει με τις χιουμοριστικές ατάκες, αλλά σιγά σιγά συνειδητοποιεί ότι πίσω από το χαλαρό κλίμα κρύβεται ο βαθύς πόνος του ξεριζωμού. Ακούει πολλά γνωστά από παρόμοιες περιγραφές, μα και άγνωστα που τον κάνουν να ανατριχιάζει. Στην κορύφωση της τραγικότητας είναι αδύνατο να μείνει ασυγκίνητος.
Η Χριστίνα, με την καθαρή δυνατή της φωνή, θαρρείς πως στέλνει ακούσματα στη αντίπερα όχθη, εκεί που τη μέρα της καταστροφής κάποιοι έμειναν για πάντα στο χώμα που αγάπησαν. Άλλες πάλι στιγμές, θαρρείς πως το πονεμένο τραγούδι της επιστρέφει ως αντίλαλος από εκείνα τα μέρη.
Ο Χρύσανθος, με μια μόνο κιθάρα, δημιουργεί την αίσθηση πως τα τραγούδια συνοδεύονται από ολόκληρη ορχήστρα!
Νανούρισμα με σπάνια μουσικά κεντήματα από την Επονίτισα γιαγιά!
Η Χριστίνα Καγιάφα γεννήθηκε στην Πάτρα το σημαδιακό 1991, τρεις μέρες μετά την δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα. Όπως μας λέει, «το σπίτι μου και οι καταβολές μου γενικώς είχαν έντονα κοινωνικά και πολιτιστικά στοιχεία λόγω του γένους. Η μητέρα κι ο πατέρας μου γνωρίστηκαν στο καλλιτεχνικό εργαστήρι της Πάτρας, όσοι το γνωρίζουν μπορούν να καταλάβουν… Εκεί άκμασε η αναβίωση του πολιτισμού, μετά τα σκοτάδια της χούντας. Η μάνα μου δίδασκε χορό, έπαιζε θέατρο και συμμετείχε στην χορωδία, όπου βασικός τραγουδιστής κι ερμηνευτής ήταν ο πατέρας μου κι έτσι γνωρίστηκαν. Η γιαγιά Χριστίνα η μάνα της μάνας μου και Επονίτισσα, με νανούριζε με σπάνια “μουσικά κεντήματα”, μαζί με τον παππού μου Λάμπρο τραγουδούσαν τραγούδια της τάβλας και πολλά ανέκδοτα αντάρτικα. Σ΄ αυτά τα τραπέζια στο χωριό στα Καλάβρυτα και το σπίτι στην Πάτρα, τα γεμάτα από καλούδια μα και μεγάλες παρέες φίλων και διερχόμενων, διαμορφώθηκα ακούγοντας να αφηγούνται τις ιστορίες τους. Σε συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις μας έτρεχε η μάνα μας από μικρά».
Εξειδίκευση στους Μεσόγειους πολιτισμούς
«Στα 5 μου κι όλας ζήτησα να γραφτώ στο ωδείο να μάθω πιάνο και τραγούδι κλασσικό, είχα εντυπωσιαστεί τόσο από τους δεξιοτέχνες στις συμφωνίες ορχήστρες που μου φαινόταν εξωπραγματικό αυτό που κατόρθωναν. Οι δίσκοι στο σπίτι, οι κασέτες και τα CD ήταν βουνό, όπως και τα βιβλία κι απ΄ όλα τα είδη κι όλα τα έθνη. Κάθε μέρα και ένας κόσμος λοιπόν ανοιγόταν μπροστά μου καθώς εξερευνούσα. Πέρασαν τα χρόνια πήρα τα πτυχία του κλασσικού, μα επειδή η ψυχή μου δεν μπορούσε τα “κλειστά σύνορα” και ενώ ήδη είχα ανακαλύψει και ερωτευτεί την τζαζ σκηνή και κουλτούρα, έδωσα εξετάσεις κι έφυγα με υποτροφία στο πανεπιστήμιο του Paul Valery 3 Montpellier της Γαλλία ,όπου και ολοκλήρωσα τις μουσικές σπουδές μου με ειδικότητα στην τζαζ και εξειδίκευση μετέπειτα στους Μεσόγειους πολιτισμούς. Γύρισα στην χώρα μου γιατί ήθελα να προσφέρω στον τόπο μου, ήμουν αποφασισμένη ακόμη απ΄ όταν έφυγα, ότι πάω για έναν σκοπό, να γεμίσω, να μάθω, να περιηγηθώ να επιστρέψω και να μπορώ να προσφέρω. Δύσκολος ο δρόμος, ειδικά στα ελληνικά δεδομένα ή κουλτούρα στις επόμενες γενιές έχει κάνει μεταβολή προς τα πίσω και λίγοι είναι αυτοί που παλεύουν για μια άλλη ταυτότητα και αναφορά με πολλές πόρτες κλειστές. Από τις πιο κομβικές στιγμές της ζωής μου ήταν η συνεργασία μου με την Μεγάλη κυρία και ιέρεια Dulce Pontes, που τα λόγια δεν χωρούν να περιγράψω το μεγαλείο της στιγμής που μοιραστήκαμε την ίδια σκηνή και τραγουδήσαμε μαζί. Χρειαζόμαστε σκέφτηκα τότε, τόσο φωτεινούς ανθρώπους πνευματικά και ουσιαστικά στον χώρο της τέχνης, γιατί εκλείπει το είδος αυτής της ποιότητας δυστυχώς».
Ρίζες είναι ο κοινός νους
«Στα 19 μου επισκέφτηκα την Ικαρία με την οικογένεια μου, με αφορμή το κάλεσμα των φίλων μας Φάνης Βαγγελιώ και Σαράντου που κατάγεται από εδώ. Από την στιγμή που πάτησα το πόδι μου σ αυτόν τον τόπο σαν να ένιωσα ένα οικείο κάλεσμα, κάτι γνώριμο, κάτι το αυθεντικό, γνήσιο, δημοκρατικό, σαν να βρέθηκα πάλι σε εκείνα τα χρόνια τα παιδικά με τα γλέντια, τις κουβέντες, τα τραγούδια, τα χαμόγελα κι αυτή τη ζέστη γεμάτη αγκαλιά. Αμέσως λοιπόν χωρίς να χρειαστεί πολύς καιρός κόλλησα μ΄ αυτή τη γη, έκανα φίλους σχεδόν συγγενείς, ήρθα πάλι με φίλους, κάναμε φίλους, κι από τότε οπότε φτάνει το πλοίο εγώ συγκινούμαι έως που κλαίω από χαρά κι όποτε φεύγω πάλι τα ίδια.. Κάτι πάντα με καλεί και με προσκαλεί εδώ, ταίριαξαν οι αφετηρίες, οι κουλτούρες, οι ρίζες… κατάλαβα καλά πως, ρίζες δεν είναι ο τόπος αλλά ο κοινός νους, οι άνθρωποι κι η ίδια ιστορία. Αν το συναντήσεις αυτό λοιπόν στην ζωή σου μόνο τύχη και ευτυχία νιώθεις, ίσως και μια κάποια ασφάλεια».
* Πώς κρίνει τους θεατές στην πρώτη παράσταση;
«Το κοινό στον Άγιο Κήρυκο ήταν θερμό, συμμετείχε σε όλη την εξέλιξη του έργου, το ζούσε και το χειροκρότησε όπως πραγματικά το άξιζε ο δημιουργός του κυρίως και η ερμηνεία του Σαράντου. Αυτό που με συγκίνησε εμένα προσωπικά ήταν ότι ο κόσμος μου είπε πως άγγιξα την ψυχή τους».
Αν δεν μελετάμε βαθιά μέσα και στα δικά μας σωθικά, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να αγγίξουμε τον απέναντι.
* Ένα πρόσχαρο κορίτσι, μαθημένο να διασκεδάζει το κοινό με ρυθμούς της τζαζ, καλείται να ερμηνεύσει τραγούδια που μιλάνε για ανθρώπινο πόνο, για τραγικές καταστάσεις, για λεηλασίες, για βιασμούς, για φόνους. Πώς νιώθει που κάνει το ακροατήριο να συγκινηθεί, να πονέσει;
«Για εμένα επιτυχία είναι να μπορείς να μεταφέρεις και να ταξιδεύεις τον ακροατή σε μια κατάσταση μετουσίωσης του έργου. Εάν δεν φτάσουμε οι καλλιτέχνες να παίζουμε και να μελετάμε τόσο βαθιά μέσα και στα δικά μας σωθικά, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να αγγίξουμε τον απέναντι, ούτε να μεταδώσουμε, ούτε να σεβαστούμε το έργο που υπερασπιζόμαστε. Το μαγικό είναι πως όταν συναντιούνται άνθρωποι με κοινό όραμα και ιδέα όπως εμείς με τον Σαράντο, μόνο αλήθεια μπορούν να μοιραστούν και εντέχνως να μεταδώσουν.
Είναι τιμή μας που συμπράττουμε και που η έναρξη κι αφετηρία είναι αυτό το νησί, αυτό το μέρος, μ αυτή την ιστορία. Η συνέχεια έπεται και σε επόμενους σταθμούς κι αγώνες για έναν καλύτερο, ελεύθερο κόσμο χωρίς πόνο!
Ευχαριστούμε πολύ τον σύλλογο “Αντίλαλοι” και τον Νίκο Λαρδά για την φιλοξενία, καθώς και όλον τον κόσμο που παρευρέθηκε».
Το σεντούκι της προίκας είναι γεμάτο από πόνο και δάκρυα
Ο συμπατριώτης Σαράντος Φράγκος, αφού εκφράζει τις ευχαριστίες της ομάδας των «Οδοιπόρων» προς το σύλλογο «Αντίλαλοι» του Αγίου Κηρύκου που φιλοξένησε τη δουλειά τους, αναφέρεται στο έργο και η κουβέντα μας επεκτείνεται στα κοινά στοιχεία του τότε και του σήμερα, στους δεσμούς της Ικαρίας με τη Μικρά Ασία, καθώς και στο παρόν και το μέλλον της θεατρικής Ικαρίας.
«Η αρχική ιδέα για το συγκεκριμένο ήταν κατά πρώτο λόγο η ”επέτειος”, ο ένας αιώνας από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Η προσπάθεια να συντηρηθεί η μνήμη της καταστροφής, όχι μουσειακά και σχολαστικά, αλλά σαν προίκα μοναδική (όσο κι αν το σεντούκι αυτής της προίκας είναι γεμάτο από πόνο και δάκρυα).
Ο δεύτερος λόγος ήταν ο συγγραφέας- ο Κοσμάς Πολίτης– που έζησε στη Σμύρνη από το 1890 μέχρι τη μέρα της καταστροφής το 1922 και που είναι και ο ίδιος πρόσφυγας. Η ”Πάροδος” που συμπεριλαμβάνεται στο μυθιστόρημά του ΄΄Στου Χατζηφράγκου΄΄ μας αναγκάζει με αισθητικά μέσα να λάβουμε συνείδηση της πραγματικής καταστροφής.
* Τι θα αποκομίσει ο θεατής παρακολουθώντας την «ΠΑΡΟΔΟ»;
Ο θεατής της ΄΄Παρόδου΄΄, όπως και ο αναγνώστης του μυθιστορήματος, θα αποκαλύψει αυτή τη μνήμη, καθώς αυτή καταργεί το χρόνο και τη χρονολογική διάταξη. Θα γνωρίσει έναν εκπληκτικό συγγραφέα (σε μεγάλο βαθμό άγνωστο στο ευρύ κοινό). που πραγματεύεται τα ήθη και τον πολιτισμό του απλού ανθρώπου της Ανατολής. Αυτό τον κόσμο του καθημερινού μόχθου, μακριά από τον ψεύτικο κόσμο των προξενείων και των κοσμικών, Αυτός είναι ο κόσμος του συγγραφέα, ο λαϊκός κόσμος της Σμύρνης, που τον πραγματεύεται με τη δύναμη της ρεαλιστικής αφήγησης και ταυτόχρονα με γοητεία και ποιητική χάρη.
* Τι κοινό έχουν το τότε με το τώρα;
Το τότε με το σήμερα έχουν πολλά κοινά, πολλές αναλογίες. Για το πετρέλαιο ο καυγάς τότε, για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο σήμερα. Ένας τυχοδιωκτισμός της κυρίαρχης ελίτ, με καύσιμη ύλη τους λαούς, τους απλούς ανθρώπους και από τις δύο όχθες του Αιγαίου. Η ΄΄μεγάλη ιδέα΄΄ τότε και όσοι την εκπροσωπούσαν με τη στήριξη ΄΄συμμάχων΄΄, ναυάγησε στα νερά της ασπροθάλασσας, όταν οι ΄΄σύμμαχοι΄΄ αποφάσισαν να παραμείνουν ΄΄ουδέτεροι΄΄ την ώρα της ανάγκης. Αποτέλεσμα ο ξεριζωμός, η στάχτη της φωτιάς, οι πρόσφυγες, που όπως τότε έτσι και σήμερα εξακολουθούν να πνίγονται στα ίδια νερά».
* Τι συνδέει την Ικαρία με τη Μικρά Ασία διαχρονικά;
«Ο Ιωνικός πολιτισμός, η καταστροφή της Σμύρνης πιο ειδικά, είχαν ανέκαθεν έναν υπερασπιστή, ένα σύμμαχο,- το λόγο-. Το λόγο τον ποιητικό, το λαϊκό, τον έντεχνο. Οι αμανέδες, οι ελεγείες, τα ρεμπέτικα τραγούδια, η ιωνική διάλεκτος, τα κοινά ήθη, είναι ένας πλούτος μοναδικός, άσχετα αν, τις περισσότερες φορές, εκφράζονται με πόνο και σπαραγμό. Είναι ο σπαραγμός του απλού ανθρώπου που εξακολουθεί να συνδέει το τότε με το σήμερα, είναι αυτή η συνθήκη η γεμάτη παινέματα, θρύλους μα και πομπές μιας πληγωμένης Ρωμιοσύνης. Πιο ειδικά ο τόπος μας, η Νικαριά, είναι θα λέγαμε πολιτισμικά και γλωσσικά εξαρτημένη από τη Σμύρνη και την ευρύτερη Μικρασία. Εκεί οι γιαγιάδες και προ-γιαγιάδες μας εύρισκαν δουλειά σαν παραμάνες στα πλουσιόσπιτα. Εκεί οι παππούδες και προ-παππούδες μας έφτιαχναν κάρβουνα ‘η καλλιεργούσαν χωράφια, τα λεγόμενα ΄΄αναστατικά΄΄. Εκεί όλοι αυτοί έμαθαν τη γλώσσα και τους αμανέδες που εμείς, η γενιά μας πρόφτασε να τους ακούσει ζωντανά στις βραδινές βεγγέρες από τους γέροντες. Μας συνδέει ένας μίτος με την Ανατολή και αυτό τον μίτο δεν πρέπει να τον σπάσουμε. Ένας μίτος που συνδέει τους δύο λαούς, πέρα και ανεξάρτητα από τις βουλές της κυρίαρχης ελίτ εδώ και απέναντι».
Βλέπουν την αοιδό, αλλά δεν τραγουδάνε
* Έχοντας βαθιά γνώση και εμπειρία στο χώρο του θεάτρου, πώς κρίνει τους συμπατριώτες μας ως θεατές. Έχουν θεατρική κουλτούρα; Αγκαλιάζουν τις νέες προσπάθειες; Αρέσκονται σε κάτι εύπεπτο ή αναζητούν το πρωτοποριακό;
«Παρ΄ ότι το εύπεπτο κυριαρχεί σαν εμπορεύσιμο είδος στην τέχνη, από την εμπειρία μου όλα αυτά τα χρόνια θα έλεγα ότι οι συμπατριώτες μας, σαν θεατές, είναι ενεργητικοί, αρκεί να ανακαλύψεις το διάδρομο επικοινωνίας που τους συνδέει με το κείμενο και το συγγραφέα. Είναι γεγονός ότι εδώ, όπως και σε όλη την Ελλάδα, δεν έχομε ανεπτυγμένη κουλτούρα θεατρική, όπως και κουλτούρα διαβάσματος, κουλτούρα αναγνώστη. Ένας λόγος η εισβολή της εικόνας, η εικονική πραγματικότητα που επιβάλει το διαδίκτυο. Στις μέρες μας οι περισσότεροι ΄΄βλέπουν΄΄- χωρίς να ακούνε, ΄΄βλέπουν΄΄ την αοιδό, αλλά δεν τραγουδάνε. Επομένως ζητούμενο είναι μια κουλτούρα που θα αντιστρέψει- όσο μπορεί- τη σημερινή συνθήκη, μια κουλτούρα που θα καταστήσει τη λογοτεχνία και το θέατρο μέρος της καθημερινότητάς μας».
* Ποιους άλλους Ικαριώτες και Ικαριώτισσες έχουμε στο χώρο του θεάτρου;
«Πολλοί Ικάριοι, άντρες και γυναίκες, καταπιάνονται σήμερα με το θέατρο και με άλλες μορφές τέχνης, όπως ο κινηματογράφος, από τη νέα γενιά, πέρα από τη δική μου. Δεν θα ήθελα τα τους καταγράψω, μη τυχόν και αδικήσω κάποιον που δεν γνωρίζω. Ωστόσο δύο ονόματα μπορώ να αναφέρω γιατί περιέχουν πολλές γόνιμες ιδιότητες, Είναι συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί. Ο Κώστας Γάκης και ο Βασίλης Μαυρογεωργίου, που με το μέχρι τώρα έργο τους έχουν αποδείξει ότι δεν είναι μόνο απλά ταλαντούχοι, αλλά και μπορούν να ανοίγουν νέους δρόμους, δρόμους που τους έχομε ανάγκη».
Το μέλλον της θεατρικής Ικαρίας
«Το μέλλον της θεατρικής Ικαρίας, κατά τη γνώμη μου, θα μπορούσε να στηριχτεί σε δύο ενότητες. Η μία έχει να κάνει με τη ντόπια λαϊκή μας παράδοση με ό,τι αυτή περιέχει (γλώσσα, έθιμα, δρώμενα, μουσική, χορό). Η δεύτερη με αυτό που ονομάζουμε ΄΄θεατρική παιδεία΄΄, με κύκλους σεμιναρίων για μικρούς και μεγάλους, γνωριμιά με κλασικά και σύγχρονα κείμενα, με ερασιτεχνικές παραστάσεις που να κερδίζουν το ενδιαφέρον. Ανάλογες προσπάθειες υπήρξαν και υπάρχουν, λείπει ο συντονισμός, με κατεύθυνση ίσως ένα φεστιβάλ, όπως γίνεται και αλλού. Κάτι τέτοιο απαιτεί στήριξη από την τοπική κοινωνία, την τοπική αυτοδιοίκηση, και τους φορείς του συνδικαλιστικού κινήματος. Πιστεύω ότι μπορούμε να το πετύχουμε».
Απόσπασμα από την πρώτη παράσταση:
