Νοέμβριος 2014. Προς μανιταρόφιλους και φυσιολάτρες Ικαρίας.
Η σχετική εργασία δεν είναι κάτι παραπάνω από τη συσσώρευση γνώσης, χάρη στα έργα των Ελλήνων μυκολόγων και τους συνεχείς περιπάτους στα βουνά (από αυτά που έχουν μείνει) του υπέροχου νησιού μας. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η διάδοση γνώσης και η «τροφή» έρευνας», η αποφυγή δηλητηριάσεων και η προστασία της μυκοχλωρίδας του νησιού. Καλό είναι κάθε μανιταρόφιλος να έχει μια σχετική γνώση για τις δηλητηριάσεις, τα τοξικά, τα δηλητηριώδη και τα θανατηφόρα μανιτάρια. Πρώτα πρέπει να μάθει να ξεχωρίζει κανείς αυτά τα μανιτάρια, τα τοξικά και ύστερα να ξεκινήσει να συλλέγει τα δεκάδες εδώδιμα μανιτάρια που φυτρώνουν στο νησί. Σε αυτήν την περίπτωση κάποιο βιβλίο σχετικό με τα μανιτάρια μαζί με το διαδίκτυο θα βοηθούσε αρκετά.
Οι περισσότεροι έχουν το λάθος συνήθειο όποιο μανιτάρι δεν γνωρίζουν να το ονομάζουν «σκυλομανίτη» και να το κατατάσσουν στα δηλητηριώδη, κάτι που δηλώνει πόση άγνοια και πόσο φόβο διακατέχει όχι μόνο τους Ικαριώτες αλλά και γενικά τους Έλληνες, δεν είναι τυχαίο που χαρακτηριζόμαστε σαν τους πιο «μυκόφοβους» λαούς της Ευρώπης. Ένα άλλο λάθος που προσωπικά θα το χαρακτήριζα ασυγχώρητο και είναι καταστρεπτικό για την φύση είναι που πολλοί που δεν γνωρίζουν κάποια μανιτάρια, αντί να τα προσπερνάνε, τα κλωτσάνε και τα πατάνε, όπως μου είχε πει κάποιος κύριος από το Καραβόσταμο και άλλος ένας από το Φραντάτο. Επίσης καταστρεπτικό για την μυκοχλωρίδα είναι το συνεχόμενο ξερίζωμα των άγνωστων μανιταριών. Μέχρι και τα θανατηφόρα μανιτάρια υπάρχουν στην αλυσίδα της φύσης για κάποιους λόγους που εμείς αγνοούμε ή απλώς δεν κατανοούμε. Ο θανατηφόρος πχ Αμανίτης Amanita phalloides είναι συμβιωτικό με κάποια είδη δέντρων. Δεν αγγίζουμε λοιπόν αυτά που δεν γνωρίζουμε, ή καλύτερα αγγίζουμε μόνο αυτά που γνωρίζουμε. Όπως λέει και ο μυκητολόγος Αθανασίου, «για την φύση δεν υπάρχουν άχρηστα μανιτάρια».
Τα μανιτάρια χωρίζονται σε πέντε μεγάλες ομάδες ή διαιρέσεις και έπειτα κατατάσσονται σε κλάσεις, τάξεις, οικογένειες, γένη και είδη. Αν μάθουμε να ξεχωρίζουμε μόνο τα γένη και σιγά σιγά τα είδη έχουμε κάνει πολύ καλή δουλειά. Το γένος πχ Amanita ή τα γένη Hypholoma, Lepiota κλπ. έχουν θανατηφόρα είδη, ενώ τα γένη Lactarius, Suillus, Russula κλπ δεν έχουν. (Εδώ θα βοήθαγε πάλι κάποιο βιβλίο, αλλά μεγαλύτερη σημασία έχει πάντα η άμεση επαφή με την φύση.) Επίσης τα κατατάσσουμε σε εδώδιμα, μη εδώδιμα, δηλητηριώδη (τοξικά, παραισθησιογόνα, και τοξικά παραισθησιογόνα,) και θανατηφόρα. Τέλος, άλλες τρεις κατηγορίες που τα κατατάσσουμε είναι τα σαπροφυτικά, αυτά που βγαίνουν πάνω σε νεκρά ξύλα, φύλλα, ζώα κτλ. (πχ ο Δαφνίτης Lepista nuda Κοπρίτες Agaricus κ.α). Τα παρασιτικά, αυτά που βγαίνουν πάνω σε ζωντανά δέντρα και τρέφονται εις βάρος αυτών, (πχ ο Πλευρίτης, Pleurotus ostreatus) δηλαδή κάτι σαν ασθένεια και τέλος έχουμε τα συμβιωτικά, (που είναι και τα περισσότερα από αυτά που συλλέγουμε) αυτά που βγαίνουν συνήθως στις ρίζες των δέντρων και ζουν συμβιωτικά με αυτά, (πχ ο Πευκίτης Suillus collinitus, ή ο Κουμαρίτης Lactarius deliciosus κ.α) ανταλλάσουν υδατάνθρακες, άλατα και άλλα διάφορα στοιχεία μεταξύ τους, (αυτή είναι η λεγόμενη «μυκορριζική συμβίωση»). Αν κόψουμε τα δέντρα, εξαφανίζονται και τα μανιτάρια, αν κόψουμε όλα τα μανιτάρια ή μάλλον καταστρέψουμε τα υπόγεια μυκήλια τους (σε βάθος χρόνου) καταστρέφονται και τα δέντρα. Να ίσως ακόμα ένας λόγος που αργοπεθαίνει το μεγάλο και σπάνιο δάσος του Ράντη, χωρίς κανένας βέβαια να νοιάζεται.
Με την βοήθεια λοιπόν από τα έργα των Ελλήνων μυκολόγων, σας μεταφέρω και σας παρουσιάζω τις δηλητηριάσεις ή σύνδρομα που μπορούν να προκληθούν από μανιτάρια και παρακάτω κάποιες βασικές πληροφορίες όπως και μερικά από τα μανιτάρια του νησιού μας, με τις τοπικές και λατινικές ονομασίες τους.
ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ (ΣΥΝΔΡΟΜΑ)
1. Αγαρινιτικό σύνδρομο
Μπορεί να προκληθεί από πολλά εδώδιμα μανιτάρια που περιέχουν το θερμοασταθές παράγωγο της αγαριτίνης, την υδραζίνη, η οποία έχει χαρακτηριστεί και ως καρκινογόνος. Η τοξίνη αυτή βρέθηκε στα μανιτάρια: Pseudohydnum gelatinosum, Tremiscus helvelloides, Boletus edulis, Boletus erythropus, Boletus luridus, Boletus polygonius, Boletus pulchrotinctus, Boletus rhodoxanthus, Boletus rhodopurpureus, Xerocomus badius, Leccinum aurantiacum, Amanita rubescens, Amanita excelsa var spissa, Amanita vaginata, Macrolepiota procera, Macrolepiota rhacodes, Russula intega, Russula olivacea, Sarcodon imbricatus, Hydnum repandum, Lactarius piperatus, Clitocybe nebularis και μερικά ακόμα. Η αγαριτίνη καταστρέφεται σε θερμοκρασία 60-70 C, η εκδήλωση των συμπτωμάτων είναι βραδεία και δεν υπάρχει άμεση διάγνωση.
2. Ακροαλγικό σύνδρομο
Η δηλητηρίαση αυτή είναι γνωστή και με το όνομα ερυθημαλγικό ή ερυθρωμαλγικό σύνδρομο. Προκαλείται από τα μανιτάρια Clitocybe acromelaga και Clitocybe amoenolens, τα οποία δεν έχουν καταγραφεί ακόμα στην Ελλάδα, αλλά οι πιθανότητες να υπάρχουν είναι αρκετές. Υπεύθυνες τοξίνες είναι τα αρωματικά οξέα Α-Ε και μια 15άδα άλλες τοξίνες που απομονώθηκαν από το μανιτάρι Clitocybe acromelaga. Τα πρώτα συμπτώματα εκδηλώνονται 24-48 ώρες μετά την χώνευση, εμφανίζονται στα χέρια και κυρίως στα πόδια ερυθρώματα που διατηρούνται για πολλές εβδομάδες και τα οποία μπορούν να εξελιχθούν σε ερυθροιδήματα. Ο ασθενής αισθάνεται έντονη μυρμικίαση, καύσο και παροξυντικούς πόνους. Τα συμπτώματα αυτά ανάλογα με το άτομο και το βαθμό δηλητηρίασης μπορεί να κρατήσουν από μερικές εβδομάδες μέχρι και 1 ή 4 μήνες.
3. Γαστρεντερικό ή Ρητινοειδικό σύνδρομο
Γνωστό και ως ρητινοειδινικό σύνδρομο ή μονομεθυλυδραζινική δηλητηρίαση ή δηλητηρίαση του πεπτικού συστήματος. Πρόκειται για το συχνότερο σύνδρομο. Μπορεί να προκληθεί από διάφορα μανιτάρια, μερικά από αυτά είναι τα, Agaricus moellerii, Agaricus xanthodermus, Armillaria gallica, Amanita gemmata, Amanita rubescens, Clitocybe mellea, Boletus erythropus, Boletus satanas, Boletus calopus, Boletus radicans, Boletus luridus, Boletus luridiformis, Boletus rhodoxanthus, Ramaria formosa, Ramaria aurea, Ramaria pallida, Ramaria mairei, Collybia fusipes, Omphalotus olearius, Lepiota aspera, Entoloma sinuatum, Hebeloma crustuliniforme, Hebeloma sinapizans, Hypholoma fasciculare, Hypholoma sublateritium, Lactarius torminosus, Lactarius necator, Lactarius glaucescens, Russula emetica, Tricholoma pardalotum, Tricholoma pessundatum, Tricholoma saponaceum, Tricholoma josserandii, Scleroderma citrinum, Scleroderma verrucosum, Stropharia aeruginosa, Stropharia coronilla, Mycena pura, Mycena rosea, Macrolepiota venenata, Hygrocybe conica, Hygrophoropsis aurantiaca, Chlorophyllum molybdites, και πολλά άλλα.
Η δηλητηρίαση οφείλεται στις διάφορες τοξίνες που περιέχουν διάφορες αμίνες και πεπτίδια, ανθρακινόνες, τερπενικά και αζωτούχα ετερoκυκλικά παράγωγα και άλλες άγνωστες μέχρι τώρα ουσίες που ερεθίζουν τον πεπτικό σωλήνα. Τα συμπτώματα που εμφανίζονται συνήθως 15 λεπτά έως 2 και σπανιότερα 4 ώρες μετά την κατανάλωση, είναι διάφορες γαστροεντερικές διαταραχές που εκδηλώνονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό και διαρκούν λιγότερο ή περισσότερο ανάλογα με το είδος και την ποσότητα που έχει καταναλωθεί, καθώς και την σωματική κατάσταση του ατόμου.
Γενικά τα συμπτώματα περιέχουν ναυτία, εμετό και κοιλιακούς πόνους, δυσπεψία και αφυδάτωση βαριάς μορφής με ιδρώτα και τρέμουλο. Η πιο επικίνδυνη και μερικές φορές θανατηφόρα είναι η δηλητηρίαση από τα μανιτάρια Entoloma sinuatum, και Tricholoma pardinum. Ελάχιστη ποσότητα από τα μανιτάρια αυτά προκαλούν σε 2-4 μέρες οξεία διάρροια και ακατάσχετο εμετό που διαρκούν πολλές μέρες και οδηγούν σε αφυδάτωση, βλάβη των νεφρών και θάνατο. Άλλα μανιτάρια όπως το Boletus satanas περιέχουν θερμοδιαλυτές τοξίνες. Αυτό σημαίνει ότι αν ψηθούν καλά δεν προκαλούν βαριά δηλητηρίαση, αλλά προκαλούν εμετό ½-2 ώρες μετά το φάγωμα που διαρκεί όλη νύκτα και εξαντλεί τον οργανισμό. Άλλα είδη είναι ακίνδυνα σε νεαρή ηλικία αλλά όχι όταν είναι ώριμα, άλλα αυξάνουν τις τοξίνες τους με το τηγάνισμα σε λάδι ενώ με το βράσιμο όχι. Άλλα προκαλούν έντονο στομαχόπονο και οξεία δηλητηρίαση, άλλα αδιαθεσία και διάρροια. Συνιστώνται άφθονο κρύο μεταλλικό νερό, τσάι χωρίς ζάχαρη και άμεση μεταφορά του θύματος σε νοσοκομείο.
4. Γυρομιτρινικό σύνδρομο ή γυρομιτρική δηλητηρίαση
Προκαλείται από την κατανάλωση του ανοιξιάτικου μανιταριού Gyromitra esculenta. Το μανιτάρι αυτό στην Γαλλία θεωρείται εδώδιμο ενώ σε Πολωνία, Γερμανία και Αμερική έχει προκαλέσει τρομερές δηλητηριάσεις φαλλοειδινικού τύπου που μερικές φορές είναι θανατηφόρα, ιδιαίτερα στα παιδιά, στις γυναίκες και τα εξασθενημένα άτομα. Στα μανιτάρια Gyromitra gigas, Gyromitra fastigiata, Gyromitra infula, Cyathipodia macropus, Helvella elastica, Otidea onotica, Cudonia circicans, Leotia lubrica, Spathularia flavida, Neobulgaria pura, Helvella crispa, Helvella lacunosa από χημικές αναλύσεις , διαπιστώθηκε ότι περιέχουν γυρομιτρίνες και πρέπει να θεωρούνται τοξικά παρόλο που δεν έχουν προκαλέσει ακόμα κάποια δηλητηρίαση. Το μανιτάρι Sarcosphaera eximia παρόλο που προκαλεί συμπτώματα ανάλογα με εκείνα του γυρομιτρινικού συνδρόμου, δεν βρέθηκε να περιέχει γυρομιτρίνες.
Συνήθως η δηλητηρίαση παρουσιάζεται την άνοιξη και ύστερα από δεύτερη βρώση των μανιταριών αυτών, μερικές μέρες μετά την χώνευση των πρώτων καταναλωθέντων. Η πρώτη κατανάλωση δημιουργεί στο άτομο ένα είδος αναφυλαξίας, η δηλητηρίαση είναι πιο έντονη όταν τα μανιτάρια αυτά καταναλωθούν ωμά ή κακοψημένα ή αν τα υγρά από το βράσιμό τους δεν έχουν πεταχτεί.
Τα πρώτα συμπτώματα της δηλητηρίασης αρχίζουν από 2 με 6 έως και 24 ώρες μετά την βρώση. Είναι δυνατόν να πρωτοεμφανιστούν και 4 με 8 μέρες αργότερα προβλήματα κυκλοφορίας του αίματος, βλάβη στα νεφρά, στο συκώτι και στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα συμπτώματα περιέχουν ναυτία, εμετό, κοιλιακούς πόνους, ίκτερο, διαταραχές του νευρικού συστήματος που καταλήγουν σε βαθύ ύπνο, λιποθυμία ή κώμα με κρίσεις και σπασμούς, καθώς και ασθενείς και ανώμαλους σφυγμούς, τέλος επέρχεται θάνατος.
Με τα πρώτα συμπτώματα κι ενώ έχει διαπιστωθεί ότι η δηλητηρίαση προέρχεται από το μανιτάρι αυτό (ή από τα μανιτάρια αυτά) το θύμα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο και να του εφαρμοστεί η αγωγή για φαλλοειδινική δηλητηρίαση.
5. Ελβελλικό σύνδρομο ή αιμολυτικό σύνδρομο
Προκαλείται από διάφορα είδη που περιέχουν θερμοδιαλυτές τοξίνες όπως είδη από την κλάση των ασκομυκήτων των γενών Helvella, Morchella, Peziza, καθώς και από την κλάση των βασιδιομύκητων τα είδη Amanita rubescens, Amanita vaginata, Boletus erythropus, Boletus caucasicus, Macrolepiota procera, (Καλαμάρα) Lepista nuda, (Δαφνίτης) Sarcospaera crassa, Ramaria aurea, Tricholoma saponaceum, καθώς και από όλα τα πικρά και στυφά είδη των γενών Lactarius, Russula, Paxillus και κάποια άλλα.
Υπεύθυνη τοξίνη για την δηλητηρίαση αυτή, είναι η τοξίνη ελβελλικό οξύ. Η τοξίνη αυτή σε θερμοκρασία άνω των 60 βαθμών αποικοδομείται σε μη δηλητηριώδη συστατικά. Αυτό σημαίνει πως όταν τα μανιτάρια αυτά καταναλωθούν ωμά ή ανεπαρκώς ψημένα, προκαλούν το ελβελλικό σύνδρομο, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει όμως όταν τα μανιτάρια αυτά, αποξηραίνονται ή ψήνονται κανονικά, (μαγείρεμα μακράς διάρκειας). Το ελβελλικό οξύ προκαλεί καταστροφή των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα. Τα πρώτα συμπτώματα εκδηλώνονται στην χώνεψη ή λίγο μετά από αυτή με έντονο εμετό και αιματηρές διάρροιες, στη συνέχεια εμφανίζεται ελαφρός ή βαρύς ίκτερος, σπασμός μυών και ενίοτε θάνατος. Το θύμα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο και να του εφαρμοστούν αφαιμαξομεταγγίσεις.
6. Κοπρινικό σύνδρομο ή αλκοολικό σύνδρομο
Η δηλητηρίαση αυτή οφείλεται στη βρώση του μανιταριού Coprinus atramentarius σε συνδυασμό με αλκοόλ. Ανάλογα συμπτώματα μπορούν να προκαλέσουν τα μανιτάρια Boletus luridus, Clitocybe clavipes, Pholiotta squarrosa, χωρίς κατά ανάγκη να περιέχουν την τοξίνη κοπρίνη. Το είδος Coprinus atramentarius εύκολα μπορεί να συγχυστεί με τα επίσης εδώδιμα Coprinus comatus και Coprinus micaceus. Πρόκειται για θερμοάντοχη τοξίνη που μεταβολίζεται σε έναν παρεμποδιστή της αλδεϋδεσυδρογονάσης που ρυθμίζει την συγκέντρωση της ακεταλδεϋδης στο αίμα.
Ο ασθενής παρουσιάζει συμπτώματα μέθης. Σημασία έχει η ποσότητα μανιταριού που καταναλώθηκε και η ποσότητα αλκοόλ. Όσο περισσότερο αλκοόλ, τόσο πιο έντονα είναι και τα συμπτώματα. Παρατηρείται αγγειοδιαστολή ή και ερύθημα στο πρόσωπο και στον λαιμό, όπου μετά αυτό γίνεται μελανό και μόνο το άκρο της μύτης και των αυτιών παραμένουν άχρωμα. Επίσης πρήξιμο στα βλέφαρα, πονοκέφαλος, ιδρώτας, ταχυκαρδία, υπόταση, υπνηλία, εξάντληση και κώμα. Ο ασθενής μπορεί να παρουσιάσει άγχος, παραισθήσεις, τρέμουλο, θωρακικό πόνο, ναυτία, εμετό και γεύση μετάλλου και καλυτερεύει μετά από 2-4 ώρες ανάλογα με τις ποσότητες που καταναλώθηκαν.
Η δηλητηρίαση αυτή δεν είναι θανατηφόρα, είναι δυνατή όμως η επανεμφάνιση των συμπτωμάτων με ηπιότερη ένταση, έως και 3-5 μέρες μετά, αν καταναλωθεί ξανά αλκοόλ. Σε σοβαρές περιπτώσεις η μεταφορά σε νοσοκομείο και η εφαρμογή θεραπευτικής αγωγής για την αντιμετώπιση του αλκοολισμού είναι απαραίτητη.
7. Μικτό σύνδρομο
Η δηλητηρίαση αυτή προκαλείται από την ταυτόχρονη κατανάλωση διαφόρων ειδών φαρμακερών μανιταριών. Μπορεί να καταλάβει κανείς πόσο επώδυνη και επικίνδυνη μπορεί να είναι. Η συμπτωματική εικόνα είναι σύνθετη, το παρήγορο είναι πως με την πρόωρη εκδήλωση των συμπτωμάτων της πρώτης δηλητηρίασης η θεραπευτική αγωγή που θα εφαρμοστεί, αν βέβαια το θύμα έχει μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο, θα εμποδίσει την δεύτερη ή και τρίτη δηλητηρίαση. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει με κάθε θυσία να αναζητηθεί το ιστορικό της δηλητηρίασης, δηλαδή να ταυτοποιηθούν τα είδη που καταναλώθηκαν. Το να μαζευτεί ο εμετός έστω και αν υπάρχει δείγμα ακόμα στο τραπέζι είναι το καλύτερο, μπορεί το πιο επικίνδυνο είδος να έχει καταναλωθεί ολόκληρο.
8. Μυκοαλλεργικό σύνδρομο
Υπάρχουν άτομα με εξαιρετική αλλεργική υπερευαισθησία στα μανιτάρια. Μπορούν να παρουσιάσουν συμπτώματα αλλεργίας ή δυσανεξίας ακόμα και αν δοκιμάσουν μια μόνο σταγόνα από την σάλτσα μανιταριού ή να αγγίξουν ένα μανιτάρι ή να εισπνεύσουν σκόνη από σπόρια μανιταριού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αλλεργιογόνων μανιταριών είναι τα είδη του γένους Lyophyllum και ιδιαίτερα το Lyophyllum connatum. Το αλλεργιογόνο δραστικό στοιχείο είναι οι πρωτεϊνες που περιέχουν τα μανιτάρια αυτά και οι οποίες δρουν ανασχετικά στα αντισώματα αναστατώνοντας το μεταβολισμό.
Η δηλητηρίαση αυτή εκδηλώνεται αμέσως μετά την κατανάλωση ή την επαφή. Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Αναφέρονται συμπτώματα κοιλιακών πόνων, στομαχικού καύσου, δυσκολία στην αναπνοή, άσθμα και οξέος θάνατος του εγκεφάλου σε παιδιά. Το θύμα πρέπει να μεταφερθεί αμέσως σε οργανωμένο νοσοκομείο για να του παρασχεθεί η ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή.
9. Ορελλανικό σύνδρομο
Γνωστό και ως κορτιναρινικό σύνδρομο, αναφέρεται και ως παραφαλλοειδικό σύνδρομο γιατί έχει συμπτώματα ανάλογα με το φαλλοειδινικό. Τα είδη των υπεύθυνων μανιταριών κατατάσσονται σε 4 μεγάλες ομάδες.
Στην 1η ομάδα που βρέθηκε η υπεύθυνη τοξίνη ορελλανίνη ανήκουν τα είδη Cortinarius orellanus Cortinarius speciossimus και Cortinarius orellanoides.
Στις υπόλοιπες 3 ομάδες ανήκουν τα είδη Cortinarius henricii (=rubellus), Cortinarius rainierensis, Cortinarius brunneofulvus, Cortinarius fluorescens, Cortinarius cinnamomeus, Cortinarius cinnamomeobadius, Cortinarius semisanguineus, Cortinarius sanguineus, Cortinarius phoeniceus, Cortinarius gentiles, Cortinarius claroflavus και Cortinarius splendens. Τα μανιτάρια των 3 τελευταίων ομάδων ή περιέχουν την τοξίνη ορελλανίνη και δεν έχει αναφερθεί κάποια δηλητηρίαση ή περιέχουν ανθρακινόνη και μπορούν να είναι υπεύθυνα για την εκδήλωση και του ρητινοειδικού συνδρόμου ή απλά θεωρούνται ύποπτα για την εκδήλωση του ορελλανικού συνδρόμου. (κατά μία υπόθεση η τοξίνη ορελλανίνη είναι ανάλογη με κάποιων ζιζανιοκτόνων). Στην δηλητηρίαση αυτή η ασυμπτωματική φάση διαρκεί 2-21 μέρες, η διάρκεια αυτή είναι πολύ ύπουλη και πολύ επικίνδυνη, 1ον γιατί το θύμα μπορεί να ξανά καταναλώσει τα ίδια μανιτάρια και να επιδεινώσει την κατάσταση και 2ον γιατί η διέλευση ενός τόσο μεγάλου χρονικού διαστήματος χωρίς συμπτώματα μπορεί να αποπροσανατολίσει τη διάγνωση και να οδηγήσει σε εσφαλμένη θεραπευτική αγωγή.
Ανάλογα με τα είδη μανιταριών που έχουν καταναλωθεί και την ατομικότητα του θύματος η κλινική εικόνα της δηλητηρίασης αυτής μετά την πρώτη λανθάνουσα περίοδο παρουσιάζει τις παρακάτω φάσεις: γαστρεντερικές διαταραχές που εκδηλώνονται με ναυτία, εμετό, ανορεξία και διάρροια ή δυσκοιλιότητα, κεφαλαλγία, πολυδιψία, λήθαργο, μυαλγία και ρίγος. Μετά παρατηρείται ύφεση συμπτωμάτων, στη συνέχεια υπάρχει ολιγουρία ή ανουρία και νεφρική ανεπάρκεια που κατά ένα ποσοστό 50% και πάνω μετεξελίσσεται σε χρόνια. Επίσης νευρολογικές διαταραχές εκδηλούμενες με υπνηλία, απώλεια των αισθήσεων, σπασμούς στο πρόσωπο και ελαφρά κυττολυτική ηπατίτιδα. Ο θάνατος στις οξείες καταστάσεις μπορεί να συμβεί 2-3 μήνες μετά την κατανάλωση των μανιταριών. Με τα πρώτα συμπτώματα το θύμα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο.
10. Παξιλλιενικό σύνδρομο
Πρόκειται για την δηλητηρίαση σε ορισμένα άτομα από το εδώδιμο μανιτάρι Paxillus involotus, υπεύθυνα για το σύνδρομο αυτό μάλλον είναι και τα Paxillus rubicundulus (=filamentosus), Paxillus obscurosporus, Paxillus validus και Gyrodon invidus. Η ασυμπτωματική ή λανθάνουσα περίοδος διαρκεί 1-2 ώρες μετά την κατανάλωση του μανιταριού.
Τα συμπτώματα είναι πεπτικές διαταραχές, αναιμία, αιμόλυση, ίκτερος, αιματουρία και νεφρική ανεπάρκεια. Μπορεί το θύμα να παρουσιάσει μετά από πολλά χρόνια δηλητηρίαση αλλεργικής φύσης λόγω μείωσης της αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος. Το θύμα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο για τις απαραίτητες εξετάσεις και τις πρώτες βοήθειες. Σε βαριές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί αιμοκάθαρση και νεφροκάθαρση. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις δηλητηριάσεων από τα συγκεκριμένα μανιτάρια που έχουν οδηγήσει σε θάνατο.
11. Προξιμιενικό σύνδρομο
Το σύνδρομο αυτό εκδηλώνεται με την κατανάλωση των μανιταριών Amanita proxima και Amanita smithianα τα οποία δεν έχουν καταγραφεί ακόμα στην χώρα μας. Τα μανιτάρια αυτά μπορούν να μπερδευτούν με τα Amanita ovoidea, Tricholoma magnivelare (=ponderosum ή Armillaria ponderosa). Η λανθάνουσα περίοδος κυμαίνεται από 8-14 ώρες από την κατανάλωση των μανιταριών.
Τα συμπτώματα αρχίζουν με στομαχικές και πεπτικές διαταραχές που μετά από 2-4 μέρες καταλήγουν σε νεφρική ανεπάρκεια που μπορεί να γίνει αναστρέψιμη. Το θύμα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο για τις απαραίτητες εξετάσεις και την διατήρηση της υδροηλεκτρολυτικής ισορροπίας του.
12. Ραβδομυολυτικό σύνδρομο
Πρόκειται για την δηλητηρίαση από την κατανάλωση του μανιταριού Tricholoma aurantum το οποίο δεν έχει καταγραφεί ακόμα στην χώρα μας. Επίσης αναφέρεται και ένα είδος του γένους Russula.
Η ασυμπτωματική περίοδος διαρκεί 24-48 ώρες από την κατανάλωση των μανιταριών. Το βασικό σύμπτωμα είναι η ραβδομυόλυση που συνοδεύετε από εξασθένηση, μυαλγία και έντονο ιδρώτα. Σε υπερβολική κατανάλωση προκαλεί μείωση του CPK+++(Creatin Phosphokinase) και μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης μπορεί να κρατήσουν μέχρι και 15 ημέρες. Το θύμα πρέπει άμεσα να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο.
13. Φαλλοειδικό ή Φαλλοειδινικό σύνδρομο
Πρόκειται για την πιο επικίνδυνη και σοβαρή δηλητηρίαση από μανιτάρια, τις περισσότερες φορές είναι θανατηφόρα. Η τυπική μορφή του συνδρόμου αυτού προκαλείται από τρία είδη του γένους Amanita. Πρόκειται για τα μανιτάρια Amanita phalloides, Amanita phalloides var alba (ποικιλία άσπρη) τα οποία είναι υπεύθυνα για το 90-95% των θανάτων από μανιτάρια σε ολόκληρο τον κόσμο, (χωρίς αυτό βέβαια να δηλώνει ότι δεν υπάρχουν άλλα θανατηφόρα από άλλα γένη) όπως επίσης τα είδη Amanita virosa και Amanita verna. Επικίνδυνα μανιτάρια από τα οποία τα δύο πρώτα υπάρχουν παντού σε όλη την Ελλάδα. Το πράσινο, λαδοπράσινο, κιτρινοπράσινο, ασπροπράσινο είδος Amanita phalloides υπάρχει άφθονο σε όλη την Ικαρία. Επίσης για το σύνδρομο αυτό αναφέρονται τα εξής είδη: Amanita bisporigera, Amanita ocreata, Galerina marginata, Galerina autumnalis, Galerina venenata, Galerina unicolor, Galerina beinthii, Galerina badipes, Galerina fasciculatα, Galerina sulcipes, Lepiota castanea, Lepiota brunneoincarnata, Lepiota erminea, Lepiota cristata, Lepiota brunneolilacea, Lepiota heteri, Lepiota scobinella, Lepiota aspera, Lepiota subincarnata και Hypholoma fasciculare. Το μανιτάρι Lepiota helveola(=josserandii) επίσης προκαλεί μια τύπου φαλλοειδικού συνδρόμου δηλητηρίαση περιγραφόμενη παλαιότερα και ως παραφαλλοειδινικό σύνδρομο. Τέλος, ύποπτα για την εκδήλωση του συνδρόμου αυτού είναι τα Amanita suballiacea, Amanita virosiformis(=tenuifolia), Conocybe rugosa και Conocybe filaris.
Υπεύθυνες τοξίνες είναι η φαλλοτοξίνη, η αματοξίνη και η βιροτοξίνη οι οποίες συγκεντρώνονται στο συκώτι, όπου ασκείται τοξική δράση, για να μεταφερθούν στη συνέχεια μέσω της χολής στο αίμα και ακολούθως πάλι στο συκώτι. Στο συκώτι ανδρανοποιείται το RNA (Ribonucleic Acid)-πολυμεράση ένζυμο, γεγονός που οδηγεί στην μη αναστρέψιμη καταστροφή του συκωτιού. Οι τοξίνες αυτές προκαλούν δηλητηρίαση στις παρακάτω φάσεις:
-Ασυμπτωματική φάση που διαρκεί 6-12 ώρες. Στην φάση αυτή το θύμα συμπεριφέρεται απολύτως φυσιολογικά, στον χρόνο αυτόν οι τοξίνες έχουν απορροφηθεί στο αίμα του θύματος και τα συνηθισμένα μέτρα ενάντια στις δηλητηριάσεις είναι ανεπαρκή. Αν σε αυτές τις ώρες καταναλωθούν τα ίδια μανιτάρια, η δεύτερη φάση θα γίνει ακόμα πιο επώδυνη και δύσκολη.
-Γαστρεντερική φάση που συνήθως διαρκεί 12-24 ώρες έως και 2-4 μέρες. Στη φάση αυτή παρατηρούνται σοβαρές γαστρεντερικές διαταραχές, όπως ισχυροί κοιλιακοί πόνοι, ναυτία, άφθονη, ακατάσχετη, δυσώδη και αιματηρή διάρροια, συνεχής εμετός και κρύος ιδρώτας που οδηγούν σε αφυδάτωση του οργανισμού. Το θύμα νοιώθει φοβερή εξάντληση, ταχυπαλμία και υποφέρει από επώδυνες συσπάσεις των μυών και κράμπες στα πόδια, επίσης νοιώθει αναπνευστική δυσκολία, ίλιγγο και απροσδιόριστη αδιαθεσία. Δεν αποκλείεται στην φάση αυτή να επέλθει ο θάνατος από καρδιαγγειακή κατάρρευση. Μόλις σταματήσουν τα παραπάνω συμπτώματα ο ασθενής αισθάνεται πολύ καλύτερα, η περίοδος ηρεμίας και φαινομενικής ανάκαμψης διαρκεί 12-24 ώρες που όμως είναι απατηλή.
-Στην επόμενη φάση τα συμπτώματα επανέρχονται δριμύτερα με κρίσεις παραληρήματος, εμφανίζονται μεταβολές στις τιμές της πηκτικότητας του αίματος καθώς και τα πρώτα σημάδια ηπατικής και νεφρικής βλάβης. Η μετάβαση στην ηπατονεφρική φάση είναι ταχεία και παρατηρούνται πια τα γνήσια συμπτώματα της όπως διογκωμένο και ευαίσθητο στην πίεση συκώτι, ίκτερος, στομαχική και εντερική αιμορραγία, έντονη αίσθηση δίψας, ολιγουρία ή ανουρία και διαταραχές της συνείδησης. Διαπιστώνεται κυττολυτική ηπατίτιδα, ανεπάρκεια ηπατικών κυττάρων και οξεία νεφρική ανεπάρκεια.
Στις περισσότερες περιπτώσεις 4-8 μέρες μετά το γεύμα το θύμα πέφτει σε λήθαργο, υπατικό κώμα, νοιώθει φρικτούς πόνους και τελικά καταλήγει στον θάνατο. Το θύμα πρέπει το συντομότερο δυνατό να μεταφερθεί σε καλά οργανωμένο νοσοκομείο, αν τελικά αποφύγει το μοιραίο μπορεί να χρειαστούν και έξι μήνες για να αναρρώσει.
14. Ψιλοκυβικό σύνδρομο
Γνωστό και ως ναρκωτικό ή παραισθησιακό σύνδρομο. Βρέθηκαν παραισθησιογόνες ιδιότητες σε μανιτάρια από τα γένη Strofaria, Psilocybe, Panaeolus, και Conocybe. Βρέθηκαν στην Αυστραλία να προκαλούν το σύνδρομο αυτό και είδη του γένους Boletus, Russula και Lycoperdon. Μερικά επίσης μανιτάρια που αναφέρονται ότι προκαλούν το σύνδρομο αυτό είναι τα Agrocybe farinacea, Conocybe cyanopus, Conocybe kuehneriana, Panaeolus anomalus, Panaeolus affinis, Panaeolus cyanescens, Gymnopilus intermedius, Gymnopilus purpuratus, Gymnopilus spectabilis(=junonius), Inocybe aeruginascens, Inocybe corydalina, Pluteus atricapillus, Stropharia squamosa, Stropharia aeruginosa και πάρα πολλά άλλα είδη από τα γένη αυτά αλλά και κάποια είδη από κάποια άλλα γένη. Τα μανιτάρια Psilocybe baeocystis και Psilocybe semilanceata προκάλεσαν θανατηφόρες δηλητηριάσεις.
Οι υπεύθυνες τοξίνες για το σύνδρομο αυτό είναι η ψιλοκυβίνη και η ψιλοσύνη, από τις οποίες η πρώτη μπορεί σε μία ώρα να μεταβληθεί στην δεύτερη. Τα συμπτώματα που προκαλεί η δηλητηρίαση αυτή είναι ανάλογα με εκείνα που προέρχονται από τα χρησιμοποιούμενα παραισθησιογόνα του κάκτου (Lophophora williamsii), τη μασκαλίνη, και το LSD. Η διαφορά είναι πως στην περίπτωση των μανιταριών έχουμε εντονότερη δράση στο νευροφυτικό σύστημα, υπόταση και βραδυκαρδία.
Αρκετές ώρες μετά την χώνεψη το θύμα παρουσιάζει οπτική παραμόρφωση, αυξημένη φαιδρότητα και παραισθήσεις. Αναφέρονται επίσης περιπτώσεις παραισθησιακών ταξιδιών στο παρελθόν και στο μέλλον και άλλες έντονες υποκειμενικές εμπειρίες. Αναλυτικότερα το ψιλοκυβικό σύνδρομο εκδηλώνεται με τα παρακάτω συμπτώματα που εμφανίζονται 15-30 λεπτά μετά την κατάποση ή 5-10 λεπτά αν καταναλώνεται υπό την μορφή τσαγιού ή σούπας. Τα συμπτώματα αυτά επιμένουν 4-6 ώρες μετά την κατανάλωση.
Στα πρώτα 30 λεπτά παρατηρείται ελαφριά ναυτία, ελαφρός ίλιγγος, κοιλιακή ταλαιπωρία, αδυναμία, πόνος και σύσπαση μυών, τρεμούλιασμα, ανησυχία και μούδιασμα στα χείλη.
30-60 λεπτά μετά, παρατηρούνται ανωμαλίες στη όραση με θόλωμα, φωτεινότερα χρώματα, αιχμηρότερο περίγραμμα και διατήρηση της εικόνας επί μακρότερο, οπτικά σχέδια και με έντονα τα σημεία εστίασης όταν κλείνουν τα μάτια, αυξημένη ακοή, χασμουρητό, ίδρωμα, κοκκίνισμα του προσώπου, μειωμένη συγκέντρωση και προσοχή, αργή σκέψη, συναίσθημα εξωπραγματικότητας, απώλεια προσωπικότητας, ονειροπόλος κατάσταση, αποσυντονισμός και τρεμούλιασμα φωνής.
60-120 λεπτά μετά, αύξηση των οπτικών ανωμαλιών με έγχρωμα σχέδια και μορφές ιδιαίτερα με κλειστά μάτια, κυματισμός των ορώμενων επιφανειών, εξασθενισμένη από απόσταση αντίληψη, ευφορία και βραδεία αντίληψη χρόνου.
120-140 λεπτά μετά, εξασθένηση πλήρως των παραπάνω καταστάσεων. Σε 2-4 ώρες έρχεται επιστροφή στη κανονική κατάσταση. Το θύμα παρουσιάζει μειωμένη σιελόρροια, ανορεξία, ανεξέλεγκτο γέλιο και παροδικά σεξουαλικά συναισθήματα.
Παρατηρείται διαφοροποίηση στα συμπτώματα ανάλογα με το είδος του μανιταριού και την ατομικότητα του θύματος. Το θύμα πρέπει να βρίσκεται σε συνεχείς παρακολούθηση, σε σοβαρές καταστάσεις η μεταφορά σε νοσοκομείο είναι απαραίτητη.
15. Ψυχοτροπικό σύνδρομο, το σύνδρομο αυτό διακρίνεται σε Πανθηρινικό και Μουσκαρινικό υποσύνδρομο.
1ο Πανθηρινικό υποσύνδρομο
Γνωστό και ως ιμποτενικό, μυκοατροπινικό, ατροπινικό, και αντιχολινεργητικό σύνδρομο. Πρόκειται για την δηλητηρίαση από τα μανιτάρια Amanita pantherina var abietum, Amanita echinocephala, Amanita pantherina, Amanita regalis, Amanita muscaria, Amanita cothurnata, Amanita smithiana, Amanita strobiloformis, Amanita mappa, Amanita junquillea και Tricholoma muscarium. Ύποπτο είναι και το μανιτάρι Amanita gemmata. Τα μανιτάρια Amanita muscaria, Amanita pantherina και Amanita junquillea αναφέρεται ότι προκάλεσαν θανάτους. Υπεύθυνες τοξίνες είναι οι ισοξαζόλες όπως το ιμποτενικό οξύ, η μουσκινόλη και η μουσκαζόνη με αντιχολινεργική και αντισπασμωδική δράση και η μουσκαρίνη με χολινεργική δράση. Όλες αυτές οι τοξίνες είναι θερμοάντοχες αλλά με την αποξήρανση των μανιταριών που τις περιέχουν, μειώνεται η τοξική τους δράση. Στο μανιτάρι Amanita pantherina βρέθηκε και η τοξίνη πανθερίνη με ανάλογη του ιμποτενικού οξέος δράση. Γενικά έχουν βρεθεί διάφορες τοξικές, δηλητηριώδης ουσίες σε αυτά τα μανιτάρια, όπως πχ. στο Amanita muscaria βρέθηκε η μπουφοτενίνη και η παρασυμπαθομιμητική μουσκαρίνη.
Η ασυμπτωματική φάση της δηλητηρίασης αυτής μπορεί να διαρκέσει από 20 λεπτά μέχρι και 3 ώρες. Στα συμπτώματα παρατηρούνται αδιαθεσία, ελαφρός εμετός, ταχυκαρδία, μυδρίαση και διαστολή της κόρης των ματιών και μείωση τις όρασης. Το θύμα περιέρχεται σε κατάσταση μέθης, γελάει, τρέχει, δίνει ακατανόητες απαντήσεις, και χτυπάει κάθε εμπόδιο. Αργότερα διαπιστώνεται καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος, απώλεια των αισθήσεων με διαλείμματα παραισθησιασμού. Τελικά το θύμα πέφτει σε βαθύ ύπνο και ξυπνάει το επόμενο πρωί σε καλή κατάσταση.
Αυτή η δηλητηρίαση μπορεί να φέρει τον θάνατο σε άτομα που έχουν καρδιολογικά προβλήματα, σε γέροντες και μικρά παιδιά. Να σημειώσουμε ότι οι περισσότεροι θάνατοι που έχουν καταγραφεί είναι από πτώσεις από μπαλκόνια και ταράτσες. Με την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων, πρέπει να διαπιστωθεί το είδος μανιταριού που καταναλώθηκε, να προκληθεί στο θύμα εμετός και να μεταφερθεί σε νοσοκομείο για πλύση στομάχου. Το θύμα πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς.
2ο Μουσκαρινικό υποσύνδρομο
Είναι γνωστό και ως σουδορινικό ή χολινεργικό σύνδρομο. Η δηλητηρίαση αυτή προκαλείται από διάφορα είδη μανιταριών από τα γένη Inocybe και Clitocybe. Ύποπτα είναι και τα μανιτάρια Mycena pura και Mycena rosea. Από το γένος Inocybe, υπολογίζεται ότι συμμετέχουν στο σύνδρομο αυτό γύρω στα 40 είδη. Επίσης τα Lyophyllum connatum, Cortinarius cinnamomeus, αρκετά από το γένος Clitocybe καθώς και το Entoloma clyperatum που αναφέρεται ότι προκάλεσε και θάνατο.
Υπεύθυνη τοξίνη για την δηλητηρίαση αυτή είναι το αλκαλοειδές της ομάδας των βιογενών αμινών, η μουσκαρίνη. Είναι θερμοάντοχη τοξίνη και υπεύθυνη της χολινεργικής δράσης. Τα μανιτάρια Amanita muscaria και Amanita regalis έχουν χαμηλή συγκέντρωση μουσκαρίνης. Στο σύνδρομο αυτό το χρονικό ασυμπτωματικό διάστημα κυμαίνεται από 15 λεπτά μέχρι 3 ώρες μετά την χώνευση. Τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στην συνέχεια είναι τα εξής:
-Πεπτικές διαταραχές: απότομη εμφάνιση ναυτίας, εμετού, κοιλιακού πόνου και διάρροιας.
-Υπερέκκριση αδένων: υπερίδρωση, υπερδακρύρροια και υπερσιελόρροια.
– Καρδιοαγγειακές διαταραχές: βραδυκαρδία, που πολλές φορές είναι επικίνδυνη και αρτηριακή υπόταση.
-Νευροφυτικές διαταραχές: μείωση της όρασης εξαιτίας της συστολής της κόρης των ματιών, κεφαλαλγία, ευφορία, υπερευαισθησία ή άγχος, συνειδησιακή σύγχυση, παραίσθηση, τρεμούλιασμα των άκρων και βαθύς ύπνος μέχρι και κώμα.
-Σπάνια εμφανίζεται και βρογχοσπασμός.
-Αναφέρονται επίσης περιπτώσεις ερυθρίασης του προσώπου, πυρετός και γαλακτόρροια στις έγκυες γυναίκες.
Πολλά από τα συμπτώματα αυτά θυμίζουν το φαλλοειδικό σύνδρομο, γι’ αυτό θα πρέπει να ξεκαθαριστεί από την αρχή η αιτία πρόκλησης της δηλητηρίασης, δηλαδή να γίνει ταυτοποίηση του μανιταριού ή μανιταριών γιατί η θεραπευτική αγωγή είναι τελείως διαφορετική για το κάθε σύνδρομο. Αν το θύμα εμφανίζει βραδυκαρδία θα πρέπει να μεταφερθεί σε οργανωμένο νοσοκομείο για να του παρασχεθεί η κατάλληλη αγωγή.
16. Δηλητηρίαση από εδώδιμα μανιτάρια
Τα μανιτάρια αλλοιώνονται εύκολα. Κατά την αλλοίωση αυτή, παράγονται μερικές φορές βλαβερές ουσίες για την υγεία του ανθρώπου. Παρατηρείται με τη δράση διαφόρων ενζύμων ή βακτηρίων αλλοίωση της πρωτεϊνης, σχηματίζονται έτσι δηλητηριώδεις αμίνες όπως η νευρίνη, η ισταμίνη, η πουτρεσίνη και πολλές άλλες. Τα συμπτώματα από τις δηλητηριάσεις αυτές εκδηλώνονται κατά κανόνα 4 περίπου ώρες μετά την κατανάλωση των μανιταριών με πονόκοιλο, εμετό και διάρροια.
Συνιστάται να μην καταναλώνονται αλλοιωμένα ή υπερώριμα μανιτάρια. Το καλό βράσιμο δεν προεξοφλεί και τη μη εκδήλωση συμπτωμάτων γιατί υπάρχουν τοξίνες και βακτήρια που αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες (θερμοάντοχες). Τα μανιτάρια πρέπει να καταναλώνονται φρέσκα και να συντηρούνται σωστά. Γενικά, στην συντήρηση του ψυγείου δεν αντέχουν παραπάνω από 1-2 μέρες.
17. Δηλητηρίαση κατά φαντασία.
Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να εμφανίσει κανείς ψυχοσωματικές αντιδράσεις, όπως φόβο, ανησυχία, ταχυπαλμία, ιδρώτα, αλλά και άλλα συμπτώματα που μπορούν να εκληφθούν ως σημάδια γνήσιας δηλητηρίασης όπως ναυτία, κοιλιακά άλγη, εμετός και διάρροια, αν και μόνο σκεφτεί ότι έχει φάει δηλητηριώδη μανιτάρια. Είναι αδύνατο, εάν υπάρξουν συμπτώματα που μοιάζουν με τα γνήσια, να γίνει διάκριση μεταξύ πραγματικής και φανταστικής δηλητηρίασης.
Πρέπει να είμαστε απολύτως σίγουροι για το ποια είδη τρώμε.
Μανιταρόφιλοι Ικαρίας
Μερικές βασικές και απαραίτητες πληροφορίες που καλό είναι να γνωρίζει κάθε συλλέκτης άγριων μανιταριών.
Όταν τα εδώδιμα μανιτάρια συλλέγονται σε μέρη που έχουν πέσει λιπάσματα ή διάφορα φυτοφάρμακα γίνονται δηλητηριώδη, όπως επίσης μπορούν να γίνουν και κοντά σε πολυσύχναστους δρόμους. Πολλά μανιτάρια όπως το Infundibulicybe geotropa, (Νευρίτης) όπως τα είδη του γένους Lycoperdon, (Φούσκες) κάποια από τα γένη Boletus, Agaricus, (Κοπρίτες) Laccaria και κάποια άλλα μαζεύουν από τη ατμόσφαιρα τον υδράργυρο που είναι καρκινογόνος ουσία, συνιστάται να αποφεύγονται ή να συλλέγονται τα νεαρά σε ηλικία και όχι σε ποσότητα.
Όταν ένα άτομο είναι αλλεργικό στο αυγό, στο τυρί ή στο γάλα, μπορεί να του συμβούν τα ίδια συμπτώματα αν καταναλώσει πχ. κάποιο είδος του γένους Macrolepiota (Καλαμάρα). Όταν κάποιος καταναλώνει κάποιο είδος μανιταριού για πρώτη φορά, αυτό να γίνεται σε μικρή ποσότητα, για τυχόν αλλεργική αντίδραση. Τα άτομα με ευαισθησία στο στομάχι να καταναλώνουν μικρές ποσότητες. Τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι είναι πιο ευαίσθητοι στις τοξίνες.
Σε περίπτωση δηλητηρίασης, με τα πρώτα συμπτώματα το θύμα πρέπει να μεταφερθεί σε νοσοκομείο, αν τα συμπτώματα ξεκινήσουν την εμφάνιση τους μετά από 6 και πάνω ώρες (στο φαλλοειδινικό σύνδρομο όπως είπαμε, μπορεί να κάνουν την εμφάνιση τους μετά από 12 ώρες) να γίνει τηλεφώνημα αμέσως στο κέντρο δηλητηριάσεων στη Αθήνα για περιγραφή συμπτωμάτων, για την λανθάνουσα ώρα, για το είδος αν έχει αναγνωριστεί και για την επιμονή για άμεση μεταφορά με ελικόπτερο, πριν τη μεταφορά του θύματος στο νοσοκομείο Αγ.Κηρύκου.
Τρεις κινήσεις που πρέπει να γίνουν αν αντιληφθούμε ότι καταναλώθηκαν λάθος μανιτάρια: α) πρόκληση εμετού στο θύμα με οποιονδήποτε τρόπο, (αν δεν έχει ήδη γίνει) β) μάζεμα του εμετού για να προσδιοριστεί το είδος και εν συνέχεια να χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία,(αυτό ισχύει πάντα και σε όλες τις περιπτώσεις) η λάθος διάγνωση και η λάθος θεραπεία μπορεί να αποβούν μοιραίες. γ) καταγραφή συμπτωμάτων λεπτομερειακά.
ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΚΕΝΤΡΟΥ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΩΝ 210 77 93 777.
Όταν ξεκινάμε την βόλτα μας στο δάσος καλό θα ήταν να έχουν περάσει 2-3 μέρες από την τελευταία βροχή, κάποια μανιτάρια εάν όχι όλα, όταν είναι βρεγμένα χάνουν το άρωμα τους που στα περισσότερα είναι ένα από τα κλειδιά αναγνώρισης αλλά και μέρος της γεύσης τους. (Κάποιοι γνωρίζουν ότι τα μανιτάρια ή σχεδόν όλα δεν θέλουν πλύσιμο πριν την κατανάλωση).
Κατά την συλλογή μανιταριών πρέπει να υπάρχει απόλυτη ηρεμία, κάθε μανιτάρι πρέπει να ελέγχεται πριν τη συλλογή και να επανεξετάζεται στο σπίτι. Αν δεν υπάρχει καλάθι, ξύλινο ή χάρτινο κουτί, να χρησιμοποιείται χάρτινη σακούλα ή κουβάς και όχι πλαστική σακούλα. Η σακούλα βοηθάει στην αλλοίωση των μανιταριών και στην προσβολή τους από άλλους μικροοργανισμούς ή μικρομύκητες, λόγω έλλειψης οξυγόνου και αύξηση θερμοκρασίας, ειδικά αν η σακούλα είναι εκτεθειμένη στον ήλιο. Υπάρχουν και μυκητοφάγοι μύκητες (μικρομύκητες) που συχνά προσβάλουν τα εδώδιμα γέρικα σε ηλικία μανιτάρια (μακρομύκητες) και παρασιτούν πάνω σε αυτά. Αν τα βάλουμε στο καλάθι μας ο μικρομύκητας δεν θα αργήσει να προσβάλει και τα γερά μανιτάρια. Με το καλάθι τα μανιτάρια αερίζονται και τα εκατομμύρια σπόρια τους πέφτουν με το περπάτημα στο χώμα.
Να έχετε πάντα μαχαίρι και να κόβετε πάντα το μανιτάρι προσεχτικά, ελάχιστα πιο πάνω από το έδαφος και στη συνέχεια να σκεπάζεται αυτό που μένει, έτσι προστατεύουμε το μυκύλιο, τα είδη της οικογένειας Boletaceae (Boletus–Leccinum–Leccinellum κ.α) ή και το γένος Suillus θέλουν με προσοχή, ελαφρά ξερίζωμα και σκέπασμα (νέες πηγές από μυκολόγους λένε ότι πλέον όλα τα μανιτάρια θέλουν ξερίζωμα, αλλά αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμα, πάντως υπάρχει λογική σε αυτό).
Το κάθε μανιτάρι έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, δεν έχει απολύτως καμία σχέση αν έχει δακτυλίδι (βρακί ή φουστανέλα) ή όχι. Και η εδώδιμη πχ. Καλαμάρα (Macrolepiota sp)έχει δακτυλίδι και οι θανατηφόροι Αμανίτες (Amanita phalloides A. verna A. virosa) έχουν δακτυλίδι. Δεν ισχύει ότι τα μανιτάρια με έντονα χρώματα (μπλε, κίτρινα, κόκκινα κλπ) είναι δηλητηριώδη. Επίσης δεν έχει καμία σχέση αν το μανιτάρι αλλάζει χρώμα αμέσως μετά το κόψιμο, υπάρχουν φαγώσιμα που μεταχρωματίζονται όπως ο Amanita rubescens ή ο Lactarius sanguifluus (Κρασίτης ή Δαφνίτης) και υπάρχουν και δηλητηριώδη ή θανατηφόρα που δεν μεταχρωματίζονται μετά το κόψιμο ή την επαφή, πχ. Αmanita phalloides, Omphalotus olearius κ.α. Το δηλητηριώδης μανιτάρι Agaricus xanthodermus (Κοπρίτης) που έχει βρεθεί στο νησί, γίνεται έντονο, θειαφένιο κίτρινο αμέσως μετά από λίγο τρίψιμο στην περίμετρο του καπέλου ή στο πόδι, κιτρινίζουν ή κοκκινίζουν και κάποια άλλα όμως, φαγώσιμα είδη του γένους. Ο δηλητηριώδης Boletus satanas αν κοπεί η σάρκα του γίνεται σιγά σιγά γαλάζια, ενώ το είδος Boletus appendiculatus που είναι φαγώσιμο, γαλαζιώνει και αυτό σιγά σιγά. Το είδος Russula adusta,(Πιπερίτης ή Βουδοπατίτης) που αν και αναφέρεται στα μη εδώδιμα κάποιοι Ικαριώτες το τρώνε, μετά την κοπή ή μετά το τηγάνισμα γίνεται έντονα μαύρο.
Επαναλαμβάνω ότι κάθε μανιτάρι έχει τα δικά του χαρακτηριστικά. Γενικά δεν υπάρχουν κανόνες, ο μοναδικός κανόνας ισχύει για το γένος Amanita και μονάχα για τα θανατηφόρα είδη (επίσης αποφεύγουμε τα είδη από το γένος Agaricus που κιτρινίζουν έντονα στο άγγιγμα και μυρίζουν άσχημα και τα είδη του γένους Boletus που έχουν κόκκινους πόρους και μεταχρωματίζονται μετά το κόψιμο). Αυτά λοιπόν τα είδη, των θανατηφόρων Αμανίτων έχουν σίγουρα τρία χαρακτηριστικά:
1) άσπρα ελάσματα, (τα φυλλαράκια στην κάτω, γόνιμη μεριά του καπέλου)
2) άσπρο δακτυλίδι (πάνω από την μέση περίπου του ποδιού, πολλές φορές το δαχτυλίδι με την ωρίμανση εξαφανίζεται)
3) και η άσπρη βόλβα (κάτι σαν αβγό ή σακούλι που ανοίγει το πάνω μέρος για να βγει το πόδι, πολλές φορές είναι μέσα στο χώμα και δεν φαίνεται).
Αυτοί οι κανόνες ισχύουν μονάχα για τα θανατηφόρα του γένους Amanita. Το θανατηφόρο Galerina marginata δεν έχει βόλβα ή άσπρα φύλλα αλλά έχει δαχτυλίδι, το επίσης θανατηφόρο Cortinarius orellanus ούτε βόλβα έχει ούτε δαχτυλίδι ούτε άσπρα φύλλα. Η Καλαμάρα, Macrolepiota sp. έχει και άσπρα φύλλα και δαχτυλίδι στο πόδι αλλά δεν έχει την βόλβα. Ο εδώδιμος Αμανίτης ο καίσαρας Amanita caesarea, έχει βόλβα άσπρη αλλά δαχτυλίδι και ελάσματα κίτρινα. κ.λπ.
Ποτέ δεν βάζουμε τα άγνωστα μανιτάρια μαζί με τα γνωστά στο ίδιο καλάθι, τα σπόρια και μόνο του θανατηφόρου Αμανίτη (τα οποία δεν διακρίνονται με γυμνό μάτι) μπορούν να προκαλέσουν δηλητηρίαση.
Η πόση ελαιόλαδου στις περισσότερες περιπτώσεις δηλητηριάσεων και ιδιαίτερα σε σύνδρομα όπως το φαλλοειδικό, το ορελλανικό, το γυρομυτρικό, το μικτό, το κοπρινικό σύνδρομο κ.α δεν κάνει απολύτως τίποτα, ίσως βοηθήσει σε σύνδρομα όπως το ρητινοειδικό σύνδρομο σε ελαφριά μορφή, αλλά και πάλι η μεταφορά σε νοσοκομείο για πλύση στομάχου και για την σωστή θεραπεία θα έλεγα ότι θα ήταν απαραίτητη. Η πόση λαδιού θα έπρεπε να γίνει για να προκληθεί εμετός, κάτι που σημαίνει ότι έχουμε καταλάβει ότι καταναλώθηκαν λάθος μανιτάρια και τα συμπτώματα δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα, κάτι που είναι λίγο δύσκολο. Σε πολλές δηλητηριάσεις, (φαλλοειδική) όταν ξεκινάνε τα πρώτα συμπτώματα, το δηλητήριο έχει πάει ήδη στο συκώτι.
Η αρκούδα, ο λαγός και ο γυμνοσάλιαγκας έχουν ανοσία στο δηλητήριο του Aμανίτη του φαλλοειδούς (Amanita phalloides) που θεωρείται και είναι το πιο επικίνδυνο μανιτάρι και που υπάρχει άφθονο σε όλη στην Ικαρία, ιδιαίτερα στα πλατύφυλλα και τα μικτά. Άρα η λογική του «είναι φαγωμένο ή δαγκωμένο τότε τρώγεται» δεν ισχύει, μπορεί στην Ικαρία να μην έχουμε αρκούδες, αλλά έχουμε λαγούς και γυμνοσάλιαγκες. Τα μανιτάρια που φυτρώνουν κάτω από τις ελιές και βέβαια τρώγονται, αν η ελιά είναι ψεκασμένη με φυτοφάρμακα ή στο χωράφι έχουμε ρίξει χημικά λιπάσματα, λογικό είναι να συμβεί κάποια δηλητηρίαση. Στην ρίζα της ελιάς όμως όπως και σε άλλα πλατύφυλλα, φυτρώνει και το δηλητηριώδες μανιτάρι Omphalotus olearius, (Ελεομανίτης στην βόρειο Ελλάδα), το οποίο θέλει προσοχή. Μανιτάρι που σε γέρικη ηλικία φωσφορίζει τη νύχτα.
Σε κάποιο κείμενο του ο Επαρχίδης αναφέρει για τον Ευριπίδη ότι σε κάποιο ταξίδι του δεύτερου στο νησί μας το 450 π.Χ. είδε μητέρα και τα τρία της παιδιά να πεθαίνουν από κατανάλωση θανατηφόρου μανιταριού.
ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΚΟΤΩΝΕΙ. Να είστε απόλυτα σίγουροι για το τι συλλέγετε.
Σεβαστείτε την μυκοχλωρίδα του νησιού μας, μην αγγίζετε μανιτάρια που δεν γνωρίζετε τα οποία θα πετάξετε μετά από λίγο, υπάρχουν σπάνια είδη. Ποτέ μην πηγαίνετε στο δάσος με διάφορα εργαλεία όπως τσουγκράνες κλπ. Έτσι καταστρέφονται τα μυκήλια, που είναι υπόγεια και σε κάποια φάση της ζωής τους με τις ανάλογες καιρικές συνθήκες και την ανάλογη εποχή καρποφορίας τους θα ξαναγεννήσουν μανιτάρια, καταστρέφονται επίσης και οι υπόγειες κλωστές (μυκηλιακές υφές) που τα ενώνουν.
Να αφήνετε πάντα πίσω σας απείραχτα μανιτάρια, έτσι βοηθάμε τον σπόρο να αναπαραχθεί πιο εύκολα. Όταν βρεθείτε μπροστά από μία ομάδα ή οικογένεια μανιταριών, (πχ από Κουμαρίτες), να ενεργείτε με ηρεμία και όχι με βιασύνη, να αφήνετε ανέγγιχτα τα γέρικα σε ηλικία, που το πιθανότερο είναι να είναι σκουληκιασμένα, όπως επίσης το ίδιο να κάνετε όταν βρεθείτε μπροστά σε ομάδα από νεαρά σε ηλικία μανιτάρια. Εδώ ισχύει ο κανόνας, «όσο περπατάς βρίσκεις».
Τα μανιτάρια που συλλέγουμε δεν είναι άλλο από το αναπαραγωγικό τμήμα του μύκητα. Αν ο μύκητας μπορούσε να διαιωνιστεί αλλιώς, πχ. υπογείως, δεν θα υπήρχαν τα μανιτάρια που βλέπουμε. Σεβαστείτε την φύση, μην εν αγνοία σας καταστρέφετε αυτό το πανέμορφο βασίλειο. Μην πετάτε τα σκουπίδια σας μέσα στο δάσος. (κουτάκια, μπουκαλάκια, πλαστικά και μεταλλικά, σφαίρες από κυνηγετικά όπλα κλπ)
Παρακάτω μερικά μανιτάρια με την ικαριώτικη λαϊκή τους ονομασία και την λατινική διεθνή ονομασία. Πολλές φορές η λαϊκή ονομασία μπερδεύει και φέρνει σύγχυση (πχ. Δαφνίτη στην Ικαρία λέμε δύο διαφορετικά είδη από δυο διαφορετικά γένη, ο ένας Δαφνίτης ωμός προκαλεί δηλητηρίαση και ο άλλος όχι) οπότε με την χρήση των διεθνών, επιστημονικών ονομασιών υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια. Με το πρώτο λατινικό όνομα ονομάζουμε το γένος και με το δεύτερο το είδος. Αλφαβητικά:
1. Ακισαρίτης – Lactarius tesquorum, εδώδιμο μετά από απόβρασμα.
2. Γαϊδαροχοντρίνα ή Σκουλουμπρίνα – Pisolithus arhizus (ο Κελτεμλίδης αναφέρει είδος του γένους Terfezia, μάλλον λανθασμένα). Καμία σχέση δεν έχει με την Τρούφα – (Tuber sp) όπως πολλοί πιστεύουν, το πρώτο ανήκει στην ομάδα των Βασιδιομύκητων και το δεύτερο στην ομάδα των Ασκομύκητων.
3. Γαλατσίτης – Lactarius chrysorrheus – όλοι το κατατάσσουν στα τοξικά και μη εδώδιμα.
4. Γριλήτης – είδος του γένους Boletus, του γένους Leccinum ή του γένους Leccinellum. Πολλές φορές μέχρι να πάει ο Γριλήτης από τις Ράχες στο Καραβόσταμο έχει μετονομαστεί. (Όσον αφορά το πραγματικό του όνομα) Αυτό ισχύει γενικά με τα είδη και τα γένη της οικογένειας αυτής, Boletaceae (περιέχει τα γένη Boletus–Leccinellum–Leccinum).
5. Δαφνίτης – κάποιοι λένε το Lactarius sanguifluus, κάποιοι άλλοι το Lepista nuda. Το Lepista nuda ωμό προκαλεί δηλητηρίαση. Ελβελλικό σύνδρομο.
6. Ελαφίτης – Gyroporus castaneus, αναφέρεται ότι προκάλεσε δηλητηριάσεις.
7. Ελικοπτερίτης ή Φαμελίτης ή Θανατίτης – λαϊκές ονομασίες σε όλη την Ελλάδα για το είδος Amanita phalloides (Amanita phalloides var. Alba) Δεν το αγγίζουμε. Εικ. 1, 2 και 12
8. Ίσκα – έτσι ονομάζουμε τους ξυλομύκητες, μη εδώδιμα, ξυλοσηπτικά μανιτάρια, σαπροφυτικά ή παρασιτικά από τα γένη Ganoderma, Inonotus, Phellinus, Porodaedalea, Phylloporia, Trametes και άλλα.
9. Καίσαρας – Amanita caesarea. Τα μικρά σε ηλικία τρώγονται και ωμά σε σαλάτα. Εικ.3
10. Καλαμάρα – είδη του γένους Macrolepiota, το πιο διαδεδομένο είναι το Macrolepiota procera. Ο λόγος που δεν το τρώνε τα κατσίκια όπως πολλοι αναρωτιούνται είναι μάλλον το ελβελλικό οξύ που περιέχει. Ωμό προκαλεί το ελβελλικό σύνδρομο.
11. Κοπρίτες (ή Κοπρομανίτες, κάποιοι ονομάζουν έτσι και τα μη εδώδιμα) – είδη του γένους Agaricus. (γένος με 100 περίπου είδη) Αγαρικά, κάποια είδη συγκεντρώνουν τον υδράργυρο από την ατμόσφαιρα. Κατά τον Αθανασίου το Agaricus arvensis, απορροφά ρυπαντικές ουσίες από την ατμόσφαιρα και δρα τοξικά στον ανθρώπινο οργανισμό σε βάθος χρόνου. Είναι αυτό με την έντονη οσμή γλυκάνισου ή πικραμύγδαλου. Από το γένος αυτό κάποια είδη καλλιεργούνται συστηματικά.
12. Κούκνος – Sarcosphaera coronaria S. eximia – να αποφεύγεται.
13. Κουμαρίτης – Lactarius deliciosus , Λακτάριος ο νόστιμος ή Γαλακτίτης ο νόστιμος. Στο Περδίκι Κουμαρίτη λένε το Lactarius rugatus. Γένος με περίπου 150 είδη. Να αποφεύγονται όσα έχουν καυτερή, καυστική γεύση.
14. Κρασίτης ή Δαφνοκουμαρίτης – Lactarius sanguifluus.
15. Λαρδίτης – είδη του γένους Boletus, Βωλίτης. Boletus aereus B. edulis, ή και από τα γένη Leccinum και Leccinellum. Εδώ ισχύει το ίδιο με το μανιτάρι Γριλίτη.
16. Λαόρκι – είδη του γένους Rhizopogon – R. rosealus κ.α. Μη εδώδιμα.
17. Λευκίτης ή Λευκομανίτης – Agrocybe cylindracea.
18. Νευρίτης – Infundibulicybe geotropa, αναφέρεται ότι συγκεντρώνει τον υδράργυρο.
19. Περδικοκλονάρα ή Περδικοποδάρες – τα είδη Sparasis crispa, Ramaria botrytis, R. fennica και R. aurea. Προσοχή στα κίτρινα είδη του γένους Ramaria.
20. Πευκίτης – Suillus collinitus – Suillus bellini και άλλα του γένους.
21. Πιπερίτης (μάλλον Βουδοπατίτης) – Russula adusta, ο Αθανασίου το αναφέρει και το κατατάσσει στα μη εδώδιμα.
22. Πλευρίτης – Pleurotus ostreatus, αρκετά σπάνιο στο νησί.
23. Ρωσίτης – Hygrophorus russula.
24. Σαχλίτης – Russula aurea και άλλα είδη του γένους. Γένος με 350 είδη περίπου. Να αποφεύγονται τα είδη με καυτερή, καυστική γεύση.
25. Σουμανίτης – Tricholoma caligatum, πασίγνωστο μανιτάρι στην Ικαρία με το χαρακτηριστικό του άρωμα, για πολλούς Ικαριώτες από τα πιο νόστιμα. Ο Ζ. Αθανασίου, δασολόγος, κάτοχος διδακτορικού διπλώματος και διπλωματούχος φαρμακευτικής σχολής Πανεπιστημίου στην Εφαρμοσμένη Μυκητολογία, το αναφέρει στο βιβλίο του ¨μανιτάρια – οδηγός αναγνώρισης για 642 είδη¨ και το κατατάσσει στα μη εδώδιμα. Από προσωπική επαφή μαζί του, στο ερώτημα γιατί το συγκεκριμένο είδος το κατατάσσει στα μη εδώδιμα, μου απάντησε πως ολόκληρη η παγκόσμια βιβλιογραφία το κατατάσσει στα μη εδώδιμα, ωστόσο στην Κύπρο το κάνουν τουρσί και ότι είναι πολύ νόστιμο. Τα συμπεράσματα δικά σας. Εγώ από προσωπική εμπειρία, με φίλους και συγγενείς που κατανάλωσαν τον Σουμανίτη, είδα ότι είχαν προβλήματα πέψης. Θα πρότεινα απόβρασμα, καλό μαγείρεμα και να καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες.
26. Σφουγγαρίτης – Είδη από τα γένη Boletus–Leccinum ή Leccinellum. Ισχύει το ίδιο, όπως με τα μανιτάρια Γριλίτης και Λαρδίτης.
27. Φούσκες – είδη του γένους Lycoperdon, κάποια είδη του γένους όπως τα Lycoperdon perlatum, Lycoperdon utriforme αναφέρεται ότι συγκεντρώνουν τον υδράργυρο.
28. Χονδρίτης – έτσι ονομάζουμε τα είδη Russula delica και R. chloroides, επίσης οι Χονδρίτες που εκκρίνουν γαλακτώδη χυμό όταν κοπούν ανήκουν στο γένος Lactarius, εδώ έχουμε τα είδη Lactarius vellereus, L. Piperatus (Πιπεροχονδρίτης) και L. controversus. Τα είδη αυτά μοιάζουν τόσο πολύ που δεν είναι ακόμα σίγουρο ότι τα έχουμε και τα πέντε στην Ικαρία.
Παρακάτω κάποια άλλα είδη που έχουν βρεθεί μέχρι τώρα στο νησί. Αλφαβητικά:
1. Agaricus xanthodermus – δηλητηριώδες, εικ. 4
2. Amanita citrina – μη εδώδιμο ή δηλητηριώδες
– μη εδώδιμο
32. Lepiota ignivolvata – μη εδώδιμο, εικ. 10
33. Lepista flacida – εδώδιμο
34. Mycena seynesii – μη εδώδιμο
35. Omphalotus olearius – δηλητηριώδες, εικ. 11
3. Amanita muscaria – τοξικό παραισθησιογόνο
4. Amanita pantherina – τοξικό, θανατηφόρο, εικ. 5
5. Amanita rubescens – εδώδιμο, μετά από μαγείρεμα μακράς διάρκειας, εικ 6
6. Amanita vaginata – εδώδιμο, μετά από μαγείρεμα μακράς διάρκειας, εικ 7
7. Amanita vaginata var. Alba – εδώδιμο, μετά από μαγείρεμα μακράς διάρκειας, εικ8
8. Armillaria mellea – εδώδιμο μετά από απόβρασμα και καλό μαγείρεμα, ωμό είναι τοξικό
9. Astraeus hygrometricus – μη εδώδιμο
10. Aureoboletus gentiles – εδώδιμο
11. Auricularia auricula – εδώδιμο, με φαρμακευτικές ιδιότητες
12. Battarrea phalloides – μη εδώδιμο, αρκετά σπάνιο είδος, να προστατεύεται
13. Cantharellus cibarius – εδώδιμο, τρώγεται και ωμό
14. Croogomphus rutilus – εδώδιμο
15. Clathrus rubber – μη εδώδιμο, του αποδίδονται αντικαρκινικές ιδιότητες
16. Clitocybe clavipes – εδώδιμο, δηλητηριώδες με αλκοόλ
17. Colus hirudinosus – μη εδώδιμο
18. Coprinopsis picacea – μη εδώδιμο
19. Cortinarius trivialis – μη εδώδιμο
20. Crepidotus mollis – μη εδώδιμο
21. Cystodermella cinabarina – μη εδώδιμο
22. Ganoderma lucidum – μη εδώδιμο, με φαρμακευτικές ιδιότητες
23. Gymnopilus junonius (G. spectabilis) – τοξικό, δηλητηριώδες, εικ. 9
24. Gymnopus dryophilus – εδώδιμο
25. Helvella lacunosa – μη εδώδιμο
26. Hydnellum peckii – μη εδώδιμο
27. Hydnum rufescens – εδώδιμο
28. Hypholoma fasciculare – τοξικό, θανατηφόρο
29. Lentinus tigrinum – μη εδώδιμο
30. Lepiota castanea – θανατηφόρο
31. Lepiota clypeolaria – μη εδώδιμο
32. Lepiota ignivolvata – μη εδώδιμο, εικ. 10
33. Lepista flacida – εδώδιμο
34. Mycena seynesii – μη εδώδιμο
35. Omphalotus olearius – δηλητηριώδες, εικ. 11
36. Paxina leucomelas (Helvella leucomelaena) – μη εδώδιμο
37. Phallus imbadicus – εδώδιμο, όσο είναι σε μορφή αυγού
38. Polyporus tuberaster – μη εδώδιμο
39. Psathyrella candolleana – μη εδώδιμο
40. Russula emetica – δηλητηριώδες
41. Russula sanguinaria – μη εδώδιμο
42. Russula vesca – εδώδιμο
43. Russula virescens – εδώδιμο
44. Sarcodon scurbosus – εδώδιμο, μόνο τα μικρά σε ηλικία και μετά από απόβρασμα και καθάρισμα της κάτω, υμενοφόρας επιφάνειας
45. Scleroderma polyrhizum – μη εδώδιμο
46. Scleroderma verrucosum – μη εδώδιμο
47. Scutiger oregonansis – εδώδιμο, σπάνιο είδος, να προστατεύεται
48. Tapinella atromentosa – μη εδώδιμο
49. Trametes versicolor – μη εδώδιμο, με φαρμακευτικές ιδιότητες
50. Tremella mesenterica – ασήμαντο
51. Tricholoma acerbum – μη εδώδιμο, αναφέρονται δηλητηριάσεις
52. Tricholoma atrosquamosum var. atrosquamosum – εδώδιμο
53. Tricholoma atrosquamosum var. squarrulosum – εδώδιμο
54. Tricholoma ustaloides – μη εδώδιμο
55. Tricholomopsis rutilans – μη εδώδιμο
Θα ήθελα να κλείσω με μερικά λόγια του πρωτοπόρου και αείμνηστου Δ.Θ Κελτεμλίδη.
«Γενικά, οι έμπειροι και ευσυνείδητοι μυκόφιλοι αποφεύγουν να συλλέγουν όλα όσα βρίσκουν στο δρόμο τους, αφήνοντας απείραχτα στη θέση τους όχι μόνο τα γέρικα και παραγινωμένα, τα τραυματισμένα και σκουληκοφαγωμάνα αλλά και γερά, από συναίσθηση του καθήκοντος για τη διαφύλαξη της αδιατάρακτης συνέχισης της αναγεννητικής δύναμης των μυκήτων».
Τα κείμενα ανανεώθηκαν στις 20-12-2014
Σας ευχαριστώ
Γιάννης Σ. Γενούζος.
ΠΗΓΕΣ:
Άγρια μανιτάρια, οδηγός αναγνώρισης για 250 είδη – Ζ. Θ. Αθανασίου.
Μανιτάρια – I.R.Hall, S.L.Stephenson, P.K.Buchanan, W.Yun, A.L.J.Cole
Μανιτάρια από τα ελληνικά δάση – Μ. Ε. Παντίδου
Μανιτάρια, ένας παραμυθένιος μικρόκοσμος. – Γ. Κωνσταντινίδης
Μανιτάρια, οδηγός αναγνώρισης για 642 είδη. – Ζ. Αθανασίου.
Μανιτάρια, οδηγός τσέπης – Γ. Κωνσταντινίδης.
Μανιτάρια: ο θαυμαστός αυτός ο κόσμος, ο μικρός ο μέγας. – Θ. Ντινόπουλος.
Μανιτάρια, το κρυφό βασίλειο της φύσης. – Ν. Γραμμένος.
Μανιτάρια, φωτογραφικός οδηγός μανιταροσυλλέκτη. – Γ. Κωνσταντινίδης.
Τα θανατηφόρα και δηλητηριώδη μανιτάρια της χώρας μας. – Β. Α. Μπούρμπος.
Τα μανιτάρια του βουνού και του κάμπου. – Δ. Θ. Κελτεμλίδης.
Τα μυστικά της ζωής των μανιταριών – Δ. Θ. Κελτεμλίδης.
Τα φαρμακευτικά μανιτάρια. – Δ. Θ. Κελτεμλίδης.
[divider]
