Αντί προλόγου
Όταν τελείωσα την έρευνα που ακολουθεί και ανακοίνωσα σε φίλους τα αποτελέσματά της, καθώς και την πρόθεσή μου να τα δημοσιεύσω, οι γνώμες σχεδόν όλων κινήθηκαν περίπου προς την ίδια κατεύθυνση:
– Τι τα σκαλίζεις; Βρωμάει το διαδίκτυο από τέτοια… Εσύ θα το καθαρίσεις;
– Καλά, όλοι το ξέρουν ότι αυτά τα αποφθέγματα είναι απάτες…
– Γιατί εσύ;… Γιατί τώρα;…
– Και πώς είσαι βέβαιος ότι δεν το έχει πει ο Θουκυδίδης; Μήπως κάπου κάτι σου ξέφυγε;
– Άσε τους φιλόλογους να ασχοληθούν…
Τα σχόλια αυτά με πείσμωσαν περισσότερο. Γιατί ήταν ακριβώς οι ίδιες σκέψεις που με απασχολούσαν χρόνια τώρα και που σήμερα αποτέλεσαν το κίνητρο για να ξεκινήσω. Γι’ αυτό το λόγο και επειδή προβλέπω ότι θα υπάρξουν κάποιοι από όσους διαβάσουν που θα κάνουν τα ίδια σχόλια, θεωρώ σκόπιμο να δώσω κάποιες εξηγήσεις.
Είναι αλήθεια λοιπόν ότι είναι γεμάτο το διαδίκτυο από “αποφθέγματα” διάσημων ανθρώπων από όλες τις εποχές και από όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης.
Κομφούκιος, Μωάμεθ, Σάκα Ζούλου (ναι!… ακόμα κι αυτός!) Μαο Τσε Τουγκ, Δαρβίνος, Αβραάμ Λίνκολν, Θεμιστοκλής, Νίτσε, Αριστοτέλης, Μαρξ, Ομπάμα, Μαχάτμα Γκάντι, Βραχμαπούτρα… Όλοι τους έχουν γράψει και κάτι …συγκλονιστικό, που θα έπρεπε να γνωρίζουμε και να φροντίσουμε να το διαδώσουμε και στους υπόλοιπους.
Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αυτά τα “αποφθέγματα” έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: Πρώτο, δεν αναφέρουν κάποια πηγή ή έστω μια παραπομπή, να μπορεί κάποιος να ανατρέξει και να το βρει. Δεύτερο, το γλωσσικό ύφος, για κάποιον που είναι στοιχειωδώς παρατηρητικός, δεν ταιριάζει καθόλου στην συγκεκριμένη προσωπικότητα, ούτε και στην εποχή που υποτίθεται ότι είπε ή έγραψε τη συγκεκριμένη φράση, αλλά μάλλον μοιάζει σαν να το είπε κάποιος σήμερα στην …Ελλάδα. Και τρίτο (που είναι και το πιο συγκλονιστικό), το θέμα και το περιεχόμενό τους. Λες και, κατά μια διαβολική σύμπτωση, όλοι αυτοί οι διάσημοι, στην όποια χώρα και σε όποια εποχή και αν έζησαν, mε όποια αφορμή και αν έδρασαν, μίλησαν ή έγραψαν, όλοι τους είχαν τη σκέψη τους στη …σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα!… Όλους τους απασχολούσε η ελληνική κρίση, η φτώχεια του Έλληνα, οι συντάξεις, οι προδότες, τα σκάνδαλα… Και όλοι τους είχαν κάτι σημαντικό να μας προτείνουν για να βγούμε ως …ψωροκώσταινα από τα αδιέξοδά μας…
Η “μόδα αυτή εμφανίστηκε γύρω στο 2010-2012, την εποχή που είχε φουντώσει το λεγόμενο “κίνημα των πλατειών” ή αλλιώς το κύμα διαμαρτυρίας των “αγανακτισμένων”. Αυτό που θέριεψε το τέρας του φασισμού στην Ελλάδα, αλλά και τη μάστιγα του πολιτικού καιροσκοπισμού και της δημαγωγίας. Εκεί που συγκροτήθηκαν και μαζικοποιήθηκαν τα πρώτα νεοναζιστικά “τάγματα εφόδου”. Αλλά και εκεί όπου ενέγραψαν υποθήκες σε υπαίθρια τραπεζάκια πρωτοκλασάτοι υπουργοί και άλλα στελέχη της σημερινής κυβέρνησης.
Οι “λόγοι μεγάλων ανδρών”, κορνιζαρισμένοι και παρουσιαζόμενοι σε ειδικό φόντο, αναπαράχθηκαν από την αρχή με εκθετικούς ρυθμούς. Δείγμα του ότι πετύχαιναν το στόχο των εμπνευστών τους, που ήταν η διέγερση του θυμικού του κόσμου, αντί για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Κι εκεί που θα περίμενε κανείς με τα χρόνια να “κοπάσει η θύελλα”, να ξεπεραστεί η μόδα και να αρχίσει να σκέφτεται ο αναγνώστης λογικά, βλέπουμε ότι και σήμερα αναπαράγονται στους ίδιους ρυθμούς. Και σήμερα πια, βλέπουμε νέους ανθρώπους που δεν γνώρισαν τα γεγονότα εκείνης της εποχής από πρώτο χέρι, να τα αναπαράγουν και να έχουν την αίσθηση θριάμβου ότι “μαθαίνουν”, γι’ αυτό και τα αναπαράγουν για να “μάθουν” και άλλοι. Αλλά με λύπη μου διαπιστώνω ότι και εμείς οι μεγαλύτεροι, δείχνουμε να έχουμε συνηθίσει στην παρουσία τους. Δεν αντιδρούμε, αδιαφορούμε, επαναλαμβάνουμε στις μεταξύ μας συζητήσεις τα σχόλια που γενικά ανέφερα στην αρχή. Κάποιοι μάλιστα παρασυρόμαστε και τα αναπαράγουμε και οι ίδιοι κάποιες φορές. Λες και ξεχάσαμε ξαφνικά ποιοι είναι οι αρχικοί εμπνευστές τους, ποιους στόχους επιχειρούν να υλοποιήσουν και ποιες συνέπειες έχει η δράση τους στη συνείδηση του απλού εργαζόμενου που, όχι με δική του ευθύνη, στερείται πολύπλευρης γνώσης και σε κάποιοι βαθμό ακόμα και ικανότητας κριτικής σκέψης και λογικής επεξεργασίας.
Γι’ αυτούς λοιπόν τους λόγους αποφάσισα να κάνω αυτή την έρευνα και να την δημοσιοποιήσω. Και απαντώντας, μπορώ να πω με πεποίθηση: Ναι, εγώ αποφάσισα να το κάνω, γιατί …έτσι. Και το αποφάσισα τώρα γιατί θεωρώ ότι δεν πάει άλλο. Γιατί το ψέμα και η διαστρέβλωση στην κοινωνία,μαζί με την απάθεια και την αδιαφορία, είναι το λίπασμα για να φυτρώνει και να θεριεύει το τέρας του φασισμού. Το τέρας που, όσο συνηθίζουμε στη θέα του, κινδυνεύουμε να αρχίσουμε να του μοιάζουμε.
Όχι, δεν είμαι φιλόλογος. Δεν είδα όμως μέχρι σήμερα κανένα φιλόλογο να αντιδρά. Αναρωτιέμαι μάλιστα, τι να διδάσκουν στους μαθητές τους, όταν στο μάθημα για το Θουκυδίδη, κάποιος τους αναφέρει το “απόφθεγμα από το φέισμπουκ. Σεβόμενος λοιπόν τις όποιες γνώσεις τους, πήρα την πρωτοβουλία εγώ ο “μη ειδικός” και, ιδού πεδίο δόξας λαμπρό: Ας αποτελέσει αυτή η δουλειά μου το ερέθισμα στους “ειδικούς”, να επιβεβαιώσουν ή να απορρίψουν όσα υποστηρίζω. Εγώ, ως μη ειδικός, θα το αντέξω αν αποδειχθεί ότι έκανα λάθος ή ότι υπάρχουν παλιότερα σχετικά κείμενα που δεν μπόρεσα να βρω παρά την προσπάθειά μου. Εκείνοι πώς θα κρίνουν τους εαυτούς τους για την μέχρι σήμερα αδράνειά τους σε ένα τέτοιο ψεύτικο κατασκεύασμα;
Σχετικά με την έρευνα
Το υποτιθέμενο απόφθεγμα του Θουκυδίδη για τον ορισμό του προδότη, κατέχει τη μερίδα του λέοντος στις αναπαραγωγές παρόμοιων αποφθεγμάτων. Έχει κυκλοφορήσει και αναπαραχθεί σε αμέτρητες μορφές. Ταυτόχρονα, το περιεχόμενό του έχει γίνει αντικείμενο κοινωνιολογικής ανάλυσης, σε αμέτρητα ιστολόγια της αποκαλούμενης “μπλογκόσφαιρας”. Δεκάδες “αναλυτές” έχουν καταπιαστεί να μας εξηγήσουν το …,βαθύ νόημα του περιεχομένου των λόγων του μεγάλου αυτού Έλληνα θεμελιωτή της ιστορικής επιστήμης. Κανένας τους, από όσο έψαξα, δεν αναρωτήθηκε, πότε, πού και με ποιαν αφορμή ο Θουκυδίδης είπε αυτή τη φράση. Είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι από αυτούς, δεν γνωρίζουν το έργο του Θουκυ6δίδη. Εννοώ βέβαια από μετάφραση. Για το αρχαίο κείμενο δεν το συζητώ καθόλου.
Η μεγάλη διάδοση του συγκεκριμένου κειμένου, σε συνδυασμό με την ευκολία πρόσβασης σε πηγές μέσω διαδικτύου, η αγάπη μου για την ιστορία, αλλά και κάποιες παλιές μελέτες μου γύρω από τους αρχαίους ιστορικούς, με έκαναν να το επιλέξω για την έρευνά μου. Σαν αρχική υπόθεση της έρευνας, στηρίχτηκα στο συμπέρασμα ότι η φράση ήταν εξόφθαλμα πλαστή, τουλάχιστον δεν ανήκε στον Θουκυδίδη.
Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά των πλαστών αποφθεγμάτων που αναφέρω πιο πάνω, πρώτο δεν αναφερόταν πουθενά πηγή, σε καμιά έκδοση ή αναπαραγωγή ή ανάλυσή της. Δεύτερο, η γλώσσα που χρησιμοποιείται δεν ταιριάζει με το ύφος του ιστορικού Θουκυδίδη και την εποχή του. Για παράδειγμα, η έκφραση “βιοτικό επίπεδο” είναι σύγχρονη, ενώ για τον Θουκυδίδη θα αρκούσαν έννοιες όπως ευημερία, ισχύς, δύναμη, ηγεμονία κλπ. Επίσης, οι λέξεις “προδότης”, προδοσία κλπ. δεν ήταν άγνωστη στον ίδιο και τους συγχρόνους του. Σήμαινε πολύ συγκεκριμένα νοήματα, και αυτά τα νοήματα αποδίδει, όπως θα αναφερθώ πιο κάτω.
Τρίτο, ως προς το περιεχόμενο, όσοι γνωρίζουν ότι ο Θουκυδίδης συνέγραψε την ιστορία του πολέμου ανάμεσα στις συμμαχίες των Αθηναίων και των Λακεδαιμόνιων, ξέρουν ότι υπήρξε ιδιαίτερα αναλυτικός στην περιγραφή των γεγονότων του πολέμου. Ξέρουν επίσης ότι υπήρξε ιδιαίτερα αντικειμενικός στην παρουσίαση των απόψεων των πρωταγωνιστών του πολέμου. Όπως ο ίδιος περιγράφει στη μεθοδολογία του, προτίμησε να μεταφέρει τους λόγους και τις ομιλίες τους, τις αντικρούσεις επιχειρημάτων και τις παρουσιάσεις των αντιπροσωπειών τους στις “δημηγορίες”, σε πρώτο πρόσωπο, ακριβώς για να αποδώσει την οπτική γωνία του καθενός από αυτούς, από την οποία αντλούσαν τα επιχειρήματά τους.
Και τέλος, τέταρτο, από το ίδιο το κείμενο, όπως παρουσιάζεται, είναι εξόφθαλμη η προσπάθεια να υπάρξει ταύτιση με την προσπάθεια του σύγχρονού μας φασιστικού εσμού να αποδοθούν κατηγορίες και να καταλογισθούν ευθύνες “εσχάτης προδοσίας” σε πολιτικά πρόσωπα, επιφανειακά και χωρίς να μπαίνουμε στην ουσία του θέματος. Ο ίδιος όμως ο Θουκυδίδης, δεν παρουσιάζει τον σύγχρονό του κόσμο σαν έναν κόσμο ηθικό, αγγελικά πλασμένο. Με την αυστηρή αντικειμενικότητά του και χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί και ο ίδιος, περιγράφει την κοινωνία της οποίας είναι μέλος σαν μια ανταγωνιστική, ταξικά διαστρωματοποιημένη κοινωνία, με έντονες αντιθέσεις που άλλοτε υποβόσκουν και άλλοτε εκρήγνυνται μέσα στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Και περιγράφει τις πολιτικές διεργασίες σαν μια συνεχή διελκυστίνδα αλληλοσυγκρουόμενων οικονομικών, κοινωνικών, γεωστρατηγικών συμφερόντων. Στην κοινωνία του Θουκυδίδη, είτε στον πόλεμο, είτε στην ειρήνη, κερδίζουν οι πλούσιοι γαιοκτήμονες δουλοκτήτες και χάνουν όχι μόνο οι δούλοι, οι απελεύθεροι και οι γυναίκες, αλλά γενικά, οι φτωχοί πολίτες, οι ακτήμονες, οι μικροκαλλιεργητές, οι τεχνίτες και οι μικρέμποροι.
Σταματώ εδώ την πολυλογία και τις αναλύσεις για άλλη φορά και επιστρέφω στο κυρίως θέμα μου που συμπυκνώνεται στην παρακάτω φράση: Είναι φανερό ότι το περίφημο απόφθεγμα του Θουκυδίδη πάσχει από πολλές πλευρές και δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό ως πραγματικό, παρά μόνο αν αποδεικνύεται μέσα από τα κείμενα του Θουκυδίδη ότι πράγματι έχει την πατρότητά του. Και έτσι, οδηγούμαστε στην ανάγκη μιας ενδελεχούς έρευνας. Έγραψε ή όχι ο Θουκυδίδης τη συγκεκριμένη φράση;
Η έρευνα
Είναι γνωστό ότι ενώ από τη μια είναι σχετικά εύκολο να αποδείξει κανείς κάτι που υπάρχει ή που έχει γίνει, από την άλλη είναι πολύ δύσκολο έως πρακτικά αδύνατο να αποδείξει κάτι που δεν υπάρχει ή που δεν έγινε. Και ακριβώς σε αυτή τη δυσκολία ποντάρουν οι ψεύτες και οι διαστρεβλωτές της ιστορίας. Έχοντας επίγνωση αυτής της αδυναμίας, ξεκίνησα την έρευνα, γνωρίζοντας από την αρχή ότι θα ήταν μια επίπονη διαδικασία. Τα αποτελέσματα, που ακολουθούν, τίθενται στην κρίση του αναγνώστη.
1.- Αρχικά βρήκα το αρχαίο κείμενο της “Θουκυδίδου Ξυγγραφής”. Δεν είμαι βέβαια καλός γνώστης και με καλή εξοικείωση σε αρχαιοελληνικό κείμενο, οπότε δεν το διάβασα αυτόνομα. Το αντιπαρέβαλα όμως ξεχωριστά με τρεις διαφορετικές μεταφράσεις και θέλω να πιστεύω ότι μπόρεσα να έχω μια αρκετά πλήρη εικόνα.
2.- Από το πλήθος των μεταφράσεων που συνάντησα, επέλεξα τις τρεις πιο διαδεδομένες, των Ε. Βενιζέλου, Ε. Λαμπρίδη και Α. Βλάχου. Οι τρεις αυτές αποδόσεις στα νέα ελληνικά, μου φαίνεται ότι είναι και οι μόνες που περιλαμβάνουν το σύνολο του έργου του Θουκυδίδη και όχι μόνο κάποια μεμονωμένα βιβλία ή αποσπάσματα, όπως ο Επιτάφιος του Περικλή. Μία τέταρτη επίσης απόδοση, αρκετά νεώτερη (2011), του Ν. Σκουτερόπουλου, δεν μπόρεσα να τη βρώ σε ηλεκτρονική μορφή. Βρήκα όμως και διάβασα συνεντεύξεις του ίδιου του μεταφραστή, μέσα από τις οποίες,κατέληξα στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια σοβαρή επιστημονική εργασία, που έγινε με σεβασμό, τόσο προς το αρχαίο κείμενο και τον συγγραφέα του, όσο και προς τον σύγχρονο αναγνώστη-μελετητή. Κατέληξα λοιπόν επαγωγικά στο συμπέρασμα ότι και αυτή θα κινείται στην ίδια κατεύθυνση με τις άλλες τρεις που προανέφερα. Άλλωστε, δεν με απασχόλησαν οι (υπαρκτές) διαφορές μεταξύ τους σε φιλολογικά θέματα (ερμηνευτική μεθοδολογία, γλωσσικό ύφος κλπ.), αλλά μόνο η αντιπαραβολή τους προς το αρχαίο κείμενο, με σκοπό μια απάντηση στο ερώτημά μου.
3.- Υπέβαλα και τα τέσσερα κείμενα (το αρχαίο και τις τρεις μεταφράσεις) σε ηλεκτρονική αναζήτηση του προθέματος “προδ” για να καλύψω όλα τα παράγωγα της λέξης προδοσία.
Υπήρξαν περίπου σαράντα “ταυτίσεις” στο αρχαίο κείμενο και άλλες τόσες στις μεταφράσεις, που αναφέρονταν στις λέξεις προδίδω, προδοσία και τα παράγωγά τους. Ο αριθμός των “ταυτίσεων” παρουσιάζει μια μικρή απόκλιση από τη μία μετάφραση στην άλλη, λόγω της διαφοράς ύφους. Για παράδειγμα, ενώ το αρχαίο γράφει “εγκατάλειψη της συμμαχίας”, ένας μεταφραστής το αποδίδει σαν “προδοσία της συμμαχία”. Και σε άλλο σημείο, ενώ το αρχαίο κείμενο γράφει “κατελήφθη (η πόλη) δια προδοσίας” άλλος μεταφραστής γράφει “μετά από μυστικές συνεννοήσεις”.
4.- Σε κάθε σημείο όπου εμφανίζεται η επίμαχη λέξη, έκανα προσεκτική αντιπαραβολή όλων των κειμένων, αρχαίου και μεταφράσεων. Σε όλες τις περιπτώσεις υπήρξε πλήρης συμφωνία μεταξύ τους. Όλες οι περιπτώσεις αναφέρονται σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, κατά τα οποία, μεμονωμένα άτομα, αντιπολιτευόμενες ομάδες, ή και ο δήμος μιας πόλης, υπό την επιρροή κάποιου ρήτορα, έρχονται σε μυστικές ή δημόσιες συνεννοήσεις με τους μέχρι τότε “εχθρούς” προκειμένου να αποσκιρτήσουν από μία συμμαχία-ηγεμονία και να προσχωρήσουν σε άλλη. Οι Πλαταιείς και οι Θηβαίοι… Οι Κερκυραίοι και οι Εγεσταίοι… Οι Αθηναίοι και οι Μυτιλιναίοι… Η “αποστασία” των Μηλίων από την ΑθηναΙκή συμμαχία… Η κατάληψη “δια προδοσίας” της Ηιώνας και της Αμφίπολης… Η “προδοσία” του Περδίκα από τους Ιλλυριούς… Οι κατηγορίες εναντίον του Παυσανία για ‘μηδισμό”… Ο Αλκιβιάδης στη Σπάρτη και αργότερα στην αυλή του Τισαφέρνη… Ο ανασκολοπισμός του προδότη στην Αίγυπτο…. Ακόμα και στις “δημηγορίες” (αγορεύσεις ενώπιον του δήμου ρητόρων, ηγετών, πρεσβευτών άλλης πόλης), οι όποιες γενικές αναφορές, έχουν συγκεκριμένο περιεχόμενο. Προδοσία σημαίνει αθέτηση με δόλο υποσχέσεων, υποχρεώσεων ή όρκων σε υποθέσεις στρατιωτικού περιεχομένου. Πουθενά δεν αναφέρεται η προδοσία σαν κάτι διαφορετικό από αυτό που την γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
5.- Σκέφτηκα ακόμα και το ενδεχόμενο, να υπάρχει κάπου κάποια φράση που έστω να πλησιάζει κάπως, ώστε να μπορεί κάποιος να το αποδώσει σε τελείως ελεύθερη νμοηματικά γραφή, ΄με τον τρόπο που αναφέρεται στο αποκαλούμενο “απόφθεγμα”. Διάβασα προσεκτικά ολόκληρη την απόδοση των Βενιζέλου και Βλάχου. Την πρώτη μάλιστα δύο φορές. Ειδικά τις δημηγορίες τις διάβασα πολύ περισσότερες φορές, αντιπαραβάλλοντας ταυτόχρονα με το αρχαίο κείμενο. Βρήκα μόνο στο αποκαλούμενο “Κύκνειο Άσμα του Περικλή” δυο ή τρεις αναφορές σε ζητήματα διαχείρισης των κοινών από τους άρχοντες, που όμως θα πρέπει κανείς να αυθαιρετήσει ασύστολα προς το αρχαίο κείμενο και να τραβήξει τα νοήματα από τα μαλλιά, ώστε να ισχυριστεί ότι αποδίνονται με το νόημα του “αποφθέγματος”. Για παράδειγμα, σε ένα σημείο, ο Περικλής (με τη γραφίδα του Θουκυδίδη) λέει:
“…[2.60.6] ὅ τε γὰρ γνοὺς καὶ μὴ σαφῶς διδάξας ἐν ἴσῳ καὶ εἰ μὴ ἐνεθυμήθη· ὅ τε ἔχων ἀμφότερα, τῇ δὲ πόλει δύσνους, οὐκ ἂν ὁμοίως τι οἰκείως φράζοι· προσόντος δὲ καὶ τοῦδε, χρήμασι δὲ νικωμένου, τὰ ξύμπαντα τούτου ἑνὸς ἂν πωλοῖτο…” και σε μετάφραση (Α.Βλάχου):
“…Εκείνος που ξέρει τί πρέπει να γίνει κι όμως δεν έχει την ικανότητα να πείσει τους άλλους, είναι σαν να μην ξέρει τίποτε. Όποιος έχει και τα δύο αυτά χαρίσματα, αλλά δεν έχει φιλοπατρία, δεν μπορεί να δώσει τις συμβουλές που πρέπει. Αν έχει και φιλοπατρία, αλλά δεν είναι ανώτερος χρημάτων, τότε μπορεί τα πάντα να πουλήσει για χρήματα….”
Αυτή μπορεί να θεωρηθεί η πλησιέστερη φράση νοηματικά… Και ας μου βρει κάποιος την σχέση της με το “απόφθεγμα”…
Συμπεράσματα
1.- Η απάντηση στο ερώτημά μου είναι σαφής. Πουθενά ο Θουκυδίδης δεν αναφέρθηκε σε “προδότη πολιτικό που δεν μεριμνά για το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων πάνω στους οποίους άρχει”. Είναι φανερό λοιπόν ότι πρόκειται για κακόβουλη απάτη (στα ελληνικά Hoax!…) Οι εμπνευστές και οι κατασκευαστές αυτής της απάτης, είτε δρουν σκόπιμα και βάσει σχεδίου, είτε διακατέχονται από παντελή άγνοια και εγκληματική ανευθυνότητα και γι’ αυτό πρέπει να καταγγέλλονται και να απομονώνονται πολιτικά και κοινωνικά. Όσο για εκείνους που αναπαράγουν χωρίς επιφύλαξη τέτοιες κακοήθειες, ας γίνουν προσεκτικότεροι και ας το ψάχνουν καλύτερα.
2.- Λένε ότι ο αιώνας μας είναι ο αιώνας της πληροφορίας. Και στο διαδίκτυο κυκλοφορούν μιλιούνια από αυτές. Όμως η αλήθεια είναι ότι μια πληροφορία από μόνη της, όχι μόνο δεν αξίζει τίποτα, αλλά μπορεί και να καταστεί επιζήμια ή επικίνδυνη, αν δεν γίνει αντικείμενο λογικής επεξεργασίας και δεν μεταλλαχτεί σε στέρεη γνώση. Στον αιώνα της αυθαιρεσίας, του ανορθολογισμού και της διαστρέβλωσης, ας γίνουμε καχύποπτοι σε ότι μας “προσφέρεται” δήθεν δωρεάν, ας κοπιάσουμε λίγο ερευνώντας και ας εξασκήσουμε τους νευρώνες του εγκεφάλου μας σε σύνθετες λογικές “συνάψεις”.
3.- Δεν πρέπει να είμαστε ανεκτικοί στο ψέμα και στη διαστρέβλωση. Γιατί δεν είναι μόνο το ψέμα κακό. Χειρότερο είναι όταν αφήνουμε το ήδη γνωστό μας ψέμα να παρατάσσεται ατιμώρητα δίπλα στην αλήθεια. Γιατί στο διαδίκτυο κυκλοφορούν και οι αλήθειες. Όταν όμως συνηθίσουμε στην παρουσία του ψέματος, τότε όλο και συχνότερα θα ακούμε τη φράση: “Δε βαριέσαι… Όλοι ίδιοι είναι… Όλοι ψεύτες… Γιατί να τον πιστέψω αυτόν;…
Πηγές-βοηθήματα:
https://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/contents.html?author_id=6
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/index.html?author_id=160
https://eclass.unipi.gr/modules/document/file.php/EBI115/%CE%98%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%85%CE%B4%CE%B9%CC%81%CE%B4%CE%BF%CF%85%20%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CC%81%CE%B1%CE%B9%2C%20%CE%BC%CE%B5%CF%84%20%CE%95%CE%BB.%20%CE%92%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%B6%CE%B5%CC%81%CE%BB%CE%BF%CF%85.pdf
http://www.kathimerini.gr/438306/article/politismos/arxeio-politismoy/epikaires-kai-shmera-oi-didaxes-toy-8oykydidh
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=425444
και πολλές δημοσιεύσεις με άρθρα και σχόλια
Κων. Χ. Χαραλαμπίδης έγραψε
www.mypolitical and historicaldiaries.blogspot.com
[email protected]
