Από τον Νίκο Γ. Μαστροπαύλο
Ο ικαριώτικος χορός μοιάζει με συλλογική ενδοσκόπηση, ειδικά στο πανηγύρι του Αγίου Ισιδώρου, πέρα από τον Χριστό των Ραχών, στις 14 Μαΐου, όπου οι αυτόχθονες ανοίγουν την μακρά σειρά των θερινών ξεφαντωμάτων που συγκλονίζουν μέχρι τα τρίσβαθα της ψυχής τους την ίδια την νήσο και όσους ταξιδεύουν επάνω στα μυστήρια του Ικάριου πελάγους. Τίποτε πιο μυσταγωγικό, ευλαβικό και παγανιστικό συγχρόνως, από τις σφιχταγκαλιασμένες μακρόσυρτες παρέες που κυματίζουν απέναντι στον ήλιο που ανατέλλει, σαν την έξαψη του Ικάριου πελάγους, που εκδηλώνεται πότε χαϊδευτικά και πότε ατίθασα. Και το βιολί και το μελτέμι να δίνουν τον ρυθμό στα κύτταρα της θάλασσας και των ανθρώπων που πάντα ήσαν βιολόσχημα, σαν τα αενάως μοντέρνα κυκλαδικά ειδώλια.
Το κύμα του Αιγαίου και τα ξωκλήσια που ραίνει με αλισάχνη, είναι από τα μεγαλύτερα μυστήρια του παλαιού και του σύγχρονου κόσμου. Πως γίνεται τόση θετική ενέργεια να συσσωρεύεται μέσα και γύρω από ένα ταπεινό κτίσμα και να απελευθερώνεται με τόση δύναμη στον γαλάζιο αιθέρα μόλις ολοκληρωθούν οι προσευχές και αρχίσουν οι ευχές συνοδεία της μουσικής των ποτηριών και του βιολιού. Έως εκεί που φτάνουν οι αρχαίες ρίζες μας, τοποθετούσαμε τους ναούς της παλιάς και της νέας θρησκείας μας, σε τόπους ενεργητικούς, σε όμορφα κοσμοδρόμια εκτόξευσης προς τον ουρανό. Όπως αυτός ο εξώστης του Αγίου Ισιδώρου, μέσα στο ιερό από τα παλιά χρόνια δρυοδάσος, επάνω στο ανασηκωμένο φρύδι της ακτής, που σε εκτοξεύει πάνω από το πέλαγος.
Η Ικαρία είναι ο τόπος που μπορείς να του αφιερώσεις τα πιο στενάχωρα συναισθήματα σου, κι αυτός να τα πάρει ως δια μαγείας και να τα κρύψει μέσα στα σπηλαιώδη σπίτια των πειρατών ή πίσω από του λούρους, τις γρανιτένιες πέτρες σαν θεόρατα βότσαλα, που κάποιο υπερφυσικό χέρι σκόρπισε στο τοπίο για να ενσωματώσει σε αυτό ένα ακόμη μυστήριο. Κι η διαδρομή από τον Χριστό Ραχών μέχρι το ξωκλήσι του Αγίου Ισιδώρου, ψηλά πάνω από το Καρκινάγρι, είναι σπαρμένη από τέτοια μυστήρια. Αλλά το πιο μεγάλο από τα μυστήρια της Ικαρίας, η ιεροτελεστία του ικαριώτικου χορού, μόλις έχει ξεκινήσει. Το γλέντι στη χάρη του Αγίου Ισιδώρου εγκαινιάζει τη μακρά σειρά των ικαριώτικων πανηγυριών του καλοκαιριού, που σε αυτό εκφράζονται πρωτίστως οι αυτόχθονες. Θα ακολουθήσουν πάνω από εκατό πανηγύρια και άπειροι ικαριώτικοι χοροί, από το βράδυ μέχρι αργά το πρωί, σε ένα μοναδικό σφιχταγκάλιασμα ιθαγενών και επισκεπτών, φορτισμένη τελετή άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η υλική κληρονομιά του πανηγυριού, κοχλάζει μέσα στο τεράστιο καζάνι, πίσω από τα πανηγυρόσπιτα όπου οι γυναίκες ετοιμάζουν τα κεσεδάκια με τη σαλάτα και τα πιάτα με τη φέτα. Έξω μαγειρεύουν οι άνδρες το παραδοσιακό βραστό και τηγανίζουν τις πατάτες. Ο βοηθός του σηκώνει το καπάκι του καζανιού και ο Πρόδρομος, συνταξιούχος φαροφύλακας, ανασύρει με την τρίαινα του – ιδιοκατασκευή για να μακραίνει το «χέρι» της όταν χρειάζεται και να μην καίγεται – τα ευμεγέθη κομμάτια των τράγων που βράζουν στο τεράστιο καζάνι, κάπου 150 κιλά κρέας, καρυκευμένα μόνο με αλάτι κι ένα ματσάκι θρούμπι.
Μπροστά στο εκκλησάκι ο ιερέας καθαγιάζει την τροφή, κλείνοντας την πανηγυρική λειτουργία. Ευλογεί τους άρτους και τα πρόσφορα και οι επίτροποι τα τεμαχίζουν και τα μοιράζουν στους πανηγυριστές. Κι αυτοί αρχίζουν να παίρνουν σιγά – σιγά τις θέσεις τους κάτω από τα αλεξήλια δίχτυα, στα μακρά τραπέζια με τους πάγκους εκατέρωθεν, που έχουν στηθεί για το πανηγυρικό τραπέζι. Όσο διαρκούσε ακόμη η ιεροτελεστία, ένας χορευτής πίσω από το Ιερό, που πάντα βλέπει κατά την Ανατολή, είχε βγάλει τα παπούτσια και τις κάλτσες του και είχε βουτήξει τα πόδια του στο ρυάκι που μουρμούριζε ερχόμενο από τις ρίζες του άλσους των αιωνόβιων δρυών. Το καθαγιασμένο νερό από τη παλιά και τη νέα θρησκεία, δίνει φτερά στα πόδια του χορευτή.
Στο μεταξύ ο Πρόδρομος αρχίζει να εντοπίζει κάποια κομμάτια του κρέατος που έχουν ήδη βράσει και τα ανασύρει με την πιρούνα του. Αφού στραγγίξουν, κρατώντας για λίγο μετέωρα πάνω από το καζάνι, τα εναποθέτει στη μεγάλη ξύλινη σκάφη που αρχίζει σιγά – σιγά να γεμίζει. Αυτό το βραστό είναι κατά κάποιο τρόπο το πρόγευμα. Παλαιότερα ήταν το κυρίως γεύμα. Κρέας, ψωμί και κρασί. Τίποτε άλλο. Α, και ζουμί για όσους το ήθελαν και το ζητούσαν. Και κανένα μέρος του σφαχτού δεν ήταν άχρηστο. Ο Πρόδρομος βρίσκει την ευκαιρία να μας μιλήσει για τη φορδή, τα έντερα και τα γλυκάδια που τα περνούσαν ελαφρώς από το τηγάνι και είχαν έναν πρώτης τάξεως μεζέ που θα συνόδευε το κρασί που δεν σταματούσαν να πίνουν και να ξαναπίνουν. Τώρα, τηγανίζουν τις συκωταριές για μεζέ. Και έχουν μπει στο μενού του πανηγυριού και πολλά άλλα φαγητά.
Τώρα το βραστό είναι η πρώτη φάση του φαγοποτιού που αρχίζει αμέσως μετά την απόλυση της λειτουργίας. Όπως παλιά. Μόνο κρέας, ψωμί, κρασί και ζουμί για όποιον θέλει. Δυο άνδρες γεμίζουν με κομμάτια κρέας από τη ξύλινη σκάφη μεγάλα ταψιά με δυο χέρια και τα πηγαίνουν στο δωμάτιο του πανηγυρόσπιτου, δίπλα σε εκείνο που οι γυναίκες ετοιμάζουν τις σαλάτες. Ένας από κάθε παρέα παίρνει ένα μεγάλο ξύλινο δίσκο και παραγγέλνει το κρέας που θέλει. Το κόβουν, το τυλίγουν στη λαδόκολλα και το ζυγίζουν. Βάζουν στο δίσκο του κρασί, ποτήρια και κρασί ή αναψυκτικά και αφού πληρώσει αυτά που έχει πάρει, επιστρέφει στον πάγκο του. Ανοίγει στη μέση τη λαδόκολλα με το κρέας και τα χέρια αρχίζουν να πηγαινοέρχονται σε μια αρχέγονη κίνηση της διαδικασίας της τροφής, κόβοντας τη μπουκιά με τα χέρια. Μοιάζει σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει αιώνες τώρα, εκτός από τη παρουσία των σύγχρονων κουτιών των αναψυκτικών και των πλαστικών φιαλών. Και κάπου εκεί περνά κι ένας από τους ανθρώπους που διοργανώνουν το πανηγύρι με τον κουβά με το ζουμί και την κουτάλα που το μεταγγίζει στα κεσεδάκια προς αγαλλίαση της γαστέρας αυτών που ξέρουν και είναι εξοικειωμένοι με τη γεύση της κακαβιάς των βοσκών.
Δίπλα στο μεγάλο καζάνι με κρέατα τηγανίζουν τις πατάτες, ενώ στο ένα δωμάτιο του πανηγυρόσπιτου, οι γυναίκες σαν πολύβουη κυψέλη, ετοιμάζουν τα κεσεδάκια με τη σαλάτα – ντομάτα, αγγούρι, πιπεριά, κρεμμύδι, ελιές – και τα πιατάκια με τη φέτα. Στο διπλανό δωμάτιο οι άνδρες ετοιμάζουν τη δεύτερη φάση του φαγοποτιού του πανηγυριού. Αυτή είναι μια νέα προσθήκη στο τελετουργικό. Το κρέας στο φούρνο με τις πατάτες. Πάλι ο εκπρόσωπος της παρέας παίρνει τον ξύλινο δίσκο και περνά πρώτα από τις γυναίκες για να πάρει την σαλάτα, την φέτα και τις τηγανητές πατάτες, μετά παίρνει στη λαδόκολλα το ψητό κρέας με τις πατάτες φούρνου που έχει παραγγείλει, το ψωμί, το κρασί και τα αναψυκτικά και πληρώνει τον λογαριασμό.
Κι αυτός ο δίσκος μπαίνει στο κέντρο της παρέας που κάθεται στους πάγκους γύρω από τα τραπέζια. Εκεί θα τρώνε και θα πίνουν με θέα το πέλαγος, μέχρι να ακουστεί το κούρδισμα του βιολιού και να τους ξεσηκώσει όλους σχεδόν στο χοροστάσι. Παίζει βιολί ο Νίκος Κράτσας και μαζί του πορεύονται και οι Παπιστάνοι. Πήραν το όνομα τους από το δυτικό ακρωτήριο της Ικαρίας, τον Πάπα, αφού ζουν εκεί κοντά, στο Καρκινάγρι.
Σηκώνουν τα ποτήρια τους και τσουγκρίζουν. Το κρασί είναι μια πολύ παλιά και γοητευτική ιστορία στην Ικαρία. Ο Πράμνειος ήταν ξακουστός ήδη από την εποχή του Ομήρου, όταν οι πολεμιστές πήγαιναν στη μάχη στην πεδιάδα της Τροίας έχοντας πάρει δύναμη από τον κυκεώνα, ένα μίγμα Πράμνειου οίνου, χλωρού τυριού και αλευριού από κριθάρι. Του Ικάρου το νησί είναι από τους μετρημένους στα δάκτυλα των χεριών τόπους που το κρασί ωριμάζει σε πιθάρια θαμμένα στη γη, μέσα στο αμπέλι. Έβγαζαν το κρασί με το σιφούνι, μια ιδιοκατασκευή από φλασκί και καλάμι, με το οποίο ρουφούσαν το κρασί από το βαθύ πιθάρι.
Θεός που την πολυχρονεί την αμπελοκουτσούρα
Που κάμνει το γλυκό κρασί και τα ξεχνούμε ούλα
Σιφούνι μου στραβόραδο, παλιά καταβολάδα
Κρασάκι που με κέρναγες ούλη την εβδομάδα
Όρτσα μια κι έλα γιομάτα για τα σένα μαυρομάτα
Η παραδοσιακή «Αμπελοκουτσούρα» και μετά η έκρηξη του γλεντιού. Περαμαρίτικος, τσαμούρικος, ραχιώτικος, συμπεθέρα, ο χορός αρχίζει να κυματίζει μέχρι την αυγή σαν μια τελετουργία απέναντι στον ήλιο που ανατέλλει στο πέλαγος και συνεχίζει να τον παρακολουθεί όσο εκείνος ανεβαίνει ψηλά στον ουρανό. «Ικαριά μου – Ικαριά μου, αχ αναρχική καρδιά μου»…
Αναδημοσίευση από : http://eudemonia.gr
