Βασίλης Τριανταφύλλου, Ηδύλη Τσακίρη
Φούρνοι, Ελλάδα (Reuters) – Τουλάχιστον 58 ναυάγια ανακαλύφθηκαν από τους αρχαιολόγους στην Ελλάδα, πολλά από αυτά φορτωμένα με αρχαιότητες, σε κάτι που θεωρείται ίσως η μεγαλύτερη συγκέντρωση αρχαίων ναυαγίων στο Αιγαίο και ίσως και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Τα ναυάγια βρίσκονται στα νερά ανοιχτά του συμπλέγματος νησιών των Φούρνων, στο Ανατολικό Αιγαίο, και καλύπτουν μια μεγάλη περίοδο από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι και τον 20ο αιώνα. Τα περισσότερα χρονολογούνται κατά την Ελληνιστική, Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο.
Παρόλο που τα ναυάγια εμφανίζονται μαζί στο Αιγαίο, μέχρι τώρα μεγάλος αριθμός αυτών συγκεντρωθεί μαζί.
Οι ειδικοί λένε πως δημιουργείται μια ενδιαφέρουσα ιστορία για το πώς τα πλοία, γεμάτα με φορτίο, που ταξίδευαν στο Αιγαίο, τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα συνάντησαν τη μοίρα τους περιτριγυρισμένα από ξαφνικές καταιγίδες και βραχώδεις λόφους στην περιοχή.
Είναι δύσκολο να περιγράψουμε τον ενθουσιασμό μας, θέλω να πω, ήταν απλά απίστευτο. Γνωρίζαμε ότι είχαμε βρει κάτι που θα άλλαζε όσα έχουν γραφτεί στα βιβλία ιστορίας,” είπε ο υποβρύχιος αρχαιολόγος και συν-υπεύθυνος του προγράμματος έρευνας των Φούρνων, Dr. Peter Campbell του Ναυτικού Ιδρύματος RPM (RPM Nautical Foundation).
Το Ίδρυμα συνεργάζεται στο πρόγραμμα αυτό με την Ελληνική Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, η οποία διεξάγει την έρευνα.
(Εικόνα: Αμφορείς εμφανίζονται στον πυθμένα της θάλασσας στο σημείο ενός ναυαγίου κοντά στο σύμπλεγμα νησιών των Φούρνων, στην Ελλάδα, 15 Σεπτεμβρίου 2018. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2018. Βασίλης Μεντογιάννης/Ελληνική Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων)
Όταν η διεθνής ομάδα ξεκίνησε την υποβρύχια ανασκαφή το 2015, έμειναν έκπληκτοι όταν βρήκαν 22 ναυάγια την ίδια χρονιά. Μετά τις πρόσφατες ανακαλύψεις τους ο αριθμός ανέβηκε στα 58, και η ομάδα πιστεύει πως υπάρχουν πολύ περισσότερα μυστικά στο βυθό κάτω από αυτά (τα ναυάγια).
“Θα τη θεωρούσα, ίσως, μια από τις κορυφαίες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του αιώνα, που πλέον μας δίνει κάποια στοιχεία για τη διαδρομή πλοήγησης που συνέδεε την αρχαία Μεσόγειο,” είπε ο Campbell στο Reuters.
Τα πλοία και το περιεχόμενό τους μας δίνουν μια εικόνα πλοίων που κουβαλούσαν αγαθά σε διαδρομές από τη Μαύρη Θάλασσα, την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Σικελία, την Κύπρο, την Εγγύς Ανατολή, την Αίγυπτο και τη Βόρεια Αφρική.
Η ομάδα έχει ανασύρει πάνω από 300 αρχαιότητες από τα ναυάγια, κυρίως αμφορείς, που δίνουν στους αρχαιολόγους μια σπάνια ματιά στα σκεύη μέσα στα οποία μεταφέρονταν τα αγαθά σε όλη τη Μεσόγειο.
“Ενενήντα τοις εκατό των ναυαγίων που βρήκαμε στο αρχιπέλαγος των Φούρνων κουβαλούσαν φορτίο που αποτελούταν από αμφορείς.”
“Ο αμφορέας είναι ένα σκεύος που χρησιμοποιούταν στην αρχαιότητα κυρίως για μεταφορά υγρών και ημι-υγρών υλικών, οπότε τα αγαθά που μεταφέρονταν ήταν συνήθως κρασί, λάδι, σάλτσες ψαριών, ίσως και μέλι,” είπε ο αρχαιολόγος και υπεύθυνος για το πρόγραμμα έρευνας στην περιοχή των Φούρνων, Dr. Γιώργος Κουτσουφλάκης, της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Πρόσθεσε επίσης ότι η σάλτσα ψαριού από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας στην αρχαιότητα θεωρούταν ακριβό προϊόν.
Ήταν ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι με τους αμφορείς που βρέθηκαν με προέλευση από τη Μαύρη Θάλασσα και τη Βόρεια Αφρική στα ναυάγια από την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο, καθώς είναι σπάνιο να βρεθεί άθικτο φορτίο από αυτές τις περιοχές σε ναυάγια του Αιγαίου, είπε ο κ. Κουτσουφλάκης.
Είπε επίσης ότι η κακοκαιρία είναι η πιθανότερη αιτία πίσω από το ναυάγιο όλων αυτών των πλοίων στην ίδια περιοχή. Στην περιοχή αυτή συμβαίνουν πολλά άγρια μπουρίνια, και περιτριγυρίζεται από βραχώδη παράλια.
Οι Φούρνοι αποτελούσαν σταθμό για τα πλοία, τα οποία διανυκτέρευαν εκεί στη διάρκεια του ταξιδιού τους.
“Εξαιτίας των στενών περασμάτων μεταξύ των νησιών, των πολλών κόλπων, και των ανέμων που κατεβαίνουν από το βουνό, δημιουργούνται ξαφνικές ανεμοθύελλες.”
“Δεν είναι σύμπτωση ο μεγάλος αριθμός ναυαγίων στα περάσματα αυτά… αν υπάρξει ξαφνική αλλαγή στην κατεύθυνση του αέρα, και αν ο καπετάνιος ήταν από άλλη περιοχή και δεν του ήταν οικείες οι ιδιαιτερότητες του τοπικού κλίματος, μπορούσε πολύ εύκολα να χάσει τον έλεγχο του πλοίου και να πέσει στα βράχια,” είπε ο κ. Κουτσουφλάκης.
Αργότερα οι Φούρνοι θεωρήθηκαν παράδεισος των πειρατών, δήλωσε ο Campbell. Η άφθονη ροή πλοίων φορτωμένων με πλούσιο φορτίο προσέλκυσε τους πειρατές στην περιοχή. Δήλωσε επίσης ότι παρόλο που ο καιρός θεωρείται βασική αιτία των ναυαγίων, μπορεί να έχει συνεισφέρει και η πειρατεία σε κάποιες περιπτώσεις.
Οι συνθήκες των ναυαγίων ποικίλουν. Κάποια είναι καλοδιατηρημένα, και άλλα βρίσκονται θρυμματισμένα αφότου το πλοίο χτύπησε στα βράχια.
“Έχουμε ναυάγια τα οποία είναι πλήρως άθικτα. Πιστεύουμε πως είμαστε οι πρώτοι που τα βρήκαμε, αλλά βρίσκονται πολύ βαθιά – σε βάθη μέχρι και 60 μέτρων. Συνήθως σε βάθη 40 μέτρων και άνω έχουμε ναυάγια σε καλή κατάσταση. Οτιδήποτε σε λιγότερο από 40 μέτρα είτε έχει χάσει τη συνοχή του είτε έχει λεηλατηθεί άσχημα στο παρελθόν,” δήλωσε ο κ. Κουτσουφλάκης.
Η ερευνητική ομάδα ανακάλυψε τα ναυάγια μετά από τον εντοπισμό τους από ντόπιους σφουγγαράδες και ψαράδες.
Οι Φούρνοι αποτελούνται από 20 μικρά νησιά, νησίδες και ύφαλους ανάμεσα στα μεγαλύτερα νησιά της Ικαρίας, της Πάτμου και της Σάμου. Ο πληθυσμός δεν ξεπερνά τους 1500 κάτοικους, οι οποίοι κατοικούν κυρίως στο κεντρικό νησί των Φούρνων.
Η ομάδα, η οποία περιλαμβάνει αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, συντηρητές και δύτες, θέλει να δημιουργήσει ένα κέντρο για υποβρύχια αρχαιολογία στους Φούρνους, κατάλληλο για τους μαθητές, όπως επίσης και ένα μουσείο για στέγαση των ευρημάτων τους.
Το αυθεντικό αγγλικό κείμενο:
Ancient shipwrecks found in Greek waters tell tale of trade routes
The wrecks lie in the small island archipelago of Fournoi, in the Eastern Aegean, and span a huge period from ancient Greece right through to the 20th century. Most are dated to the Greek, Roman and Byzantine eras.
Although shipwrecks can be seen together in the Aegean, until now such a large number have not been found together.
Experts say they weave an exciting tale of how ships full of cargo traveling through the Aegean, the Mediterranean and the Black Sea met their fate in sudden storms and surrounded by rocky cliffs in the area.
“The excitement is difficult to describe, I mean, it was just incredible. We knew that we had stumbled upon something that was going to change the history books,” said underwater archaeologist and co-director of the Fournoi survey project Dr. Peter Campbell of the RPM Nautical Foundation.
The foundation is collaborating on the project with Greece’s Ephorate of Underwater Antiquities, which is conducting the research.
When the international team began the underwater survey in 2015, they were astounded to find 22 shipwrecks that year. With their latest finds that number has climbed to 58, and the team believe there are even more secrets lying on the seabed below.
“I would call it, probably, one of the top archaeological discoveries of the century in that we now have a new story to tell of a navigational route that connected the ancient Mediterranean,” Campbell told Reuters.
The vessels and their contents paint a picture of ships carrying goods on routes from the Black Sea, Greece, Asia Minor, Italy, Spain, Sicily, Cyprus, the Levant, Egypt and north Africa.
The team has raised more than 300 antiquities from the shipwrecks, particularly amphorae, giving archaeologists rare insight into where goods were being transported around the Mediterranean.
“Ninety percent of the shipwrecks that we found in the Fournoi archipelago carried a cargo of amphorae.
“The amphora is a vessel used mainly for transporting liquids and semi-liquids in antiquity, so the goods it would be transporting were mostly wine, oil, fish sauces, perhaps honey,” archaeologist and Fournoi survey project director Dr. George Koutsouflakis from the Ephorate of Underwater Antiquities, said. Fish sauce from the Black Sea region in antiquity was an expensive commodity, he added.
They were particularly excited by amphorae they found originating from the Black Sea and north Africa in shipwrecks from the late Roman period, as it is rare to find cargo from these regions intact in shipwrecks in the Aegean, said Koutsouflakis.
Bad weather is the most likely explanation for why the ships all sank in the same area, he said. The region experiences lots of sudden, fierce squalls and is surrounded by rocky shores.
Fournoi was a stopover point for ships to spend the night during their journey.
“Because there are narrow passages between the islands, a lot of gulfs, and descending winds from the mountains, sudden windstorms are created.
“It is not a coincidence that a large number of the wrecks have been found in those passages…if there is a sudden change in the wind’s direction, and if the captain was from another area and was not familiar with the peculiarities of the local climate, he could easily end up losing control of the ship and falling upon the rocks,” said Koutsouflakis.
In later times Fournoi was considered a pirate’s haven, said Campbell. Pirates were drawn to the area by the abundant flow of vessels laden with rich cargo. Although weather was believed to be the primary reason for the sinkings, piracy may have contributed in some cases, he said.
The condition of the shipwrecks vary. Some are well preserved, others are in pieces after the ships crashed on the rocks.
“We have wrecks that are completely virgin. We feel we were the first ones to find them, but they are in very deep waters – at a depth of 60 meters. Usually from 40 meters and below we have wrecks in good condition. Anything above 40 meters has either lost its consistency or has been badly looted in the past,” said Koutsouflakis.
The survey team discovered the shipwrecks from sightings by local sponge divers and fishermen.
Fournoi is made up of 20 small islands, islets and reefs between the larger Ikaria, Patmos and Samos islands. The population does not reach more than 1,500, mainly located on the main island of Fournoi.
The team, which includes archaeologists, architects, conservators, and divers, want to create a center for underwater archaeology in Fournoi for students, as well as a local museum to house their finds.
Writing by Deborah Kyvrikosaios; Editing by Hugh Lawson
