29 Σεπτεμβρίου 1945 – Η τραγωδία του Empire Patrol

25

Mε αφορμή τη συμπλήρωση 73 χρόνων από την τραγωδία που βίωσαν Καστελλοριζιοί πρόσφυγες πολέμου, όταν επέστρεφαν στην πατρίδα, αναδημοσιεύουμε δύο συνεχόμενες αναρτήσεις μας για το θέμα αυτό. Ένα από τα δεινά της κατοχής της χώρας μας από τις φασιστικές – ναζιστικές δυνάμεις, ήταν και η προσφυγιά δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων, κυρίως νησιωτών. Η αποφράδα 29η Σεπτεμβρίου 1945, ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσφυγικής τραγωδίας.

Καστελλόριζο: Ο δρόμος της προσφυγιάς και η τραγωδία της επιστροφής

Συνεχίζοντας την καταγραφή των προσφυγικών δρόμων των Ελλήνων νησιωτών στην περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, φτάνουμε στο Καστελλόριζο, που η ιστορία του αποτελεί ίσως μοναδικό παράδειγμα διώξεων και δεινών σε βάρος άμαχου πληθυσμού.

Ιταλοί στο Καστελλόριζο 1941 Πηγή φωτο www.lavocedelmarinaio.com

Οι Καστελλοριζιοί αν και πέρασαν χρόνια ησυχίας με τους κατακτητές, ακολούθως υπέφεραν τα πάνδεινα από τις κατοχικές δυνάμεις, αφού η ιταλική κατοχή τους αντιμετώπισε με συνεχή περιστατικά, βίας, προπηλακισμών, λεηλασιών και γενικά κάθε είδους βασανιστήριο, με αποτέλεσμα το νησί των 8.000 κατοίκων (υπήρξε και περίοδος με 12.000) να έχει φτάσει στο επίπεδο των 2.000 κατοίκων, αφού αρκετοί είχαν φύγει για να γλιτώσουν τις διώξεις.

Με την έναρξη του πολέμου νέα δεινά περίμεναν τους νησιώτες. Αρχικά η φιλική υποδοχή προς τον αγγλικό στρατό που το Φλεβάρη του 1941 κατέλαβε το νησί και αιχμαλώτισε τους Ιταλούς, σήμανε σκληρά αντίποινα, βία, βασανιστήρια, αιχμαλωσίες, εκτελέσεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις, όταν οι Ιταλοί ανακατέλαβαν το νησί και για μία διετία έκαναν κόλαση την καθημερινότητα των κατοίκων.

Νέα απόβαση συμμαχικών δυνάμεων έγινε τον Οκτώβριο του 1943 (υπενθυμίζουμε ότι από τις 8 Σεπτέμβρη είχε συνθηκολογήσει η Ιταλία και οι Άγγλοι ήθελαν το νησί σαν σταθμό ανεφοδιασμού) για να ακολουθήσουν νέοι βομβαρδισμοί από γερμανικά αεροπλάνα στις 17 Οκτωβρίου 1943. Τότε αρκετοί κάτοικοι του νησιού επιλέγουν με την πίεση των Εγγλέζων, το δρόμο της προσφυγιάς, περνώντας «απέναντι» στα τουρκικά παράλια στην Αντίφελλο. Από εκεί παρακολουθούν το νησί να φλέγεται και τους κόπους μια ζωής να γίνονται αποκαΐδια. Εκτός από τις βόμβες, έγιναν και εμπρησμοί μετά από λεηλασίες, όπως ο εμπρησμός της 6ης Ιουλίου 1944. Στην ανάρτηση με τίτλο «Το προσφυγικό ταξίδι των Νισύριων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», περιγράφεται η εικόνα που αντίκρυσαν οι πρόσφυγες από τη Νίσυρο, όταν διανυκτέρευσαν στο Καστελλόριζο.

 

Παύλος Βογιατζής (στη μέση) Στηβ Βογιατζής (δεξιά) στο Πορτ Σάιτ – αρχείο United Nations

Ο προσφυγικός δρόμος ξεκίνησε από την Τουρκία, συνεχίστηκε στην Κύπρο και από εκεί στη Νουζεϊράτ, όπου υπήρχαν ήδη Έλληνες πρόσφυγες από άλλα νησιά, όπως έχει ήδη παρουσιάσει μέσα από συνεντεύξεις τους, το ert.gr. Τελευταίο στρατόπεδο ήταν το El Shat στην Αίγυπτο και από εκεί αρχίζει η επιστροφή και άλλο ένα δράμα.

Καστελλοριζιοί στη Νουζειράτ

Ο επαναπατρισμός έγινε ακτοπλοϊκώς και οι δύο πρώτες καραβιές είχαν την εμπειρία να βρουν ένα νησί πολύ διαφορετικό από αυτό που άφησαν, αφού είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Κάποιες βοήθειες από συμπατριώτες τους που από χρόνια είχαν μεταναστεύσει, ήταν τα πρώτα βήματα για να σταθούν ξανά στα πόδια τους όσοι επέστρεψαν.

άνδρες του H.M.S. Trouncer διασώζουν ναυαγούς πρόσφυγες

Στην τρίτη καραβιά εξελίχθηκε η τραγωδία, καθώς στο καράβι που επέβαιναν οι Καστελλοριζιοί, ξέσπασε πυρκαγιά και μάλιστα σε συνθήκες θαλασσοταραχής.

Ήταν το «Empire Patrol» και είχε αποπλεύσει από το Πορτ Σάιτ. Άλλοι έπεσαν στη θάλασσα για να μην καούν ζωντανοί, άλλους τους χτυπούσε το κύμα στις πυρωμένες λαμαρίνες, άλλοι περίμεναν πάνω στο φλεγόμενο πλοίο, μέχρι να πλησιάσει ένα εγγλέζικο αεροπλανοφόρο το H.M.S. Trouncer και να ξεκινήσει η επιχείρηση διάσωσης.

Δεν τα κατάφεραν όλοι, αφού 33 πρόσφυγες δεν μπόρεσαν να ζήσουν τη χαρά της επιστροφής στα πάτρια εδάφη.

διασωθέντες ναυαγοί στο H.M.S. Trouncer

Όσοι ήταν σε σοβαρή κατάσταση νοσηλεύτηκαν στην Αίγυπτο μέχρι να αποκατασταθεί η υγεία τους, περίοδος στην οποία γνώρισαν την αλληλεγγύη τόσο των εκεί Ελλήνων – Αιγυπτιωτών, όσο και του τοπικού πληθυσμού.

Στο Καστελλόριζο υπάρχει μνημείο για τους πρόσφυγες που χάθηκαν στην τραγωδία του Empire Patrol.

Aπό τους κατοίκους της περιοχής που δεν έφυγαν πρόσφυγες, ήταν η θρυλική κυρά της Ρω Δέσποινα Αχλαδιώτη.

Φωτο από THE EMPIRE PATROL DISASTER

O Καστελλοριζιός πρόσφυγας και διασωθείς ναυαγός Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης μιλάει στο ert.gr

Έζησε σε παιδική ηλικία την προσφυγιά, τον πόλεμο και ένα ναυάγιο. Ο Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης, θυμάται και εξιστορεί τις περιπέτειες εκείνων των χρόνων.

-Πότε φύγατε από το Καστελλόριζο;

-Φύγαμε το 1943 γιατί μας το επέβαλαν οι Εγγλέζοι. Ειδικά όσες οικογένειες ήταν στοχοποιημένες από την αντίστασή τους εναντίον των Ιταλών και μέσα σε αυτές ήταν και η δικιά μας, αφού ο πατέρας μου είχε φυλακιστεί από τους Ιταλούς. Μέχρι τη συνθηκολόγηση οι Ιταλοί είχαν μία δύναμη που έφτασε έως και τις 2.500 άνδρες. Το Καστελλόριζο είχε πληθυσμό που έφτασε έως και τις 12.000.

Παραχώρηση φωτο imperial war musem collection – γερμανική αεροπορική επιδρομή Νοέμβριος 1943 -Εγγλέζοι στα αντιεροπορικά

Άλλοι λοιπόν έφυγαν πρόσφυγες στα τουρκικά παράλια, άλλοι με εμπορικά πλοία στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, το Λίβανο, άλλοι βρέθηκαν στη Λαττάκεια της Συρίας. Η ομάδα που ήταν η οικογένειά μου, κοντά 1.000 πρόσφυγες φύγαμε με αποβατικά των Εγγλέζων και βρεθήκαμε στη Δεκέλεια της Κύπρου, αλλά επειδή ανακατεύτηκε ο πατέρας μου στα εσωτερικά της Κύπρου, μετά από λίγους μήνες μας απέλασαν με αρματαγωγό στη Γάζα και ακολούθως στο στρατόπεδο της Νουζεϊράτ, όπου μέναμε σε μεγάλα αντίσκηνα.

Επειδή τα Δωδεκάνησα ήταν ιταλοκρατούμενα θεωρητικά ήμασταν Ιταλοί υπήκοοι, αλλά με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και την αφαίρεση των ιταλικών διαβατηρίων, δεν είχαμε ούτε ελληνικά, ήμασταν λοιπόν «μετέωροι».

Να προσθέσω ότι ο πατέρας μου ήταν γιατρός και υποχρεωτικά είχε κάνει διετή θητεία σε ιταλικό πανεπιστήμιο.

Τελικά μετά από διάφορες περιπέτειες, έγινε λοχαγός υγειονομικού στις αμερικάνικες δυνάμεις και ακολούθως εξελίχτηκε βαθμολογικά.

-Μείνατε λοιπόν στα προσφυγικά στρατόπεδα. Πώς και πότε έγινε ο γυρισμός;

διάσωση προσφύγων από το Empire Patrol

-Επιστρέφαμε για το Καστελλόριζο το 1945 με το Empire Patrol και επειδή ο πατέρας ήταν αξιωματικός είχαμε καμπίνα. Είχαμε μαζί μας και γλυκά και είχαμε πει να τα ανοίξουμε όταν θα φτάναμε στο Καστελλόριζο. Η μητέρα μου μέσα στην καμπίνα, είδε ένα όνειρο με τον Εσταυρωμένο και το αγκάθινο στεφάνι. Λίγη ώρα μετά είδαμε από τα φινιστρίνια,  ανθρώπους να πέφτουν στα θάλασσα. Η φωτιά στο πλοίο δεν εξακριβώθηκε ποτέ πώς προέκυψε, άλλοι είπαν για γερμανικό υποβρύχιο, άλλοι για Γερμανούς δολιοφθορείς που είχαν τρυπώσει στο πλοίο.

Πάντως εγώ είδα σωλήνες που είχαν κοπεί εγκάρσια σε αρκετά σημεία και έτσι ήταν αδύνατον να δουλέψουν οι αντλίες κατάσβεσης. Επίσης το πλοίο είχε εξοπλισμό και η φωτιά δημιούργησε εκρήξεις στα πυρομαχικά. Η φωτιά κράτησε 36 ώρες μέχρι να βυθιστεί το πλοίο. Ανεβήκαμε με βρεγμένες κουβέρτες στο κατάστρωμα. Στο πλοίο επέβαιναν 562 πρόσφυγες και είχε πλήρωμα 132 Ιταλούς ναύτες, που όταν ξέσπασε η φωτιά το έσκασαν με τις βάρκες και μας παράτησαν.

διάσωση προσφύγων από το Empire Patrol

Έβραζε το νερό της θάλασσας από την πυρκαγιά, επίσης ένα κοριτσάκι έχασε τη ζωή του όταν κατασπαράχτηκε από θαλάσσιο κήτος, μάλλον σκυλόψαρο, ήμουν από τους αυτόπτες μάρτυρες αυτού του τραγικού περιστατικού.

Σωθήκαμε από την παρέμβαση του παππού μου Βασίλη, που μας κατέβασε με σχεδία και διασωθήκαμε από το αεροπλανοφόρο. Αρχικά διέσωσε τα παιδιά, μετά τις γυναίκες και μετά τους άνδρες.

-Τι έγινε μετά;

Ο Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης στη μέση της φωτο, με τα αδέλφια του στο Καστελλόριζο, αριστερά του ο Μιχάλης και δεξιά του ο Βασίλης.

-Επιστρέψαμε στο Πορτ Σαιντ και η οικογένειά μου επέστρεψε στο Καστελλόριζο το 1947. Στην Αίγυπτο πηγαίναμε αρκετά προσφυγόπουλα στο σχολείο, όπου λόγω της διαφορετικής καταγωγής μαθητών αλλά και δασκάλων ήταν στην ουσία ένα σχολείο «πανσπερμίας». Εμείς μετά πήγαμε στην Αλεξάνδρεια που είχαμε συγγενείς και θυμίζω ότι ο πατέρας μου ήταν και επί τιμή συνταγματάρχης του ελληνικού στρατού.

Όταν γυρίσαμε κάναμε εκμάθηση ελληνικής γλώσσας για 14 μήνες, ώστε να καλύψουμε τα κενά που είχαμε.

-Ποια εικόνα βρήκατε επιστρέφοντας;

-Το Καστελλόριζο είχε πλούτο και αρχοντιά λόγω των ναυτικών επαγγελμάτων που προϋπήρχαν του πολέμου. Είχε 3.440 σπίτια. Μετά τους βομβαρδισμούς, αλλά και την πυρκαγιά, είχαν καταστραφεί, ενώ έγιναν και λεηλασίες. Πολλά ακούστηκαν για το αν την πυρκαγιά την έβαλαν οι Εγγλέζοι ώστε να καλύψουν τις λεηλασίες τους. Μιλάμε για εποχές που κρύβονταν πουγγιά στα σπίτια. Μαχαιροπήρουνα, καθρέφτες, τάπητες, τα είδαμε με τα μάτια μας στα παζάρια της Δεκέλειας Κύπρου από τους Εγγλέζους. Παρά τις δυσκολίες όμως καταφέραμε και ορθοποδήσαμε.

Παραχώρηση κεντρικής φωτο – το βομβαρδισμένο Καστελλόριζο: Νικόλαος Γ. Παπαναστασίου

Προτεινόμενο βιβλίο:

Στην άκρη του Αιγαίου
ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ
1890-1948

Τα βιβλία και τα ντοκιμαντέρ του ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ. διατίθενται:

· Μέσω της Ιστοσελίδας του ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ.-Ηλ.Κατάστημα

· Με αντικαταβολή από το ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ (τηλ. 210- 66 69 140, 210- 66 69 131)

· Στο βιβλιοπωλείο Νικολόπουλος και ΣΙΑ Ε.Ε. (Ζαλόγγου 9, Αθήνα – 210.3800520)

Συνέντευξη: Νάσος Μπράτσος

Αναδημοσίευση από : http://www.ert.gr