Δύο γεγονότα, ανεξάρτητα μεταξύ τους, επιβεβαίωσαν όσα ισχυριζόμαστε εδώ και πολύ καιρό χωρίς να γίνεται κάτι προς αυτή τη κατεύθυνση: η τουριστική ανάπτυξη χρειάζεται συναντίληψη, σχέδιο και φορέα υλοποίησης.
Το πρώτο γεγονός ήταν η διεξαγωγή του μαθήματος «Βιώσιμος Τουρισμός» που γίνεται κάθε χρόνο -κάτω από την καθοδήγηση του υπογράφοντος- στο πλαίσιο του διακρατικού προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με φοιτητές από όλο τον κόσμο με γενικό τίτλο «Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση». Το μάθημα περιλαμβάνει θεωρητική κατάρτιση και στη συνέχεια έρευνα πεδίου που φέτος έγινε στη περιοχή της Ερεσού την τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου.
Οι φοιτητές, με βάση τα διεθνή πρότυπα, μελέτησαν τη συμπεριφορά των εμπλεκόμενων στον τουρισμό (των τουριστών, των επιχειρηματιών, των ντόπιων κατοίκων και των εκπροσώπων των φορέων) μέσα από τη χρήση ερωτηματολογίων. Τα αποτελέσματα της εργασίας τους παρουσιάστηκαν δημόσια στο Δημοτικό Σχολείο Ερεσού με τη παρουσία του Αντιδημάρχου της περιοχής κ. Ρούσση (που τον ευχαριστούμε για τη διαθεσιμότητα του).
Παρά το γεγονός ότι δεν πρόκειται για μελέτη, αλλά για εκπαιδευτική εργασία και μάλιστα σύντομης διάρκειας, οι φοιτητές κατάφεραν να αναγνωρίσουν πολλές από τις παθογένειες του λεσβιακού τουρισμού, που οι εμπλεκόμενοι επιμένουν να μην …..βλέπουν. Θα αναφέρω ορισμένα από αυτές όπως καταγράφονται στις παρουσιάσεις τους, χωρίς κάποια ιεράρχηση ως προς τη σπουδαιότητα.
Με βάση τα ερωτηματολόγια των επιχειρηματιών:
- Μικρή τουριστική περίοδος που περιορίζει τα οφέλη στην οικονομία και απασχόληση. Ενας κάποιος επιχειρηματίας μάλιστα είπε «γιατί να έρθουν εκτός Αυγούστου όταν δεν υπάρχουν κατάλληλες δραστηριότητες και αξιοποίηση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών»
- Ο μαζικός τουρισμός καταστρέφει τα πάντα. Θέλουμε περισσότερους αλλά κυρίως εναλλακτικούς τουρίστες (οικοτουρίστες, λεσβιακή κοινότητα, αναζητητές «πνευματικότητας») που δίνουν προστιθέμενη αξία στη περιοχή μας.
- Πολύ λίγες επιχειρήσεις (μεταξύ 5-10%) χρησιμοποιούν τοπικά ή/και βιολογικά προϊόντα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από τον Γυναικείο Συνεταιρισμό Μεσοτόπου σε ερώτηση για τις συναλλαγές του με τις τουριστικές επιχειρήσεις. Δεν προχώρησε η λογική του «λεσβιακού πρωϊνού». Τα τοπικά προϊόντα έχουν καλύτερα χαρακτηριστικά αλλά είναι ακριβά κατά τους τουριστικούς επιχειρηματίες.
- Σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων υλοποιεί δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας και ανακύκλωσης, ενώ κάποιες λίγες «ανακυκλώνουν» τρόφιμα (διατροφή ζώων, κομποστοποίηση) και είναι ευαισθητοποιημένες στη (μη) χρήση της πλαστικής σακούλας. Υπάρχει έλλειψη ολοκληρωμένης άποψης για το τι είναι «υπεύθυνη επιχείρηση» μέσα στο πλαίσιο του «βιώσιμου τουρισμού» & συνειδητοποίηση της ανάγκης για καλύτερη ενημέρωση των τουριστών.
- Ανάγκη για δημιουργία δικτύου με όλες τις επιχειρήσεις που να ενισχύσει την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση επιχειρηματιών και τουριστών με συγκεκριμένες δράσεις, αλλά και γενικότερα τη συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων για αξιοποίηση των υπαρχουσών δυνατοτήτων
- Η παρουσία του Aeolian Village ως κάτι διακριτού από την υπόλοιπη Ερεσό
- Η έλλειψη στήριξης των επιχειρήσεων από τους φορείς και υψηλή γραφειοκρατία
- Χαμηλός βαθμός προσπελασιμότητας Ερεσού
- Υψηλές τιμές σε σχέση με τη ποιότητα των υπηρεσιών (καθαριότητα, φιλικότητα, έλλειψη τοπικών προϊόντων, χαμηλός βαθμός εκσυγχρονισμού επιχειρήσεων)
- Ελλειψη στρατηγικού οράματος και στρατηγικής προβολής με χρήση νέων τεχνολογιών. Βραχυπρόθεσμες δράσεις για να «γεμίσουν» τα δωμάτια. Ελλειψη πόρων για επενδύσεις αναβάθμισης
- Καμία εμπλοκή των εργαζόμενων στη στρατηγική της επιχείρησης
Ο τοπικός πληθυσμός:
- θεωρεί ότι ο τουρισμός έχει θετικές επιπτώσεις τοπικά (όχι στο χωρίο αλλά στη Σκάλα) εστιάζοντας κύρια στα οικονομικά οφέλη και δευτερευόντως στα πολιτιστικά, στα περιβαλλοντικά και άλλα. Τα όποια προβλήματα προέρχονται από την έλλειψη σχεδίου
- αισθάνεται ότι έχει περιορισμένη επιρροή στον τουριστικό σχεδιασμό σε σχέση με τη Μυτιλήνη
- αισθάνεται απομόνωση από το υπόλοιπο νησί με ελάχιστες δραστηριότητες το χειμώνα
-Οι φορείς:
- θεωρούν ότι η αυθεντικότητα, το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, η γαστρονομία, η παρατήρηση πουλιών, οι παραλίες, το Απολιθωμένο Δάσος, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν τα κύρια θέλγητρα της Λέσβου και της Ερεσού ιδιαίτερα. Παρ’όλα αυτά η Λέσβος και η Ερεσός προωθούνται για τουρισμό παραλίας.
- Έχουν διαφορετικές και συχνά αντικρουόμενες απόψεις για το τουριστικό μέλλον της Λέσβου (πχ. και μαζικό και εναλλακτικό τουρισμό). Πολλά στοιχεία του τοπικού πολιτισμού και της φύσης παραμένουν άγνωστα ή δεν αξιολογούνται σωστά από τους ντόπιους ώστε να προβληθούν ανάλογα. Ανάγκη να βρεθεί ισχυρό brand για το νησί ολόκληρο και να αλλάξει ο τρόπος διακυβέρνησης, τουριστικής και όχι μόνο
- Ο τουρισμός είναι μερικής απασχόλησης δραστηριότητα δεδομένου ότι η τοπική οικονομία παραμένει διαφοροποιημένη
-
Το δεύτερο γεγονός ήταν η διοργάνωση ημερίδας από την ενωση Νέων Αυτοδιοικητικών Ελλάδας με θέμα τον θρησκευτικό τουρισμό. Ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία αλλά χωρίς τα ανάλογα αποτελέσματα αφού η συζήτηση βασίστηκε σε “ευσεβείς πόθους” σε ότι αφορά στην αναγνωρισιμότητα και στην ελκυστικότητα των θρησκευτικών μνημείων της Λέσβου για τον εσωτερικό και διεθνή τουρισμό, σε «πρόχειρη» ανάλυση της πορείας του θρησκευτικού τουρισμού στη Λέσβο και όχι σε ανάλυση δεδομένων και εξειδικευμένη γνώση.
Παρεμβαίνοντας στη συζήτηση έκανα τις παρακάτω επισημάνσεις:
– η προσέλκυση τουριστών σε μια περιοχή δεν γίνεται με βάση το πως οι κάτοικοι του προορισμού αντιλαμβάνονται τη σπουδαιότητα των πόρων που διαθέτουν, αλλά με βάση την αντίληψη που έχουν γι’αυτούς οι υποψήφιοι επισκέπτες.
– η ύπαρξη πόρων δεν αρκεί για τη προσέλκυση τουριστών. Απαιτείται η ελάχιστη αξιοποίηση τους και η δημιουργία “τουριστικού προϊόντος” με βάση το συγκεκριμένο πόρο.
– με βάση τη μελέτη για τις ειδικές μορφές τουρισμού και ιδιαίτερα του θρησκευτικού τουρισμού στις Κυκλάδες που εκπόνησε το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού για λογαριασμό της Περιφέρειας Ν.Αιγαίου πρέπει να υπάρχει διάκριση μεταξύ του προσκυνηματικού, του θρησκευτικού και του πολιτιστικού τουρισμού ανάλογα με την εστίαση των επισκεπτών (http://tourismobservatory.ba.aegean.gr/)– η Λέσβος είχε αναπτύξει κυρίως προσκυνηματικό τουρισμό με κέντρο ενδιαφέροντος τη Μονή Αγίου Ραφαήλ με βάση τις πρωτοβουλίες της Ηγουμένης προς τις εκκλησίες της Ελλάδας και της Κύπρου. Τα γκρουπ που έρχονταν ήταν κυρίως οργανωμένα από τις τοπικές ενορίες με πούλμαν, για μικρής διάρκειας παραμονή και συχνά επίσκεψη στην Αγ. Μαρκέλα Χίου.
– με βάση έρευνα που είχε γίνει πριν από αρκετά χρόνια οι τουρίστες αυτοί ήταν άτομα μεγάλης ηλικίας, χαμηλού εισοδήματος και πραγματοποιούσαν χαμηλή ημερήσια δαπάνη. Θετικό στοιχείο η προσέλευση των τουριστών αυτών εκτός υψηλής τουριστικής περιόδου, η διαμονή τους στην ευρύτερη περιοχή της Μυτιλήνης και οι αγορές τοπικών προϊόντων
– Η κίνηση αυτή έχει μειωθεί σημαντικά εδώ και πολλά χρόνια, ενώ η κρίση έχει περιορίσει σημαντικά τη δυνατότητα αυτής της κοινωνικής τάξης να πραγματοποιεί ταξίδια.
– Η ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού για να έχουν ανάλογη επιτυχία χρειάζονται την ικανοποίηση ενός αριθμού βημάτων που ξεκινά από την ύπαρξη αντίστοιχων πόρων και φθάνουν μέχρι την κατάλληλη επικοινωνιακή πολιτική.
Βασική αδυναμία για αλλαγή πορείας στον τουρισμό της Λέσβου και του Β.Αιγαίου γενικότερα είναι η απροθυμία των φορέων να συζητήσουν και να συναποφασίσουν. Η στάση αυτή είναι εμφανής ακόμη και στα μάτια των άπειρων φοιτητών που αγνοούν πρόσωπα και γεγονότα. Και οι ευθύνες τους ανήκουν.
Το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ έχει υποβάλει σειρά προτάσεων προς τη κατεύθυνση αυτή χωρίς μέχρι σήμερα να υπάρξει η όποια ανταπόκριση
Γ.Σπιλάνης
