Επιμέλεια: Γιώργος Ντυμένος
Το Gazzetta Weekend Journal θυμάται τις Ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, που διεξήχθησαν τον Δεκέμβριο του 1912 και τον Ιανουάριο του 1913 αντίστοιχα και σφράγισαν το μέλλον των νησιών μας!
Η Ελλάδα ως χώρα με τα τωρινά της σύνορα μετρά λίγες δεκαετίες «ζωής», αφού τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν μόλις μετά τη λήξη του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της πατρίδας μας βρίσκονταν υπό οθωμανική κατοχή, μέχρι και τις αρχές του περασμένου αιώνα.
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό το τωρινό στάτους κβο στην Χερσόνησο του Αίμου και εκατομμύρια συμπατριωτών μας, αποτίναξαν τότε τα δεσμά της δουλείας. Όχι μόνο στην Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη, αλλά και στα νησιά. Όπου τα πάντα κρίθηκαν στη Ναυμαχία της Έλλης στις 3 Δεκεμβρίου του 1912 και σε εκείνη της Λήμνου, ένα μήνα μετά (5 Ιανουαρίου του 1913). Ήταν τέτοιες μέρες, πριν από 105 χρόνια, όταν το «Σεϊτάν παπόρ» για τους Τούρκους ή «Τυχερός μπαρμπά-Γιώργος» για τους Έλληνες, έγραψε με χρυσά γράμματα το όνομά του στην ιστορία του έθνους μας. Έτσι αποκαλούνταν το θωρηκτό «Αβέρωφ», που ναι μεν ήταν θωρακισμένο καταδρομικό, αλλά με αυτόν τον τίτλο έμελλε να γίνει γνωστό.
Αποκτήθηκε, μεταξύ άλλων, με δωρεά του Γεωργίου Αβέρωφ, ενώ κατά σύμπτωση οι Τούρκοι είχαν επίσης ενδιαφερθεί για την αγορά του από την ιταλική κυβέρνηση. Ωστόσο εκείνη του Γεωργίου Θεοτόκη κινήθηκε αστραπιαία και στις 11 Σεπτεμβρίου του 1911, κατέπλευσε στον Πειραιά. Αυτόματα έγινε η ναυαρχίδα του στόλου και από την γέφυρά του, ο Παύλος Κουντουριώτης μετέτρεψε το Αιγαίο Πέλαγος σε μία ελληνική… λίμνη.
Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1912 οι βαλκανικές χώρες κήρυξαν από κοινού τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και εκείνη την ημέρα ο στόλος απέπλευσε από το Φάληρο. «Η Α.Μ. ο Βασιλεύς στέλνει θερμάς ευχάς υπέρ της επιτυχίας του ιερού αγώνος μας. Αι δάφναι των ενδόξων πολέμων του Ελληνισμού πληρούσι πολλάς σελίδας της Ιστορίας και έχει ακράδαντον πεποίθησιν ότι ο ημέτερος στόλος σήμερον θα προσθέσει μίαν ένδοξον σελίδα εις την ιστορία του Ναυτικού», ήταν η πρώτη διαταγή του Κουντουριώτη προς τους άνδρες του. Η εποποιία είχε μόλις αρχίσει.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα τα ελληνικά πλοία, με ορμητήριο το λιμάνι του Μούδρου, εκδίωξαν τους Οθωμανούς από όλα τα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Την ίδια στιγμή εκείνοι παρέμεναν στην ασφάλεια των στενών. «Κατελάβομεν Τένεδον. Αναμένομεν αντίπαλον στόλον. Εάν στόλος σας στερείται γαιάνθρακας, είμαι προθυμώτατος παραχωρήσω», ήταν το τηλεγράφημα που έστειλε ο Κουντουριώτης στον Τούρκο ναύαρχο, προκαλώντας τον ώστε να βγει στα ανοικτά νερά.
Μέχρι τον Δεκέμβριο η μόνη ναυτική εμπλοκή μεταξύ των δύο στρατών ήταν η βύθιση του παροπλισμένου θωρηκτού «Φετχί Μπουλέντ», από το «τορπιλοβόλο 11», στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Το σκάφος δεν ήταν υπηρεσιακό και λειτουργούσε ως σταθμός διοίκησης, αλλά η παράτολμη ενέργεια του Νικόλαου Βούτση και των ανδρών του, είχε μεγάλο ψυχολογικό αντίκτυπο στις αντιμαχόμενες πλευρές. Ένα μικρό ελληνικό σκάφος εισήλθε στον Θερμαϊκό κόλπο και βύθισε κάποιο τουρκικό πλοίο. Το σοκ ήταν μεγάλο.
Τελικά οι Οθωμανοί αποφάσισαν στις αρχές του Δεκεμβρίου να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Ή ποιο σωστά, σε αυτό αποσκοπούσαν. Την 1η του μηνός τα πλοία που περιπολούσαν έξω από τα στενά έστειλαν σήμα πως εμφανίστηκε το καταδρομικό «Μετζηδιέ». Τα αντιτορπιλικά «Λόγχη» και «Σφενδόνη» έβαλαν εναντίον του, όμως υπό την πίεση των πυροβόλων που υπήρχαν στις ακτές των Δαρδανελίων, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν.
Όμως είχε ήδη σημάνει συναγερμός και σύσσωμος ο στόλος απέπλευσε από το Μούδρο. Για 2 ημέρες οι Έλληνες περίμεναν τον εχθρό, αλλά εκείνος δεν έκανε κάποια περαιτέρω κίνηση. Στις 3 Δεκεμβρίου τα πλοία του Κουντουριώτη πήραν πορεία επιστροφής για τη Λήμνο, όταν ενημερώθηκαν πως οι Τούρκοι άρχισαν να βγαίνουν στο Αιγαίο.
Ήταν 4 θωρηκτά, το καταδρομικό «Μετζηδιέ» που ενώθηκε μαζί τους, 8 αντιτορπιλικά και ορισμένα βοηθητικά. Ουσιαστικά είχε συγκεντρωθεί το μεγαλύτερο μέρος της τουρκικής ναυτικής δύναμης πυρός. Μάλιστα, ήταν τόσο μεγάλη η απόφασή τους να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων, όπου την προηγούμενη οι αξιωματικοί συνέταξαν και παρέδωσαν τις διαθήκες τους.
Ακολούθησαν πορεία προς τα δεξιά και βρίσκονταν κοντά στις ακτές, ώστε τα εκεί φρούρια να τους παρέχουν κάλυψη. Μόλις έγιναν αντιληπτά, σε όλα τα ελληνικά πλοία (4 θωρηκτά, ισάριθμα αντιτορπιλικά) μεταδόθηκε το σήμα « ΕΧ ΕΧ ΕΧ», που σήμαινε «εχθρός ενόψει». Ο Κουντουριώτης έστειλε τότε μία διαταγή που πέρασε στη σφαίρα του θρύλου. «Με την βοήθειαν του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης κατά του εχθρού του Γένους».
Οι στιγμές ήταν μοναδικές. Τα 8 ελληνικά πλοία άρχισαν να πλησιάζουν τα περισσότερα τουρκικά και όλοι γνώριζαν πως αν έκαναν πίσω, τα νησιά ενδέχεται να έπεφταν ξανά σε οθωμανικό ζυγό. Περίπου στις 9 το πρωί οι Τούρκοι άνοιξαν πυρ, ευρισκόμενοι σε απόσταση 12 και πλέον χιλιομέτρων. Οι Έλληνες είχαν μικρότερο βεληνεκές και «απάντησαν» 3 λεπτά μετά. Ο Κουντουριώτης αποφάσισε τότε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις δυνατότητες του «Αβέρωφ». Οι υπόλοιπες ελληνικές μονάδες αδυνατούσαν να συγκριθούν μαζί του, τόσο σε ταχύτητα (έφτανε τους 21 κόμβους και σε αυτό το επίπεδο κατανάλωνε 100 κιλά κάρβουνο το λεπτό) όσο και σε οπλισμό και για αυτό, ο ναύαρχος έστειλε το σήμα που έκρινε την εξέλιξη της ναυμαχίας.
Ύψωσε τη σημαία “Ζ” που σημαίνει «κινούμαι ανεξάρτητα» και εξόρμησε μόνος εναντίον των Τούρκων. Δεν ήταν απόφαση της στιγμής, αλλά είχε μελετήσει και θέλησε να αντιγράψει την τακτική των Ιαπώνων, που τους χάρισε τη νίκη εναντίων των Ρώσων στη ναυμαχία της Τσουσίμα. Πρόθεσή του ήταν να υπερφαλαγγίσει τα αντίπαλα σκάφη και να τα βάλει μεταξύ 2 πυρών. Των δικών του – το «Αβέρωφ» ήταν από τα πλέον σύγχρονα πλοία της εποχής – και των υπόλοιπων ελληνικών. Οι Τούρκοι προσπαθούσαν να καταλάβουν τι συμβαίνει και έβαλαν εναντίον του.
Όμως πλην ελαχίστων περιπτώσεων, δεν το πέτυχαν. Μόλις έφτασε σε απόσταση 3 χιλιομέτρων, υπήρξε πανικός. Παρότι είχαν υποστήριξη από τα παράκτια πυροβόλα τους, έβλεπαν την ελληνική ναυαρχίδα να έρχεται κατά πάνω τους και να εκτοξεύει συνεχή πυρά (συνολικά εξαπέλυσε 127 οβίδες, αν δεν παρουσιάζονταν πρόβλημα με τα κλείστρα των πυροβόλων θα είχε βάλει πολύ περισσότερες). Την ίδια στιγμή ο υπόλοιπος στόλος προκαλούσε φθορές στα σκάφη τους και ένα αντιτορπιλικό είχε τεθεί εκτός λειτουργίας.
Στα τουρκικά πληρώματα επικράτησε χάος, οι κυβερνήτες τους πήραν ρώτα προς την ασφάλεια των στενών και η πρώτη τους απόπειρά να αμφισβητήσουν την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο, στέφθηκε με πλήρη αποτυχία. Ο ελληνικός στόλος επικράτησε ολοκληρωτικά, αλλά θρήνησε την απώλεια 2 ανδρών.
Την επομένη ο Κουντουριώτης έστειλε την αναφορά του στον Βασιλιά Γεώργιο Α’, ο οποίος ναι μεν τον συνεχάρη, αλλά παράλληλα του συνέστησε πως δεν πρέπει να θέτει το «Αβέρωφ» σε τόσο μεγάλη έκθεση σε αντίπαλα πυρά, καθώς ήταν το καλύτερο ελληνικό σκάφος. Στην άλλη πλευρά ο Ραμίζ Μπέης παραπέμφθηκε, μετά τον πόλεμο, σε ναυτοδικείο για την υποχώρησή του. Ωστόσο αθωώθηκε, καθώς η απόφασή του να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης κρίθηκε ορθή, αφού υπήρχε μεγάλος κίνδυνος για τον στόλο.
Μερικές ημέρες αργότερα το «Δελφίν» επιχείρησε την πρώτη απόπειρα τορπιλισμού πλοίου επιφανείας από υποβρύχιο. Τελικά δεν κατάφερε να βυθίσει κάποιο αντίπαλο πολεμικό που βρίσκονταν μέσα στα στενά, όμως και μόνο η ενέργειά του προκάλεσε… αμόκ στο αντίπαλο στρατόπεδο. Πλέον πουθενά δεν αισθάνονταν ασφαλής.
Το επόμενο διάστημα οι Τούρκοι άρχισαν να σκέφτονται τρόπους «εκδίκησης». Προκρίθηκε εκείνος της παραπλάνησης, αλλά ο Κουντουριώτης δεν… έπεσε στην παγίδα. Τα ξημερώματα της 2ας Ιανουαρίου του 1913, η ελληνική πλευρά συγκλονίστηκε, όταν το καταδρομικό «Χαμηδιέ» προσέβαλε στο λιμάνι της Σύρου το εύδρομο «Μακεδονία».
Επικράτησε αναστάτωση. Ένα αντίπαλο πολεμικό σκάφος όχι μόνο βγήκε από τα στενά χωρίς να γίνει αντιληπτό, αλλά έφτασε μέχρι τις Κυκλάδες. Οι Τούρκοι είχαν εκμεταλλευτεί τη θαλασσοταραχή της Πρωτοχρονιάς και αφού το καμουφλάρισαν σε ρωσικό εμπορικό (μεταξύ άλλων το έβαψαν άσπρο και του πρόσθεσαν ψεύτικα φουγάρα), κατάφεραν να περάσουν απαρατήρητοι. Αμέσως δόθηκε εντολή για καταδίωξή του, όμως ο Κουντουριώτης δεν την εκτέλεσε. Έβρισκε συνεχώς προφάσεις ώστε να μην αποπλεύσουν πλοία από το Μούδρο, αφού κατάλαβε ότι αυτό ήθελαν οι Οθωμανοί.
Ο λόγος; Ετοιμάζονταν να βγουν από τα στενά. Και δικαιώθηκε.
Το πρωί της 5ης Ιανουαρίου του 1913 το «Λέων» που περιπολούσε στα Δαρδανέλλια, τηλεγράφησε στο Μούδρο. «Ολόκληρος ο τουρκικός στόλος εξέρχεται». Μάλιστα στο «Μπαρμπαρόσα» που ήταν η ναυαρχίδα του, είχε υψωθεί η σημαία του ομώνυμου ναυάρχου-πειρατή του 16ου αιώνα. Σε μία κίνηση που αποσκοπούσε στην ανύψωση του ηθικού των ανδρών του.
Στόχος του ήταν η Λήμνος, ώστε να καταστραφούν όσα πλοία βρίσκονταν στο αγκυροβόλιο του ελληνικού στόλου. Που αντέδρασε ακαριαία και αναχώρησε, με σκοπό να συναντήσει τον αντίπαλό του.
Λίγο μετά τις 10 υπήρξε οπτική επαφή μεταξύ των εμπόλεμων σκαφών και περίπου στις 11:30, άρχισε η ανταλλαγή πυρών. Τότε όμως τα προπορευόμενα τουρκικά πλοία εξέπεμψαν σήμα πως των ελληνικών ηγείται το «Αβέρωφ». Οι Οθωμανοί ήταν βέβαιοι ότι το ««Σεϊτάν παπόρ» καταδίωκε εκείνο το διάστημα το «Χαμηδιέ» και η παρουσία του προκάλεσε σύγχυση. Ουσιαστικά έπεσαν στην παγίδα που θέλησαν να στήσουν. Πίστευαν ότι ο Κουντουριώτης είχε διασπάσει τις δυνάμεις του και για αυτό επιτέθηκαν στη βάση του.
Την ίδια στιγμή οι Έλληνες πολυβολητές ήταν αρκετά πιο εύστοχοι από τους Τούρκους (εκατέρωθεν εκτοξεύτηκαν περίπου 800 βλήματα) και τα οθωμανικά πλοία άρχισαν να επιχειρούν ελιγμούς υποχώρησης.
Τα «Ψαρά» και «Ύδρα» με συντονισμένες βολές επέφεραν καίρια πλήγματα στα «Μεσουδιέ», ενώ μία βολή από το «Αβέρωφ» χτύπησε τον ιστό του «Μπαρμπαρόσα» και έριξε τη σημαία του πειρατή. Ύστερα από περίπου μία ώρα, ο τουρκικός στόλος άρχισε να κατευθύνεται στην ασφάλεια των στενών. Το «Αβέρωφ», όπως είχε συμβεί και στη Ναυμαχία της Έλλης, αποκόπηκε από τα άλλα ελληνικά σκάφη και άρχισε μόνο του να καταδιώκει τα τουρκικά, σε μία σκηνή που μόνο δέος μπορεί να προκαλέσει. Μάλιστα με συνεχείς κανονιοβολισμούς προκάλεσε σοβαρές ζημιές στο θωρηκτό «Τοργκούτ-Ρεΐς», που πήρε κλίση λόγω εισροής υδάτων και για λίγα λεπτά απέφυγε τη βύθιση.
Η ναυμαχία έληξε με νέα επικράτηση των ελληνικών όπλων, χωρίς μάλιστα να υποστούν κάποια απώλεια. Υπήρξε μόνο ένας ελαφρά τραυματίας. Αντίθετα στην τουρκική πλευρά οι νεκροί ξεπέρασαν τους 100, ενώ υπήρχαν 2 σοβαρά χτυπημένα θωρηκτά και πολλά αντιτορπιλικά. Από την επομένη κιόλας η Ελλάδα άρχισε να λαμβάνει πληροφορίες ότι τα περισσότερα σκάφη των Οθωμανών θα έμεναν ανενεργά για αρκετούς μήνες, κάτι που επιβεβαιώθηκε στα τέλη του Ιανουαρίου. Όταν ένα από τα ελάχιστα αεροπλάνα που διέθετε η χώρα μας εκείνα τα χρόνια, πέταξε πάνω από το ναυπηγείο της Κωνσταντινούπολης και ο πιλότος του είδε τα θωρηκτά, και όχι μόνο, να βρίσκονται στη ράμπα των επισκευών. Μάλιστα η παράτολμη ενέργειά του συνοδεύτηκε από τη ρήξη 4 βομβών.
Η πλήρης επικράτηση του ελληνικού στόλου, ήταν απόρροια του ανώτερου ανθρώπινου δυναμικού που διέθετε σε σχέση με τον τουρκικό. Σε όλα τα επίπεδα. Αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες ήταν πιο έμπειροι και εξοικειωμένοι με τη θάλασσα από ότι οι Τούρκοι. Όχι μόνο στο «Αβέρωφ», αλλά και στα θωρηκτά «Σπέτσες», «Ύδρα», «Ψαρά», όπως βέβαια και στα αντιτορπιλικά.
«Ο στόλος έπραξε ό,τι ήτο δυνατόν, δυστυχώς ουδέν δυνάμεθα πλέον να αναμένωμεν από αυτόν», ανέφερε ο αρχηγός των οθωμανικών ενόπλων δυνάμεων αρχιστράτηγος Ναζίμ, σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά τη Ναυμαχία της Λήμνου.
Η υποχώρηση των αντίπαλων πλοίων στη θέα του «Αβέρωφ», έγινε… ανέκδοτο στον Τύπο της εποχής και κυκλοφορούσε το εξής «σκετσάκι», που αποτύπωνε το πώς αισθάνονταν οι Έλληνες. Πρόκειται για έναν φανταστικό (η ουσία του όμως αποκρίνονταν στην πραγματικότητα), διάλογο που πραγματοποιήθηκε στη γέφυρα κάποιου τουρκικού καραβιού.
«Τι πράγμα βλέπεις να έρχεται;» ρωτάει ο Κυβερνήτης
«Βλέπω ένα παπόρι»
«Τι παπόρι; Γαλλικό; Αγγλικό; Ρωσικό;»
«Βλέπω τον Αβέρωφ»
«Μπρε γιοκ, Αβέρωφ μπατί »
«Αβέρωφ Εφέντιμ …»
«Αβέρωφ; Ωχ αμάν, Σεϊτάν παπόρ, βιρ ντουγρού Ναγαρά».
Οι ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου σφράγισαν την «γαλανόλευκη» κυριαρχία στο Αιγαίο και «επισημοποίησαν» την ενσωμάτωση των νησιών του στην ελληνική επικράτεια. Πλην της Ίμβρου και της Τενέδου, που χάθηκαν μαζί με την περιοχή της Σμύρνης, λόγω των τραγικών λαθών του 1922.
Όσο για το «Αβέρωφ» στέκεται ακόμα αγέρωχο και πλέον, έχει μετατραπεί σε μουσείο. Σε ένα παιχνίδι της μοίρας, ο «Τυχερός μπαρμπά-Γιώργος» απέφυγε την αυτοβύθιση τον Μάιο του 1941. Ήταν τότε που οι Ναζί πλησίαζαν στην Αθήνα και δόθηκε η σχετική διαταγή. Οι άνδρες του όμως αντέδρασαν και με δική τους πρωτοβουλία, το οδήγησαν στην Αλεξάνδρεια, όπου συμμετείχε ενεργά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στις 16 Οκτωβρίου 1944 επέστρεψε στην Ελλάδα, μεταφέροντας την τότε εξόριστη κυβέρνηση στον Πειραιά, σηματοδοτώντας την οριστική λήξη της περιόδου της κατοχής. Μετά από αρκετά χρόνια παροπλισμού όπου κανείς όμως δεν μπορούσε να φανταστεί τη διάλυσή του, τη δεκαετία του ’80 ανακαινίστηκε και άνοιξε για το κοινό.
Όσα πλοία εισέρχονται στον φαληρικό όρμο που είναι ελλιμενισμένο αποδίδουν πάντα χαιρετισμό, ενώ πρόσφατα βγήκε και πάλι στα ανοικτά και μετέβη στη Θεσσαλονίκη και τα Δωδεκάνησα, συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις.
Αναδημοσίευση από : http://www.gazzetta.gr
