Οι επιτόπιες έρευνες του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας

Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε στις 8 Νοεμβρίου, στην Ανατολική Αίθουσα του Μεγάρου της Ακαδημίας Αθηνών, ημερίδα με θεματικό πλαίσιο «Επιτόπιες έρευνες του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών (2011-2015)». Την ημερίδα χαιρέτισε εκ μέρους της Βουλής των Ελλήνων ο αντιπρόεδρος, καθηγητής Δημ. Κρεμαστινός, και η τ. διευθύντρια Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη, η οποία μέχρι το 2013 ήταν υπεύθυνη για τις εργασίες του Κέντρου Λαογραφίας. Ακολούθησε εισαγωγική ομιλία του διευθύνοντος το Κέντρο, Ευαγγέλου Καραμανέ. Παρέστησαν ακαδημαϊκοί, ερευνητές από πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, φοιτητές, εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και πατριδοτοπικών συλλόγων, αλλά και φίλοι της Λαογραφίας.

Η επιτόπια έρευνα, βασικό εργαλείο για τις ανθρωπολογικές επιστήμες, έχει εφαρμοστεί για τη Λαογραφία από τη γέννησή της ως σήμερα. Για το Κέντρο Λαογραφίας η επιτόπια έρευνα είναι θεσμοθετημένη από την ίδρυσή του (ως Λαογραφικό Αρχείο, το 1918) και πραγματοποιείται ανελλιπώς κάθε έτος από όλους τους ερευνητές, παρά τη συρρίκνωση του χρόνου διάρκειάς της.

Οι απόψεις για τις μεθόδους προσέγγισης των θεμάτων του λαϊκού πολιτισμού, ποικίλες ανά χρονικά διαστήματα, ακολουθούν συνήθως τα ευρύτερα κοινωνικά ρεύματα και ιδέες, ωστόσο πρέπει να έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την, κατά το δυνατόν, με ακρίβεια καταγραφή της πολιτισμικής πράξης στο χώρο και χρόνο επιτέλεσής της, αξιοποιώντας τα θεωρητικά ερμηνευτικά σχήματα και τα ανάλογα μεθοδολογικά εργαλεία της λαογραφίας-εθνολογίας και των συγγενών επιστημών τους. Για το λόγο αυτό η επιτόπια έρευνα (field work), η οποία προσφέρει στον ερευνητή τη δυνατότητα της συμμετοχικής παρατήρησης, αποτελεί αναπόσπαστο μεθοδολογικό εργαλείο συλλογής υλικού, από τα πρώτα βήματα της επιστημονικής λαογραφίας. Η εις βάθος έρευνα πεδίου, έργο έμπειρου ερευνητή, προϋποθέτει την εφαρμογή επιστημονικών δεξιοτήτων παρατήρησης και ανάλυσης για την κατανόηση της υπό μελέτην κοινότητας, με στόχο το ερευνώμενο θέμα να ερμηνεύεται στο πραγματικό του κοινωνικό περιβάλλον συνυπολογίζοντας και αξιοποιώντας την εγκιβωτισμένη στα κοινωνικά συμφραζόμενα πληροφορία.

Για τον ερευνητή η «λαογραφική αποστολή» με στόχο την επιτόπια έρευνα πεδίου αποτελεί απαραίτητη εμπειρία για συμμετοχική παρατήρηση, κοπιαστική, ιδιαίτερα σε παλαιότερες περιόδους, η οποία δεν είναι δυνατόν να αναπληρωθεί από οποιαδήποτε περιγραφή. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η επίσκεψη και παραμονή στον τόπο έρευνας ήταν και εξακολουθεί να είναι δύσκολη –δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για ταξιδιωτικές περιηγήσεις– οι ερευνητές τις επιδιώκουν, συχνά αναλαμβάνοντας και το οικονομικό κόστος, επειδή τις θεωρούν απαραίτητες για την επιστημονική τους εργασία, αλλά και για την ορθή σωστική, επιπλέον, καταγραφή του υλικού. Η φυσική παρουσία του έμπειρου ερευνητή στην υπό μελέτη κοινότητα επιτρέπει διαμέσου της κοινής βιωμένης εμπειρίας την κατανόηση των πολυσύνθετων πολιτισμικών συστημάτων της στη διαχρονία.

Οι εισηγήσεις των ερευνητών, όσο και οι ενδιαφέρουσες συζητήσεις, προώθησαν τα θέματα που αφορούν τις επιτόπιες έρευνες για τον λαϊκό πολιτισμό και κατέδειξαν τη μεγάλη σημασία τους για την έρευνα. Τα θέματα των ανακοινώσεων ήταν: Επιστρέφοντας στο πεδίο «εν ετέρα μορφή»: Οι αποστολές του Κέντρου Λαογραφίας στη Σκιάθο ως αφορμή ανατροφοδότησης της επιτόπιας έρευνας (Γιάννης Πλεμμένος), Μελετώντας τα εθιμικά λαϊκά δρώμενα: Η περίπτωση των αποκριάτικων εθιμικών δρωμένων της Νάουσας (Ζωή Μάργαρη), Ζακυνθινό θρησκευτικό προσκύνημα: Ανθρωπολογικές δομές και τοπικές ιδιαιτερότητες. Παρατηρήσεις από την επιτόπια έρευνα στο νησί (Γιώργος Βοζίκας), Θεωρητικά ζητήματα και μεθοδολογικοί προβληματισμοί από την καταγραφή της υφαντικής πρακτικής στην Αράχωβα Βοιωτίας (Παρασκευάς Ποτηρόπουλος), Επιτόπιες έρευνες στις κοινότητες της ελληνικής διασποράς: Η περίπτωση του Τσερνοπόλιε (Κριμαία) (Ευάγγελος Καραμανές – Ζωή Μάργαρη), Το νοικοκυριό ως πεδίο οικονομικής διαχείρισης στην Ικαρία (Κυριακή Χρυσού-Καρατζά), Επιτόπιες έρευνες στη Σύρο (2011-2014): Μεθοδολογικοί προβληματισμοί και ερευνητικά ερωτήματα (Γιάννης Καραχρήστος), Επιτόπιες έρευνες στη Ρόδο για την μελέτη καρναβαλικών δρωμένων: Οι καμουζέλλες στο χωριό Απόλλωνα (Μαρία Ανδρουλάκη), Επιτόπια έρευνα μακράς διάρκειας στη Γορτυνία (Αρκαδία, Πελοπόννησος): Παλαιά ζητήματα – Νέα ερευνητικά ερωτήματα (Ανδρομάχη Οικονόμου), Επιτόπιες έρευνες στην Λευκάδα: σύντομη παρουσίαση του εθνογραφικού υλικού τοπικών μουσειακών συλλογών (Ευάγγελος Καραμανές).