21η Απριλίου 1963: Ο Γρηγόρης Λαμπράκης και η απαγορευμένη πορεία ειρήνης

Ο Λαμπράκης είχε ενεργό ανάμιξη στο κίνημα ειρήνης και μάλιστα είχε πάρει μέρος στον Παγκόσμιο Μαραθώνιο Ειρήνης που είχε γίνει στην Αγγλία, στο Λονδίνο.Εκεί κράταγε το ίδιο πανό που κράτησε αργότερα στην πορεία από τον Τύμβο του Μαραθώνα.

Να πάμε, όμως, λίγο στην Κατοχή, όπου οι αθλητές με επικεφαλής τον Λαμπράκη πήγαν στον κατοχικό «πρωθυπουργό» Τσολάκογλου και απαίτησαν συσσίτιο, παίρνοντας τελικά ένα φτωχό συσσίτιο σούπας με καλαμποκάλευρο και σταφίδες. Οι αθλητές μπήκαν από τους πρώτους στο ΕΑΜ. Συνεδρίαζαν μέσα στα αποδυτήρια του σταδίου και ο αδελφός μου, ο Κώστας, με έπαιρνε και κράταγα τσίλιες, γι’ αυτό το θυμάμαι καλά.  Μέναμε  τότε  στην  Κοκκινιά  και  ο αδελφός  μου ήταν γραμματέας του ΕΑΜ. Ο Λαμπράκης ερχόταν σπίτι για ξεκούραση, γιατί εκεί ήταν ελεύθερη περιοχή.

Aκούγαμε το δελτίο του BBC γιατί είχα κάνει ένα κόλπο στο σφραγισμένο ραδιόφωνο και ερχόταν ένας ΕΠΟΝιτάκος με το ποδήλατο και ένα χωνί και έπαιρνε το δελτίο.

Είχαμε κάνει σκαλοπάτια από μπετόν, κούφια και κρύβαμε όπλα. Ο Λαμπράκης μας έφερνε φάρμακα από το νοσοκομείο της Έλενας όπου δούλευε και τα διοχετεύαμε στους αντάρτες. Ο αδερφός μου που ήταν ριψοκίνδυνος, είχε πιάσει επαφή με Ιταλούς φαντάρους κομμουνιστές. Σε βλέπανε στο δρόμο και σου έκαναν με το παούτσι ένα σφυροδρέπανο στο χώμα. Αυτοί μας έστελναν μέχρι και όπλα.

Mε την απελευθέρωση και μετά τα Δεκεμβριανά, οι παρακρατικοί που στην Κατοχή ήταν συνεργάτες των Γερμανών, εξοπλίστηκαν από τους Άγγλους. Ο Λαμπράκης συνελήφθη, αλλά λόγω του ότι ήταν επώνυμος και σαν αθλητής (σημαιοφόρος της εθνικής ομάδας) και σαν γιατρός που συχνά βοηθούσε δωρεάν φτωχό κόσμο, τον άφησαν γρήγορα. Το 1961 εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΔΑ. Ήταν τέτοιο παλικάρι, που όταν ένας βουλευτής ονόματι Παπαδόπουλος που στην κατοχή ήταν συνεργάτης των Γερμανών, χειροδίκησε εις βάρος ενός αντιπολιτευόμενου βουλευτή, ο Λαμπράκης τον άρπαξε και του έριξε ένα χαστούκι που τον παραμόρφωσε. Την άλλη μέρα ήταν μεγάλο θέμα στις εφημερίδες και μας έκανε περήφανους μέσα στο κλίμα τρομοκρατίας.

Άνοιξε ιατρείο στον Πειραιά και όχι μόνο δεν έπαιρνε λεφτά, αλλά έδινε χρήματα στους φτωχούς για να αγοράζουν φάρμακα. Ο Λαμπράκης ήταν αντιπρόεδρος της πανελλήνιας επιτροπής ειρήνης και είχε πάει στο Λονδίνο (Απρίλης 1963) για τη μαραθώνια πορεία ειρήνης, εκεί είχε μία έντονη λογομαχία με τη βασίλισσα Φρειδερίκη που συνάντησε στα μαγαζιά, με αφορμή την άρνησή της να δεχτεί τη σύζυγο του φυλακισμένου ηγέτη της ΟΕΝΟ, Αμπατιέλου, η οποία είχε αγγλικό διαβατήριο.

Να πάμε τώρα στην περιβόητη μαραθώνια πορεία του Λαμπράκη.

Είχαν έρθει στην Αθήνα κορυφαία στελέχη του παγκόσμιου κινήματος ειρήνης, όπως ο πρόεδρος του Μπέρναρντ Ράσσελ, από την Κύπρο ο Ανθίας Τεύκρος, λογοτέχνης και πρόεδρος του εκεί κινήματος ειρήνης, αλλά και πολλοί άλλοι από άλλες χώρες.

Ο Καραμανλής, όχι μόνο απαγορεύει την πορεία, αλλά απελαύνει τις ξένες αντιπροσωπείες. Φτιάχνει μάλιστα και τα πρώτα ΜΑΤ της εποχής και αρχίζει τα μπλόκα από την Αγία Παρασκευή μέχρι το Μαραθώνα.

Τα γραφεία της επιτροπής ειρήνης ήταν Ασκληπιού και Ακαδημίας. Ξύπνησα νύχτα και πέρασα το πρώτο μπλόκο που βρήκα στο Γ’ νεκροταφείο, θα ήταν 4 – 5 το πρωί. Το είχαν εκεί για να μην μπορέσει να πάει κόσμος από την περιοχή.

Επειδή ήμουν ηλεκτρολόγος και με ήξεραν, τους κορόιδεψα ότι πάω για δουλειά στην Αθήνα. Εκεί είδα τους παρακρατικούς να σπάνε τα γραφεία της επιτροπής ειρήνης.

Μπήκα στο λεωφορείο και ο εισπράκτορας μου είπε ότι μέχρι την Αγία Παρασκευή που ήταν το τέρμα, υπήρχαν ήδη δύο μπλόκα, ένα στους Αμπελόκηπους και ένα στο Πεντάγωνο.

Κατέβηκα πριν το μπλόκο και το παρέκαμψα και το ίδιο έκανα και με το δεύτερο.

Στην Αγία Παρασκευή ήταν ζούγκλα με τη χωροφυλακή να κυνηγάει με μεγάλα γκλόμπς όσους ειρηνοδρόμους είχαν φτάσει μέχρι εκεί. Ο κόσμος για να σωθεί έμπαινε σε σπίτια και σε καφενεία.

Πήγαινα από στενά και με μεγάλη προφύλαξη, γιατί έκαναν και περιπολίες με τζιπ και μοτοσυκλέτες. Πέρασα από μία τρύπα στο συρματόπλεγμα της περιοχής του στρατιωτικού ασυρμάτου της περιοχής. Μέσα από αμπέλια και χωράφια προχωρούσα και έβλεπα κίνηση στο δρόμο από αστυνομία.

Όταν ησύχασαν λίγο τα πράγματα πήρα το λεωφορείο βγαίνοντας στο δρόμο και είπα του εισπράκτορα να με αφήσει πριν το μπλόκο της Ραφήνας, το οποίο το παρέκαμψα μέσα από χωράφια. Από εκεί και πέρα είχε αραιώσει η επιτήρηση και αρχίζω να τρέχω, ήμουν και παλιός αθλητής.

Είχα όμως χάσει τον προσανατολισμό μου και ρώτησα έναν τσοπάνο που ήταν ρουφιάνος και είδα ότι έστειλε το γιό του προς τη Ραφήνα. Λίγο μετά ήρθε ένα τζιπ της χωροφυλακής και αρχίζει να με ψάχνει, όμως κρύφτηκα μέσα σε ένα χαντάκι. Βλέπω λίγο μετά ένα πολιτικό αμάξι, εφημερίδας ήταν με δημοσιογράφους μέσα και αρχίζω να φωνάζω «αίσχος τι πράγματα είναι αυτά, ζούμε μια νέα κατοχή, δεινοπάθησε να έρθω μέχρι εδώ».

Βγάζει ένας το κεφάλι του από το παράθυρο του αυτοκινήτου και μου λέει «έρχεται ο Λαμπράκης».

Κοιτάζω στον ορίζοντα της ασφάλτου να εμφανίζεται σιγά – σιγά το κεφάλι του και μετά να ξεπροβάλλει το σώμα του.

Πήγα κοντά του, αγκαλιαστήκαμε και συνεχίσαμε ενώ πίσω ερχόταν η γυναίκα του με το αμάξι. Μου είπε να μπω σε αυτό γιατί θα με λιάνιζε η χωροφυλακή, επειδή εγώ δεν ήμουν βουλευτής. Αρνήθηκα. Λίγο πιο πίσω ερχόταν ένας νέος ο Μαμμωνάς, που κράταγε μία αφίσα για την ειρήνη. Λίγο μετά βγάλαμε το πανό που το είχε στο αμάξι. Λόγω του αέρα περάσαμε δύο βεργούλες στο πανό. Συνέχεια μοτοσυκλετιστές της χωροφυλακής μας έφερναν βόλτα και ειδοποιούσαν το αρχηγείο τους, ότι ο Λαμπράκης πραγματοποιεί πορεία με ελάχιστους φανατικούς οπαδούς του. Στην πορεία είχε προστεθεί και ο Παπαδόπουλος. Έκανα 20 χρόνια να μιλήσω γι αυτά, γιατί είχα ασχοληθεί με τα συνδικαλιστικά των ηλεκτρολόγων.

Ο Μαμμωνάς είχε πατέρα εργολάβο και δεξιό και τον είχε φύλακα σε μία οικοδομή τους, αν προσέξεις καλά τις φωτογραφίες φαίνονται οι ασβέστες στα ρούχα του και τις αρβύλες του. Μου είπε ότι αν τον δει σε καμιά φωτογραφία ο πατέρας του θα τον σπάσει στο ξύλο.

Ο Παπαδόπουλος δούλευε νυχτερινή βάρδια στα δημόσια σφαγεία της Ραφήνας. Έχω ακούσει σενάρια ότι δήθεν αυτοί οι δύο γνωρίζονταν και ξεκίνησαν μαζί, αλλά δεν είναι αλήθεια, παρ΄ ότι έχουν γραφτεί πολλές φορές.

Ο Λαμπράκης ανοίγει το διασκελισμό και μου λέει «πάμε με τέμπο», ενώ οι χωροφύλακες μας ρίχνουν καυσαέρια από τις εξατμίσεις για να μας μπαφιάσουν.

Από μακριά βλέπουμε στη διασταύρωση της Ραφήνας παρακρατικούς και χωροφύλακες μαζί με ανώτατους αξιωματικούς.

Έπεσαν σαν λυσσασμένοι να πάρουν το πανό από τον Λαμπράκη, ο οποίος ανθίσταται και είναι τόσο άντρακλας που δεν τον κάνουν καλά, ενώ οι αξιωματικοί παρακολουθούν με ικανοποίηση. Υπάρχει μία βιντεοκασσέτα με τα γεγονότα, ήταν κινηματογραφικό υλικό του BBC, πρέπει να πω ότι οι χωροφύλακες κατέστρεψαν αρκετά υλικά δημοσιογράφων.

Η σύζυγος του Λαμπράκη, η Ρούλα, διαμαρτυρήθηκε ύστερα από δικιά μου προτροπή και λίγο μετά σταμάτησαν την επίθεση. Του φώναζαν ότι σαν βουλευτής μπορείς να περάσεις, όχι όμως σαν ειρηνοδρόμος, άσε το πανό και πέρνα, θα σου το στείλουμε μετά, με τη γυναίκα σου, του το είπαν σε φιλικό τόνο αυτό. Περνάει και ζητάει να του περάσουν μία αφίσα.

Να πω ότι μετά το μπλόκο υπήρχαν ορισμένοι από αυτούς που τους είχαν σταματήσει για να μην βαδίσουν μαζί του.

Στο αμάξι του είχε αφίσες και η γυναίκα του που ήταν μέσα έδωσε με τρόπο δύο από αυτές σε ένα νεαρό που τις πέρασε.

Φτάσαμε στο Χαρβάτι, όπου υπήρχε ένα μνημείο για 54 εκτελεσμένους από τους Γερμανούς. Θελήσαμε να βάλουμε λουλούδια, έκοψα μερικά και βάλαμε ένα μπουκέτο στη βάση του σταυρού, σταθήκαμε προσοχή και ψάλαμε το «πέσατε θύματα αδέρφια εσείς».

Ήμασταν πια μετά το μπλόκο και όταν πήγαμε να ξεκινήσουμε, ένας χωροφύλακας με τις αρβύλες του πάτησε και έλιωσε τα λουλούδια.

Λίγο πιο κάτω έγινε μία επίθεση από τους χωροφύλακες στους δημοσιογράφους και πολλές φωτογραφικές μηχανές καταστράφηκαν και δημοσιογράφοι χτυπήθηκαν. Κοντά στο Γέρακα, βλέπουμε να έχουν βάλει κάθετα στο δρόμο μία κλούβα. Εκεί του ρίχτηκαν και τον πήραν στην κλούβα και έφυγαν. Η γυναίκα του η Ρούλα με πήρε στο αμάξι και πήγαμε στην «Αυγή» και τους ενημερώσαμε.

Η Ρούλα ήταν κόρη ανωτέρου αξιωματικού σε σύνταξη και δεν την πείραζε εύκολα η χωροφυλακή. Μία μέρα μετά μου τηλεφώνησε ο Λαμπράκης. Μου είπε ότι επειδή ήταν βουλευτής και δεν μπορούσαν να τον βάλουν φυλακή, τον γύριζαν με το αμάξι όλη νύχτα και τον άφησαν το πρωί. Με φώναξε στο ιατρείο (και σπίτι του) Ηπείρου και Πατησίων, τα είπαμε και μου έδωσε και μία φωτογραφία από την πορεία, από αυτές που δεν καταστράφηκαν από τους χωροφύλακες.

Λόγω μιας εγχείρησης δεν τον ακολούθησα στη Θεσσαλονίκη που με είχε προσκαλέσει να πάω μαζί του. Εκεί τον δολοφόνησαν οι παρακρατικοί. Μετά ιδρύθηκε η νεολαία Λαμπράκη και στην Κοκκινιά μου έδωσαν την ταυτότητα με τον αριθμό ένα».

 

Δήλωση του Μιχάλη Περιστεράκη, τότε προέδρου της κίνησης Μπέρναρντ Ράσελ και ακολούθως της Αδέσμευτης Κίνησης Ειρήνης, που επίσης περιέχεται στο βιβλίο:

«Δεν υπήρχε πνευματικός άνθρωπος που να μην είχε δηλώσει συμμετοχή σε εκείνη την πορεία, αναφέρω χαρακτηριστικά τη Μελίνα Μερκούρη, τον Θεοδωράκη, τον Αλεξανδράκη, τον Μποσταντζόγλου, κ.α.

Η πορεία από το Μαραθώνα στην Αθήνα απαγορεύτηκε, η οργανωτική επιτροπή του συνδέσμου Μπέρναρντ Ράσελ και όλων των φορέων που συμμετείχαν στην οργάνωση της πρώτης Μαραθώνιας πορείας ειρήνης, αποφάσισε να κάνει την πορεία αντίστροφα. Να ξεκινήσει από την Αθήνα και να πάει στο Μαραθώνα. Χιλιάδες λαού από μονοπάτια, από βουνά, προσπαθούσε να φτάσει στο Μαραθώνα.

Η πρώτη οργανωμένη ομάδα, με το σύνδεσμο Ράσελ, τον Πάτρικ Ποτλ, τον Ανδρέα Λεντάκη, το Μίκη Θεοδωράκη, το Νίκο Κιάο, προσπαθήσαμε να ξεκινήσουμε από τη στέγη πατρίδος στους Αμπελόκηπους, κάναμε μία πορεία δύο χιλιάδες άτομα.

Επενέβησαν τα ΜΑΤ, ξυλοκόπησαν αγρίως τους οδοιπόρους της ειρήνης, τους φόρτωσαν σε καμιόνια και τους πήγαν σε στρατόπεδα.

Ο Λαμπράκης ξεκίνησε από ένα εξοχικό του και με τη δύναμή του και την αποφασιστικότητά του, έσπασε τα μπλόκα και έφτασε στο Μαραθώνα».